Саңырауқұлақтар.Саңырауқұлақтар систематикасы.Саңырауқұлақтармен улану

 Бауыр мен бүйрек  қызметі бұзылады. Тері сарғайып, бауыр көлемі ұлғаяды, қан қысымы  төмендеп кетеді. Егер осындай  жағдайда шұғыл жәрдем жасалмаса,  қан тамырларын қозғалтатын орталықтың  салдануы салдарынан алғашқы  тәуліктің соңына қарай адам  ес-түстен айырылып, өлімге ұшырайды.

Мухомормен улану өте  сирек, өйткені оны сыртқы пішіні бойынша басқалардан ажырату  оңай. Мухоморда болатын мускарин деген удың салдарынан денеде құрысу, қарашықтың кішіреюі, сілекей шұбыру, тершендік, іштің ауыруы, жүректің айнуы, көзден жас ағу, іштің қатты шұрылдауы  сияқты белгілер пайда болады. Бұдан  әрі қарай адам сандырақтайды, тынысы тарылады т.б. Дер кезінде жәрдем көрсетілмесе, жүрек-қан тамыр қызметі  жеткіліксіздігінен адам қайғылы жағдайға душар болады. Мұнда уланудың алғашқы  белгілері жарты сағаттан кейін-ақ байқалады.

Кейбір күнделікті асқа пайдаланып жүрген саңырауқұлақтар дұрыс сақталмаса немесе дұрыс дайындалмаса, оны жегеннен кейін 1-3 сағаттан соң жайсыздық  тудыра бастайды, яғни жүрек айнып, құстырады, іш өту жиілейді. Егер жәрдем көрсетілсе, бір-екі күнде адам тәуір  болып, бұрынғы қалпына оралады.

 Строчка деген түрінде  гельвелл қышқылы бар. Ол эритроциттерге  әсер етіп, оларды бұзады да, гемолиз  пайда болады. Алғашқы белгілері  6-10 сағаттан кейін білінеді. Мұнда  да адамның жүрегі айнып, құсады, іші мен басы ауырады, қан  қысымы төмендейді, эритроциттердің  бұзылуы салдарынан несеп қызылғылттанады.  Екінші не үшінші тәулікте  қатты улану нәтижесінде пайда  болған гемолиз салдарынан адамда  сарыауру дамиды. Құрысулар, жүрек  қызметінің жеткіліксіздігі күшейе  түседі. Соңы ауыр жағдайға соқтырады. 

Алғашқы жәрдем Саңырауқұлақ жегеннен кейін кез келген жағымсыз жағдайда немесе уланғанына күдіктенгенде, науқастың кідірместен дәрігерге  қаралуы керек немесе ауруханаға жеткізілуге тиіс. Дәрігер келіп  ем тағайындағанша, асқазанды мол  сумен немесе марганцовканың әлсіз  ерітіндісімен не тұзды ерітіндімен (стакан суға жарты қасық тұз салып) шаю керек. Мұны 5-6 рет қайталап, науқасты төсекке жатқызады. Белсенділендірілген  көмір немесе іш айдағыш дәрі ретінде  күкірт қышқыл магнезия ерітіндісін (35 г магний сульфатын жарты стакан суға ерітіп) қабылдау керек. Толық  тазарту үшін клизма жасаған дұрыс. Адам қайта құсып немесе іші өтіп, ағзадан көп сұйықтықты жоғалтады, сондықтан құсуды бәсеңдететін аздаған  тұзды су және қою шай ішуі керек. Кейбіреулер мұндайда алкоголь ішуге  әрекет етуі мүмкін, бұл дұрыс емес. Өйткені ол саңырауқұлақ уының ағзаға сіңуін күшейтіп жібереді.

Алғашқы жәрдемнен кейін  тиісті емді тәжірибелі дәрігер тағайындауы  тиіс.

Бидай   микрофлорасы

Бидайдың беткейінде микроорганизмдердің  қандай да болмасын мөлшері болады (1 гр. бидай шайындысында 40 000-нан 4 500 000-ға дейін болады). Бұл микрофлора эпифитті деп аталады. Эпифитті микрофлорақұрамына топырақ микробтарының өкілдері: споралы (В. mesentericus, B. subtilis және т. б.), зең  саңырауқұлақтары (Aspergillus, Mucor, Fusarium және т.б.), сүтқышқыл бактериялары, ішек таяқшалары, ашытқылар және т.б. Бидайды  өңдеу үрдісі кезінде эпифитті микрофлораның  белгілі бір мөлшері өңдеу  өнімдері- ұн, жарма т.б. құрамына түседі.

Бидайдың 16° ылғалдылықта сапрофиттік микрофлора тіршілігін көрсете бастайды. Ең алдымен зең  саңырауқұлақтары дамиды, себебі  бидай  арасындағы кеңістік ылғалдылығына  талғамсыз келеді, жоғары емес температуралық оптимумы бар және ашытқылар мен  бактерияларға қарағанда бидайдың төменгі ылғалдылығында да дами беруі  мүмкін. Зең саңырауқұлақтарында  ферменттер түрі өте көп және соның  арқасында бидай қабығының бүтіндігін бұзады, ол өз кезегінде эндосперманы ылғалдандырып, басқа микроорганизмдердің  дамуына әкеледі.

Микрофлора әсерінен бидайда  өтетін биохимиялық үрдістер көп  жылу бөлу арқылы өтеді. Бидайды үлкен  мөлшерде сақтау кезінде жылу беру қиындайды, өйткені бидайдың қызып, ең жоғарғы температураға дейін  көтеріліп, күйіп кетуі мүмкін.

Бидайдың ауруын туғызатын  микроорганизмдер (бактериоздар мен  микоздар),фитопатогенді микрофлораға жатады. Бидай бактериозы деп бидайдың зақымдаушы үрдістері бактериялары (В. translucens, В. atrofaciens және т.б.) әсері нәтижесінен  дамуы, пішіні, түсі, консистенциясының  бұзылуын айтады. Мұндай аурулар бидайдың өнімділігін, сапасын төмендетеді, бірақ гигиеналық маңызы жоқ. Бидай  микоздары деп бидайдың саңырауқұлақтармен зақымдалуы, оның ішінде улы қасиеттері бар түрлерімен (күйе, қастауыш, фузариум және т.б.)зақымдалуын айтады.

Микрофлоранын әсерінен дәннің ішінде өтетін биохимиялық процесстер жылу шығарумен қосарланып жүреді. Дәндерді үлкен көлемде сақтағанда, жылушығарғыштық қиындағанда дәндердің  жоғары темпмратураға дейін қызуы  мүмкін.

Дәннің ауруын тудыратын  микроорганизмдер(бактериоздар и микоздар) фитопатогенді  микрофлораға жатады. Дән бактериозы деп дәндердің  зақымдалу процессін айтамыз (В. translucens. В. atrofaciens және т.б.), соның нәтижесінде дәннің дамуы, формасы, түсі, консистенциясы өзгереді, бірақта негізгі гигиеналық мәні болмайды. Дәннің микозы деп дәннің токсикалық әсері бар саңырауқұлақтармен зақымдалу процессі(головня, спорынья, фузариум және т.б.).

Микотоксикоздардың  қоздырғыштары

Токсигенді микроскопиялық саңырауқұлақтармен зақымдалуына байланысты дәндердің токсигендігін анықтау  әдісі.

Микотоксикоздар — микотоксиндермен адамның және жануарлардың улунуы.

Микотоксиндер топырақта  көп кездесетің фитопатогенді және сапрофитті саңырауқұлақтардың көбісімен  продуцирленеді. Олармен продуцирленетің  микотоксиндер жинаудың, сақтаудың  және өндеудің қолайсыз жағдайларында  ауылшаруашылық дақылдарында жинақталады.

Әсіресе жануар текті азықтарда  микотоксиндердің анықталуына көп  көніл бөлу керек(етсүтті тағамдар, жұмыртқа). Микотоксиндер қоректін құрамында көгеру болмаса да болуы  мүмкін.Жануарлардың улануы күзде және ерте көктемде болуы мүмкін. Микотоксиндер  сыртқы орта факторларына төзімді болып  келеді, оның ішінде суыққа, жоғары температураға, құрғатуға, ультрофиолет және ионды  сәуле әсері.

Ең тараған адам мен  жануардағы алиментарлы микотоксикоздардың біріей  фузариотоксикоздар: споротрихиеллотоксикоз, фузариограминеаротоксикоз, фузарионивале-токсикоз. Қоздырғышы болып трихоцетен тобының  токсиндерін продуцирлейтің Fusarium тұқымдастығына жататың саңырауқұлақтар болып  саналады

Фузариоз.  Егін далаларында Fuzarium тұқымдастығына жататын өсімдіктің тамырын, сабағын және сағағын зақымдайтың саңырауқұлақтар тудыратын ауру тараған.

Сағақтын және дәннің фузариозы  ауаның ылғалдылығы және температурасы  жоғары болғанда дамиды.Фузариозды дәнмен улану бұрын некротикалық ангинаға ұқсағандықтан септикалық ангина деп  атаған. Негізінде зақымдалған дәннен пісірілген нанды қолданғаннан кейін 1-2 жетіден кейін қанда гранулоциттердін санының өзгеруі байқалады, ал содан  соң  миелоидты және  лимфоидты  тіндердін зақымдалуы, сүйік кемігінің  некрозы байқалады, нәтижесінде  қанайналым бұзылады.

Егіннің қатты сорттары, сонымен бірге вегетециялық периоды  ұзарған және органогенез фазаларының  ақырындауымен сипатталатың сорттар  фузариозбен зақымдалуға сезімтал болып келеді. Сағақтың қабыршағы  дәнге тығыз жанасқан және қатты, тығыз кутикуласы бар егін сорттары фузариозға тұрақты болып келеді.

Дәндердің токсигендігін  анықтау әдісі фузариозбен зақымдалуы өнімнін төмендеуіне және адам және жануар  денсаулығына қауыпты заттардын ең алдымен вомитоксиндердің жиналуына әкеледі..

Фузариоздар деп фузариум тұқымдастығының саңырауқұлақтармен зақымдалған нан өнімдері қолдану  нәтижесінде туатын алиментарлық ауру. Бұл аурудың этиологиясы толық  зерттелмеген. Уланудын кең тараған  түрі «пьяный хлеб» және алиментарлы-токсикалық алейкия.

«Пьяный хлеб» улануы. Fusarium тұқымдастығының саңырауқұлақтармен зақымдалған дәндердің сырт пішіні кедір бүдір және кейде аққызыл  налет болады. Зақымдалған дәнде  органикалық заттардын терең  ыдырауы байқалады, кейбір авторлардың  айтуынша оның ішінде токсикалық заттар түзіледі.Зақымдалған дәннен піскен нан «пьяный хлеб» деп аталады, себебі ол кейбір гастроэнтерикалық  көріністерден басқа алкогольмен  мас болғандағы көріністер байқалады. Бас ауруы, бас айналу, құлақта  шу, бұлшықеттік әлсіздік, аяқ қол  дірілі байқалады. Сонымен бірге  қарашықтын кенеюі, бет түсінің ционотикалығы, жүрістін бұзылуы және гастроэтерикалық көріністер байқалады. Айтылған барлық көріністер 2 тәуліктен кейін жоғалады. «Пьяный хлеб» улануының клиникалық көрінісі этиологиясы сияқты толық  зерттелмеген

Споротриеллотоксикоз (алиментарно-токсическая  алейкия) — ауыр ауру, Fusarium sporotrichiella саңырауқұлағының миотоксиндер әсерімен байланысты.

 Бұл ауру ерте көктем  кезінде дамиды, бадамша безінің,  жұмсақ таңдайдың және жұтқыншақтың  артқы қабырғасын зақымдалумен  сипатталады. Ауру аса маңызды  емес продрамальды кезеннен басталады.  Теріде полиморфты геморрагиялық  бөртпелер пада болады, ал кейбір  аймақтарда буллезді бөрпелер  болады, оның құрамында серозды  сұйықтық болады.Сол уақытта ауыз  бен мұрынның шырышты қабығында  ұсақ бөртпелер пайда болады. Жұмсақ таңдай бадамшасының гиперимиясынан  кейін олардың үстінде некротикалық  процесстер дамиды.Бірақ та аурудың  сыртқы клиникалық симптомдардың  пайда болуынеа дейін ең алғашқы  белгісі қан құрамындағы өзгерістер болып табылады, ол гемопоэздің депрессиясын көрсетеді. Лейкоциттердін санының күрт төмендеуі, аурудың ауыр жағдайларында  - 1 мм3 та 100-ге дейін және одан да төмен. Аурудын негізінде қанайналымнын бұзылуы нәтижесінде алейкия жатады. Бірақта уақытысында қолданған шаралар дың нәтижесінде сүйек кемігінің функциясын қалпына келтіру оның өмір сүргіштігін сақтауға мүмкіндік береді.

Патогенез сипатына байланысты ауруды алементарлы – токсикалық алейкия деп атайды. Саңырауқұлақ токсиндеріне үй жануарларының көбісі сезімтал келеді.

Алиментарлы – токсикалық алейкия ауруын алдын алу шараларына далада қыстап шыққан дәндерді қолданбау  жатады. Профилактиканың қажетті  шарты болып ақуыздарға және көмірсуларға бай тамақтану саналады.

Жануарлар септикалық ангинамен  ауыратының ескеретің болсақ, онда қыста далада қалған дәндерді жануарларға  жем ретінде қолданылуға болмайды. Көп жағдайда оларды спиртоводочный заводтарға спиртті өндіру үшін жібереді.

Фузариограминеаротоксикоз( «пьянный хлеб» синдромы) – Fusarium graminearum-мен  зақымдалған дәндерден пісірілген өнімдерді қолданғанда туындайтын ауру.

Бұл саңырауқұлақ ОЖЖ –  ға әсер ететің, алколойдтарға және холиндерге, азотқұрамды глюкозидтерге  жататын токсиндерді продуцирлейді. Бұл жағдайда әлсіздік, бастың ауруы, бастың айналуы, құсу, диарея, іш ауруы  байқалады.

Психикалық бұзылыс пен  анемия болуы мүмкін. Басқа Fusarium graminearum микотоксиндері – зеараленон –  жемдерді қолданғанда, ірі қара мал  мен шошқаларда вульвовагиниттерді, абортты, бесплодияны тудыруы мүмкін.

Фузарионивалетокеикоз «қызыл көгерумен» зақымдалған дәндерді қолданғанда  туатын ауру.

Бұло саңырауқұлақтар  трихотецендер тобына Б типіне жататын  ниваленон, фузаренон Х микотоксиндерін  продуцирлейді.

Бери – бери ауруының жүректік формасы – Жапонияда 1700 жылдан белгілі ауру, Penicillium citreoviridae-мен  зақымдалған сарғыш түсті күрішті  тамаққа қолданғаннан туындайды.

Цитровиридин микотоксині  орталық жүйке жүйесін және жүрек  – қан тамыр жүйесін зақымдайды. Өлімге әкелуі мүмкін. P. Islandicum бауырды  зақымдайтың исландитоксинді продуцирлейді.

Эрготизм – бұрыннан белгілі  бүкіл әлемге белгілі ауру. Өткір  формалары летальдықпен сипатталады. Ауру адамда өткір гастроэнтерит  және ОЖЖ зақымдалу симптомдары  байқалады. Созылмалы түрі құсумен, асқазан – ішек бұзылыстарымен сипатталады. Жыныс мүшелерінін зақымдалуы кезінде  бесплодия болуы мүмкін.

Эрготизмнің 3 формасын ажыратады: конвульсивті, гангренозды, аралас. Эрготизмнің  конвульсивті формасында бірінші орынға жүйке жүйесінін зақымдалуы тұрады: аяқ және қол саусақтарының парестезиясы, жансыздану, ұйқышандық; опистотонус, жақтың ұйуы болуы мүмкін, ал содан  соң қол және аяқтың жазғыш бұлшық еттерінің контрактурасы, ОЖЖ зақымдалуы, естің бұзылыстары туады.

Гангренозды формасында бірінші  орында жүрек – қан айналым  жүйесінің бұзылуы тұрады: цианоз, қол мен аяқтың ауруы және басқа  да симптомдар, қан тамырлардың облитерациясы  нәтижесіндегі гангренаның көріністеріне  ұқсас. Аурадың патогенезінің мінезіне байланысты ауруды алиментарлы-токсикалық алейкия деп атайды. Саңырауқұлақтын  токсиніне ұй жануарлардың көбісі сезімтал болып келеді. Тағамда F. Sporotrichiella токсины  бар екенің тағам экстрактісін құстарға, мысықтарға, тышқандарға еңгізу арқылы анықтауға болады.

Ауыр жағдайда некроздың  пайда болуымен  гангрена дамиды. Споралардың алкалоидтары жұмсақ бұлшықеттерді,әсіресе  жатырдың бұлшықетін қысқартатын қасиетке ие.

Афлатокикоздар- құрамында  токсин метаболиттер,афлатоксиндер (As-pergillus flavus және  Aspergillus parasiticus) бар, тамақ  жегенде пайда болатын ауру.

«Афлатоксин» - A(spergillus) Fla(vus) toxinus  деген сөздерден шыққан. Олар 1960 жылы Ұлыбританияда  ашылған. Олар өсімдікті тағамдардан,әсіресе, дәнді дақылдардан кең таралады,олардың  әсер ету басы- афлатоксин  B1,B2,B2a; G1,G2,G2a; M1,M2; Және де олар жер жаңғақта,сәбізде,асбұршақта, какаода, етте,сүтте және сырда табылған.Афлатоксиндер  термиялық қайта өндіруде бұзылмайды. Олар өте улы болып келеді. Мысалы,жануарлардың өткір улануы В тобындағы афлатоксинмен  шақырылған.Өткір улану қозғалыстың  бұзылысымен,бауырдың зақымдалуымен (цирроз,некрозалғашқы рактың дамуымен),тырысқақпен, геморрагиямен, ісіктермен, және де асқазан - ішек жолдарының қызметінің бұзылысымен анықталады.

Және де аспергилалар  микотоксиндердің басқа да түрлерін өндіреді- охратоксиндер А,В,С(A.ochra-Wceus),патулин(A.terreus, A.niverus, A.candi-Шкт ),глиотоксин(A.giganteus,A.fumigatus),стеригматоцистин(A.versicolor,A.nidulans), треморген(A.clavatus,A.flavus,A.candidum), цитохалазминалар(A.clavatus), цитринин(A.terreus,A.niveus,A.candidum).