Қоғам жүйелерінің саяси, экономикалық, әлеуметтік және заңға сүйенген қатынасы

- азаматтық қогамның болуы  және тарапынан кұқық субъектілерінің  заңцарды орындауына бақылау  жүргізілуі. Жалпы алып қарағанда  мемлекетгің құкыктык негізде  құрылуын И.Кант идеялық мағына  дәрежесінде ұсынды. Өзінің «Мінездер метафизикасы» деп аталатын ећбегінде «Мемлекет деген кұкықтык заңға бағынған коптеген адамдардын бірігуі», деген тұжырымды алға тартты. Бірақ, И.Кант «Құкықтык мемлекет» деген ұғымды қолданған жоқ. Бірақ, қабылданған зандардың кұқыктық кағидаларға сай келуін талап етуі оны ұлы ойшылдар санатына жатқызады. Біз Қазақстанның жаһандық экономикалық үрдістерге сәйкес дамып келе жатқан ел болуын қалаймыз. Әлемдегі жасалған жаңа мен озық атаулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықтан шағын да болса өзіне лайық “орнын” иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз. Біз қатаң бәсекеге әзір тұрып, оны өз мүддемізге пайдалана білуіміз керек. Қазақстан көп тарапты халықаралық экономикалық жобаларға белсене қатыса алады, қатысуға тиіс те, өйткені олар біздің жаһандық экономикаға кірігуімізге жәрдемдеседі әрі сол арқылы біздің қолайлы экономикалық-географиялық жағдайымызға және қолымыздағы ресурстарымызға сүйенеді. Мемлекет өз тарапынан іскерлік бастамашылықтың жолындағы заңнамалық, әкімшілік және бюрократиялық кедергілерді ысырып тастауға, жеке меншік капиталдың келешегі үлкен кемел бастамаларына тікелей қолдау көрсетуге міндетті. Қазақстанның экономикалық дамуындағы сапалық “серпілісті” әлемдік экономикаға кірігудің қажетті шарты ретінде пайымдай отырып, мен мынадай бағыттарға баса назар аудару керек деп санаймын.

Құқықтық демократиялық мемлекетте Конституция, яғни біздің қоғам өмірінің Негізгі Заңы аса жоғары мәнге ие. Конституция жобасы Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бастап жасалына бастады. Конституция қабылдаудан бұрын бүкілхалықтық талқылаудан өтті.

Біздің Конституциямыз бойынша Қазақстан халқы егемендіктің иесі, республикадағы мемлекетік биліктің жалғыз қайнар көзі болып табылады. Республикада тек қазақтар ғана емес, басқа ұлт өкілдері де тұрады. Сондықтан саяси ымыраға келу қажет болғандықтан қазақ халқы өз қамын күйттеумен қатар, жас мемлекетіміздің тыныштығын, оны одан әрі нығайтуды ойлауы керек.

Құқықтық мемлекет құру, қоғамдық өмірді демократияландыру, жалпыұлттық келісім мен ынтымақ Қазақстан Республикасының әлемдік қауымдастықтың лайықты толық мүшесі болып енуінің басты шарты болып табылады.

Басқа елдер деңгейімен салыстырмалы түрде алғандағы экономикалық байлыққа қол жеткізудің алғышарты – бүкіл қоғамдық өмірді демократияландырған тұрақты құқықтық мемлекет құру болып саналады.

Құқықтық демократиялық мемлекетте Конституция, яғни біздің қоғам өмірінің Негізгі Заңы аса жоғары мәнге ие. Конституция жобасы Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бастап жасалына бастады. Конституция қабылдаудан бұрын бүкілхалықтық талқылаудан өтті. Құқықтық мемлекет дегеніміз мемлекеттте гуманизм, адамгершілік, теңдік, бостандық идеяларының құқықтық қагидаларга ұласып, құқық үстемдік еткен, бассыздық пен заңсыздыққа жол бермеу ушін биліктің барлык, тармақтарын арнайы тетіктермен тежеу арқылы адам құқықтарының тиімді қорғалуы [10, 78б].

Құқықтық мемлекет дегеніміз мемлекеттте гуманизм, адамгершілік, теңдік, бостандық идеяларының құқықтық қагидаларга ұласып, құқық үстемдік еткен, бассыздық пен заңсыздыққа жол бермеу ушін биліктің барлык, тармақтарын арнайы тетіктермен тежеу арқылы адам құқықтарының тиімді қорғалуы [3, 55б].

1.2 Қазақстанда  құқықтық мемлекет құру жолдары

Құқықтық мемлекет құру мен қоғамды демократияландыру – қайшылықты, ұзақ та күрделі процесс. Бұл біздің жас мемлекетіміздің аяғынан қаз тұру жолынан да жақсы байқалады. Тоталитарлық жүйеден демократиялық қоғам өміріне өту қажеттілігі айқын болған күннен бастап-ақ Қазақстан тұрғындарының алдында ең алдымен Қазақстан мемлекетінің егемендігі мен тәуелсіздігін қорғау міндеті тұрады.

Бұл орайда демократияны дамыту – меншік қатынастарын реформалау мен нарықтық экономикаға өту экономиканы тығырықтан алып шығудың, ұлттық мемлекеттің қалыптасуына қолайлы жағдай туғызудың толассыз жолы. Саяси саладағы басты мақсат – жас егеменді мемлекетті қуатты президентті республика етіп қалыптастыру. Біздің мемлекетімізде барлық азаматтардың теңдігі барлығының заң алдындағы бірдей жауапкершілігі, кімнің қай ұлтқа жататындығына қарамастан, бірдей екендігі әуелден-ақ нақты көрсетілген. Әрине, кейбір жағдайда жергілікті ұлт – қазақтардың мүддесі ерекше ескеріледі. Мұндай жағдайға ұлттық мәдениетті, тілді өркендету, қазақ диаспорасының рухани-мәдени және басқа да байланыстарын қалпына келтіру, олардың өз Отанына қайтып оралуына қолайлы жағдайлар туғызу жатады.

Құқықтық демократиялық мемлекетте Конституция, яғни біздің қоғам өмірінің Негізгі Заңы аса жоғары мәнге ие. Конституция жобасы Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бастап жасалына бастады. Конституция қабылдаудан бұрын бүкілхалықтық талқылаудан өтті.

Біздің Конституциямыз бойынша Қазақстан халқы егемендіктің иесі, республикадағы мемлекетік биліктің жалғыз қайнар көзі болып табылады. Республикада тек қазақтар ғана емес, басқа ұлт өкілдері де тұрады. Сондықтан саяси ымыраға келу қажет болғандықтан қазақ халқы өз қамын күйттеумен қатар, жас мемлекетіміздің тыныштығын, оны одан әрі нығайтуды ойлауы керек.

Құқықтық мемлекет құру, қоғамдық өмірді демократияландыру, жалпыұлттық келісім мен ынтымақ Қазақстан Республикасының әлемдік қауымдастықтың лайықты толық мүшесі болып енуінің басты шарты болып табылады.

Басқа елдер деңгейімен салыстырмалы түрде алғандағы экономикалық байлыққа қол жеткізудің алғышарты – бүкіл қоғамдық өмірді демократияландырған тұрақты құқықтық мемлекет құру болып саналады.

Құқықтық демократиялық мемлекетте Конституция, яғни біздің қоғам өмірінің Негізгі Заңы аса жоғары мәнге ие. Конституция жобасы Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бастап жасалына бастады. Конституция қабылдаудан бұрын бүкілхалықтық талқылаудан өтті. Құқықтық мемлекет дегеніміз мемлекеттте гуманизм, адамгершілік, теңдік, бостандық идеяларының құқықтық қагидаларга ұласып, құқық үстемдік еткен, бассыздық пен заңсыздыққа жол бермеу ушін биліктің барлык, тармақтарын арнайы тетіктермен тежеу арқылы адам құқықтарының тиімді қорғалуы [4, 78б].

Біздің Конституциямыз бойынша Қазақстан халқы егемендіктің иесі, республикадағы мемлекетік биліктің жалғыз қайнар көзі болып табылады. Республикада тек қазақтар ғана емес, басқа ұлт өкілдері де тұрады. Сондықтан саяси ымыраға келу қажет болғандықтан қазақ халқы өз қамын күйттеумен қатар, жас мемлекетіміздің тыныштығын, оны одан әрі нығайтуды ойлауы керек.

Құқықтық мемлекет құру, қоғамдық өмірді демократияландыру, жалпыұлттық келісім мен ынтымақ Қазақстан Республикасының әлемдік қауымдастықтың лайықты толық мүшесі болып енуінің басты шарты болып табылады.

Құқықтық мемлекет құру мен қоғамды демократияландыру – қайшылықты, ұзақ та күрделі процесс. Бұл біздің жас мемлекетіміздің аяғынан қаз тұру жолынан да жақсы байқалады. Тоталитарлық жүйеден демократиялық қоғам өміріне өту қажеттілігі айқын болған күннен бастап-ақ Қазақстан тұрғындарының алдында ең алдымен Қазақстан мемлекетінің егемендігі мен тәуелсіздігін қорғау міндеті тұрады.

Бұл орайда демократияны дамыту – меншік қатынастарын реформалау мен нарықтық экономикаға өту экономиканы тығырықтан алып шығудың, ұлттық мемлекеттің қалыптасуына қолайлы жағдай туғызудың толассыз жолы. Саяси саладағы басты мақсат – жас егеменді мемлекетті қуатты президентті республика етіп қалыптастыру. Біздің мемлекетімізде барлық азаматтардың теңдігі барлығының заң алдындағы бірдей жауапкершілігі, кімнің қай ұлтқа жататындығына қарамастан, бірдей екендігі әуелден-ақ нақты көрсетілген. Әрине, кейбір жағдайда жергілікті ұлт – қазақтардың мүддесі ерекше ескеріледі. Мұндай жағдайға ұлттық мәдениетті, тілді өркендету, қазақ диаспорасының рухани-мәдени және басқа да байланыстарын қалпына келтіру, олардың өз Отанына қайтып оралуына қолайлы жағдайлар туғызу жатады [5, 6б].

Құқықтық демократиялық мемлекетте Конституция, яғни біздің қоғам өмірінің Негізгі Заңы аса жоғары мәнге ие. Конституция жобасы Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бастап жасалына бастады. Конституция қабылдаудан бұрын бүкілхалықтық талқылаудан өтті.

Құқықтық демократиялық мемлекетте Конституция, яғни біздің қоғам өмірінің Негізгі Заңы аса жоғары мәнге ие. Конституция жобасы Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бастап жасалына бастады. Конституция қабылдаудан бұрын бүкілхалықтық талқылаудан өтті.  Адам, қоғам, заң бір-бірімен тығыз байланыста. Адам туылғаннан бастап өлгенге дейін құқықтық қабілетті, оның заңнан қашып құтылуы мүмкін емес, сол себепті адам Заңды жете білуі керек. Себебі мемлекеттің дамуына орай қоғамымыз оған лайықты өсіп өркендеуі керек. Қазақстанда құқықтық мемлекет құру азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғаумен байланысты арнайы институттарды одан әрі жетілдіруді талап етеді. Бұл жерде тек құқық қорғау органдары, сот саласы ғана емес барлық салалар жетіліп, жаңаруы қажет- деп мақала мәтіні аяқталған

Конституция Қазақстанның демократиялық, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде дамуына қолайлы жағдай жасайды. Заңда белгіленген барлық тұжырым, қағидалар өмірдің барлық салаларын өркениетті заң жүзінде басқаруға жағдай жасап отыр.

Еліміздің бұл Негізгі Заңы бірінші рет Қазақстан Республикасын президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет деп жария етті. Бұл мемлекеттің құзырына өз аумағының тұтастығын, сырттан қол сұғылмауын және бөлінбеуін қамтамасыз ету толығымен жатқызылады.

2 Құқықтық мемлекеттің негізгі қағидалары

2.1 Құқықтық мемлекет  құрудың бас қағидалары 

Құқыктық мемлекеттің негізгі кағидалары адамзаттарихын мың жылдық дамуы барысында саяси-кұкыктық ой-пікірде біртіңдеп, эволюциялык жолмен калыптасты. Олардын пайда болуларының ең негізгі себебі - жалпы адамның табиғатына жат бассыздык пен заңсыздықка тосқауыл кою және деспотизммен бір адамның мемлекеттегі шексіз билігін тежеу кажеттігі бол¬ды. Бұл жалпы адам табиғатының сұранысы, бостандык, тендік, бақытты әмір сүруге ұмтылудың негізгі талаптарының бірі. Құқыктық мемлекет ғасырлар бойы қалыптаскан гуманистік ой- сананы, прогрессивтік књкыктык идеяларды қорытындылаудын нәтижесінде арнайы кағидаларды қалыптастырады. Сол кағидалар үстемдік еткен мемлекетте ғана құқықтық мемлекет орнайды. Қазіргі заң әдебиетінде кұкықтық мемлекеттің қағидаларының бөлінуін, олардың канша екенін әр зерттеуші өздерінің тараптарынан баға беруде. Осы күнге дейін калыптаскан кағидаларға баға беріп, тадцау жасап карасақ, мынандай түрлерге беліп қаруға болады:

1) Заң тыйым салмағанның бәріне рұксат. Ежелгі Рим заңгерлері қалыптастырған және кейін барлык елдердің кұкыктық жүйелеріне енген «Бостандык деген құкық рұқсат еткен әрекеттерді істеу» талабы жаңа заманда кайта жарияланып, мемлекеттің негізгі кағидаларына њласты. Құкықтық мемлекетте мемлекетгің парламенті, президенттің және басқа да конституция бекітіп, кұзыр берген барлық органдар шығарған нормативтивтік-құкыктык кесімдер адамдар мен азаматтардың қайсы бір әрекетгерді жасауға ты¬йым салмаса, оларды жасауға рұқсат етіледі, яғни ешкандай қылмыстық, азаматтык, үкімшілік, тәртіптік жауапка тартылмайды. Құкықтық мемлекетте субъектілердің әрекеттері тиімді реттеледі де, коп салада рұқсат ету идеясы кең қолданылады. Тыйым салатын нормалар негізінде қоғамға кауіпті әрекеттер мен халықтың құлыктылық кұндылыктарына зиян, нұксан келтіретін мінез-құлыктарды тежеуге, болдырмауға бағытталған. Мысалы, дін бостандығын жамылып, дінді басқа максатта пайдалану. Адамдардың, топтардың мүдделері књкыктык мем¬лекетте іс жүзіне асырылуы барысында тыйым салынбаған әрекеттер санатына болулары шарт. Тыйым салынатын әрекеттерді болдырмау мемлекеттің бакылауында және жауаптылығында. Ал мемлекеттік органдар мен занды тұлғаларға құқықтык мем¬лекетте тек заңда тікелей керсетілген ғана рұксат» деген кағида іс жүзіне асады.

2) Мемлекеттің барлық саласында заңның үстем болуы. Бұл қағиданың талаптары бойынша кұкыктык мемлекетте заң өмірдің, қоғамдық қатынастардың барлык саласында үстемдік етіп, зандылыктың орнауы қатаң түрде камтамасыз етілуі тиіс. Заңның үстем болуы негізінде екі бағытта іс жүзіне асырылады: Біріншіден, Президенттен бастап барлық мемлекеттік органдар, мекемелер, лауазымды тұлғалар мен барлык адамдар заңга багынулары тиіс. Ешкім заңсыз әрекеттері үшін жауапкершіліктен босатыла алмайды. Жасаған әрекеттерінің қогамга кауіптілігіне карай жауапка тартылатыны ешкандай дау туғызбайтын аксиома болуы кажет. Екіншіден, аткарушы органдардың шығарған нормативтік құқыктык кесімдері Конституцияға және баска Парламент шығарған зандарға карама-кайшы келмеулері тиіс. Үшіншіден, кабылданған барлык зандар құкыктык идеяға ұласулары кажет. Яғни, кұкыктық кағидалар мен талаптар бар¬лык зандардың ең негізгі өзегіне айналулары тиіс. Олай болмаған жағдайда шығарылған зандар репрессиялық, жауыздык және антигуманистік сипат алып, адам кұкын аякка таптауға кенінен жол ашылуы әбден мүмкін. Мысалы, өткен ғасырдың отызыншы жылдары Кеңес мемлекетінде осындай окиғалар кең етек жайды. Қылмыстык жауапқа, тіпті атуға дейін он екі жастан бастап тартылды, отанды сату деген айып тағылумен сотталғандардын кәмелетке толған отбасы мүшелері сайлау құқықтарынан айырылып, бес жылға жер аударыдцы. Ал, 1931 жылы қабылданған заң бойынша жұмысқа себепсіз шыкпай калғаны үшін жұмыстан қуылып, тұратын тұрғын үйінен айырылатын болған. Қабылданған зандар әділетсіз, гуманизм, құқыктық кағидалардан мүлдем ада.