Қазақстан Республикасында банктердің қаржылық жағдайының қалыптасу ерекшеліктері және банктің қаржылық есеп беру жүйесі

Активтердің жиыны

2648603166

100

2915110737

100

266507571

10,1

 

 

 

1-кестенiн жалғасы

Міндеттемелер		2007 жыл		2008 жыл		Ауытқуы
		Сомасы, мың тг	Үлес салмағы, %	Сомасы, мың тг	Үлес салмағы, %	Абсолютті		Салыс тырмалы, %
1		2	3	4	5	6		7
Банктердiн корреспонденттік счеттардағы ақша	25 223 040		1,12	20 306 532	0,8	-4 916 508		-19,5
ҚР ҰБ мен ҚР Үкіметінің қаржылары	576 487		0,2	1 402 325	0,06	825 838	143,2
Кері РЕПО келісімі  бойынша бағалы қағаздар	46 246 157		2,05	51 519 379	2,1	5 273 222	11,4
Туынды қаржы құралдары	2 971 493		0,00002	2 724 454	0,09	-247 039	-8,3
Клиентердің қаржылары банктiк счеттары	1 373 995 789		61,3	1 537 079 944	61,5	163 084 155	11,8
Шығарылған қарыздық құнды қағаздар	109 566 114		4,9	72 316 434	2,9	-37 249 680	-34
Банктер алдындағы қарыздар	572 843 131		25,5	622 517 653	24,9	49 674 522	8,6
Бақа да тартылған	2 899		0,00002	16 005	0,0006	13 106	452
Субординацияланған қарыз	94 794 038		4,2	158 556 992	5,7	63 762 954	67,2
Өткен салык мiндеттемесi	3 190 540		0,0002	4 223 112	0,2	1 032 572	32,3
Кредиторлық карыз	14 237 181		0,0007	26 233 906	1,05	11 996 725	84,2
Басқа да міндеттемелер	673 883		0,03	1 288 180	0,05	614 297	91,1
Девиденд төлемдерi	0			0	0	0	0
Міндеттемелердiң барлығы	2 244 320 752		100	2 498 184 916	100	253 864 164	11,3

 

 

1-кестенiн жалғасы

1	2	3	4	5	6	7
Жарғылық капитал	304 503 430		304 474 393		-29 037	0,009
Оған қоса:
- жай акциялар	304 503 430		304 474 393		-29 037	0,009
-артықшылықты акциялар	0		0		0	0
Сатып алынған акциялар	165		0		165	165
Қосымша төленген капитал	0		0		0	0
Резерв капиталы	42 346 425		4  327 337		-38 019 088	89,7
Тәуекел резервi	24 069		0		24 069	24 069
Қайта бағалау резервi ЦБ бойынша	0		22 257		22 257	22 257
Бақа да резервтер	1 661 295		1 750 079		88 784	5,3
Таза табыс (шығын) өткен жылға	68 390 437		93 708 348		25 317 911	37
Меншікті капитал бойынша қорытынды	416 925 821		404 282 414		-12 643 407	3
Меншікті капитал мен міндеттемелер бойынша қорытынды	2 915 110 737		2 648 603 166		- 266 507 571	-9,1
Ескертпе.

 

      Осы кесте мәліметтерін талдай келе активтің жалпы мөлшері баланс 266507571 мың теңгеге, яғни 10,1 пайызға артып отыр. Бұл өзгеріс негізінен банк активтерінің ішінде бірнеше активті операциялардың көлемінің артуымен байланысты. Оның ішінде банктің сатуға арналған бағалы қағаздар, туынды қаржы құралдары, басқа банктердегі салымдар мен корр. счеттар, клиенттерге берілген заимдар, бағалы қағаздарға салымдар , капиталға инвестиция, негізгі құралдардың, материалдық емес активтердің, дебиторлық қарыздардың көлемінің артуы әсерін тигізіп отыр. Осы аталған активті операциялардың ішінде банктің  бағалы қағаздарға салымдары өткен жылмен салыстырғанда 857,6 пайызға артып, көлемі 31705070 мың теңге құрап отыр.

     Диаграмма 1. «БТА Банкі»АҚ-ның 01.01.2008-01.01.2009 ж.ж активті операцияларының жиыны.

     Диаграмма 2. «БТА Банкі» АҚ-ның  01.01.2008 - 01.01.2009ж.ж міндеттемелерінің жиыны.

 

Диаграмма 3. Банктің соңғы екі жылдағы капитал жиыны

    Сонымен қатар банктің өтімділігі де артып отыр, яғни банктің жоғары өтімді қаражаттарының бірі басқа банктердегі корреспонденттік счеттардағы ақшаларының өсу қарқыны 30,9 пайызға артып, оның соммасы 4661372 мың теңге құрап отыр. Бұл банктің корреспонденттерінің артуына байланысты болып отыр. Осы активтердің құрылымында банктің өтімділігі жоғары активтері, яғни касса, ҚРҰБ-гі және басқа банктердегі корреспонденттік счеттардағы қаражаттарының жиынтық үлес салмағы жеткілікті деңгейде екендігін байқауға болады. Ал тәуекелді , дегенмен жұмыс істейтін активтердің үлесі де жеткілікті деңгейде. Мұнда банктің басқа тұлғаларға берген барлық қарыз активтерінің үлесі максималды 85 пайыздан аспаған

   Көріп отырғанымыздай,банк активтері 2009 жылы 2008 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда немесе 19,7 есе өскен.Алайда активтер құрамындағы қаржы және қаржы эквиваленттері 2007 жылғыдан қарағанда 34,4 есе өскен.Ал міндетті резервтер 2008 жылғы көрсеткішпен 2008 жылғы көрсеткішті салыстырғанда 4,6 есе өскен.Банктердің актив бөлігінің ең көп  пайда әкелетін бөлігі тұтынушыларға берілген займдар,яғни 2008 жылғы көрсеткішке қарағанда 2009 жылғы көрсеткіш 18,2 пайзға өскендігін көріп отырмыз.

    Жоғарыдағы кестеден көргеніміздей,активтер құрамындағы қаржы және қаржы эквиваленттері 36,4 есе өссе , ал қолда бар инвестициялық құнды қағаздар 40 есе өскен.Басқада несие мекемелердегі қаржылар 8,6 өскен.

    Банктің бухгалтерлік балансының пассив бөлігін қарастыратын болсақ,ҚР ҰБ мен ҚР Үкіметінің қаржылары 2009 жылы 2008 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 739 пайызға өскен, 2009 жылы 2008 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда сатып алынған акциялар 983 пайызға өскен,ал тұтынушылардың қаржылары 2009 жылы 2008 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 61,3 пайызға өскен.

    Жалпы алғанда,меншікті каптал мен міндеттемелер 2009 жылы 2008 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 19,7 есе ұлғайған.

     Табыс табу және өтімділік қамтамасыз ету мақсатында банктің шұғылдандырылған ресурстарын орналастыру оның активтері мынадай төрт категориядан құралады:

• Кассадағы қолма-қол ақшалар;
• Құнды қағаздар инвесторы;
• Ссудалар;
• Ғимараттар мен құрылыстар.

       Бухгалтерлік баланс қаржылық есептің басты нысаны болып табылады:ол есепті күндегі банктің қаржылық жағдайы туралы ақпаратты ұсынады.

      Баланс қорытынды айналдырады және қаржылық есептіліктің жиынтық балансын ескере отырып құрылады.Банк мындай жіктеулерді өзінің активтер мен пассивтері үшін таңдап алуына болады.Алынуға тиіс және төленуге тиісті сомалар «12 ай ішіндегі»және «12 айдан кейінгі»болып бөлінеді.12 ай ішіндегі алынбайтын активтер ұзақ мерзімді,ал алынатындары ағымдағы деп аталады.Банк өзінің активтері мен міндеттемелер ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді деп бөлуге болады.Ал ол жасалынбаса активтер мен міндеттемелер олардың өтімділік тәртібі бойынша ұсынылады.Сол сияқты 12 ай ішінде және одан да көп мерзімде реттелінетін немесе өтелетін сомаларды бөлу қажет.

 

 

 2.3  «БТА Банкі» АҚ-ның 2007 – 2008 жж қаржы натижелерін талдау

 

      Коммерциялық банктердің қаржы нәтижелері деген түсінік – бұл коммерциялық және банктердің барлық сфераларындағы оның ішіндегі шаруашылық - қаржылық қызметтің  жиынтық қорытындысын қамтып көрсетеді.     

      Қаржы нәтижелері жағымды және теріс болуы мүмкін. Яғни банк есеп беру мерзімінде өз қызметін сауатты ұйымдастыратын болса, онда ол жағымды нәтижеге ие болады.Ол дегеніміз өз шығындарының орнын толтырады және артық пайда табаыды. Сонымен қатар керісінше жағдайлар да орын алып тұрады. Кейбір банктер өз қызметі нәтижесінде зиян шегуі де мүмкін. Мұнда банк шығындары банк табыстарынан асып кетеді.  Дегенмен де егер банк табысты болса, онда осы банктің табыстары есебінен оның барлық операциялық, әкімшілік басқару қоса алғандағы шығындары жабылады,банктің пайдасы құрылады, пассивті және активті операциялардың дамуы мен меншік қаражаттарының көбеюі, өлшемдер, яғни дивиденттер деңгейін анықтайды.

      Банк табыстылығы осы бағыттағы банк персоналдары қызметіндегі бағыттың мақсаттылығы, актив бөліміндегі де, пассив бөліміндегі де, баланстың құрылымдағы үйлесімді қорытынды болып табылады.

      Активті және пассивті операциялар бойынша пайыздардың деңгейін болжау үшін, пайыздық маржаларды есептеу және ссудалық операциялар табыстылығындағы тенденцияларды анықтауда, шығындар мен табыстардың құрылымын ұтымды пайдалану банк табыстылығын қамтамасыз ету негізгі шарт болып табылады. Банк тәуекелділігін басқару, өтімділікті қолдау, олардың минималдылығы сөзсіз банк табыстылығының шарты болып табылады.

      Жалпы банктің қаржы нәтижелері туралы мәлімет банктің бухгалтерлік балансына тіркеме ретінде жүретін «Банктің қаржы нәтижелері туралы есеп беруі» атты  құжатында көрсетіледі. Бұл құжат банк балансымен бірге үнемі баспада жарияланады.

      Банктердің оңтайлы қаржылық нәтижелерге жету дәрежесі оларға әсер ететін әртүрлі ішкі және сыртқы мынадай факторларға байланысты: банктің географиялық мекен-жайы, оның қызмет көрсету зоналары, клиенттік базасының жеткіліктігі, бәсеке деңгейі, қаржылық нарығының даму деңгейі, аймақтағы әлеуметтік-саяси жағдайлар, мемлекеттік қолдау мен басқа да факторлардың болуы. Тағы бір көрсеткіш, ол меншікті капитал деңгейі, қаражаттарды тарту мен орналастыру көлемі, жалпы банктік шығын деңгейі мен кіріс әкелетін және кіріс әкелмейтін активтер. Шығындар мен жоғалтулар, прогрессивті технологияларды қолдану масштабтары, филиалдар жүйесі мен туынды құрылымдар кірістері, бұлар – банктің өз қызметіне және оның басқару сапасына қатысты факторлар. Банктің персоналдар басқармасының барлық позитивті және негативті сомалары банктің қызмет етуінің қаржылық нәтижесі пайда.

      Коммерциялық банктердің қызметінің нәтижесіне әсер етуші факторлардың көптүрлілігі көпфункционалды және көп мақсатты экономикалық жүйе ретінде қарастыру қажеттігін анықтайды. Сол себептен, банк қызметінің нәтижелерін сипаттау экономикалық көрсеткіштер жүйесімен жүргізіледі.

      Коммерциялық банктердің қаржылық нәтижелері көрсеткіштерін қалыптастыру алгоритмі ҚР Ұлттық банкімен бекітілген қаржылық есеп берудің арнайы формалары қолданылатын және қабылданған бухгалтерлік есеп жүйесімен анықталады. Бірақ біздің республикамыздағы банктік жүйенің қалыптасу процесі әлі аяқталмаған, қаржылық есеп беру флрмалары өзгеруде және олардың мазмұны жетілдірілуде. Бұл жағдай әлемдік банктік бірлестікке отандық банктердің экономикалық интеграциялануы мен есеп берулердің батыстық стандарттарға бағытталуына қажеттілігінен туындап отыр.

      Бүгінде қазақстандық коммерциялық банктермен қаржылық есеп берудың екі түрі құрастырылып жатыр, олар мазмұны, белгісі және ұсыну мерзімдері бойынша ажыратылады.

      Қаржылық есеп берудың негізгі түрі – ол дәстүрлі бухгалтерлік есеп беру, оған бухгалтерлік баланс пен кіріс және шығыс туралы есеп беру жатады.

      Қаржылық есеп берудің № 2 формасы негізінде банктің ағымдағы жылғы кірістері мен шығыстарына талдау жүргізейік.

 

 

2-кесте «БТА Банк»АҚ-ның табыстар мен шығыстарына құрылымдық талдау