Қазақстан Республикасында банктердің қаржылық жағдайының қалыптасу ерекшеліктері және банктің қаржылық есеп беру жүйесі

    Проблемалық несиелер – бұл несие шортында бекітілген мерзімде несие алушымен өшірілмеген несиелер. Банк тәжірибесіндегі проблемалық несиелерге мерзімі өткен және күмәнді қарыздар жатады. Олар нақты пайда болған және танылған несие  тәуекелділігі. Проблемалық несиелердің пайда болуына көптеген факторлар әсер етеді. Кез-келген коммерциялық банк сол немесе басқа да дәрежедегі осындай факторлардың әсер етуін өз несиелерден тиімді жұмыс жасау үшін несие портфелімен басқару бойынша арнайы комитеттерді құру жолынан өткен.

    Несие портфелімен басқару несие тәуекелділігін минимизациялау немесе болдырмауға  бағытталған несие процесстерін жузеге асыру кезендегі банк қызметін ұйымдастыруда көрсетеді. Несие портфелімен басқару кезіндегі коммерциялық банктердің соңғы мақсаты болып мыналар саналады: ссудалық операциялардан пайда алу, банктың өтімділігін және төлем қабілеттілігін сақтау.

    Несие портфелімен басқару жүйесі көп қырлы, маңызды элементтеріне мыналар жатады:

• несие портфелімен басқару құрылымын ұйымдастыру.
• несие саясатының тактикасын және стратегиясын өңдеу.
• несие процессін реттейтін ішкі несие нормативтерінің бары.
• сандық және сапалық реттейтін мінездемедегі несие портфелін жақсарту мақсатында оны талдау.

    Несие шаруашылық жүйелерінің ауысуына жағдай жасай отырып өзі де ауысып отырады, өз мазмұнын өзгертеді. Несие мәміле типі ретінде, тауар айналысының формасы, құн қозғалысының әдісі ретінде натуралды шаруашылықтан тауар шаруашылығына өткен уақыттан бері дамып келеді. Несие айырбас процесінің өндірістік байланысының типі, тауарлы өндірістің экономикалық категориясы ретінде ғана емес, тауар шаруашылығы шеңберінде диалектикалық дамушы құбылыс ретінде де қарастырылуы қажет. Соның ішінде шаруашылық жүргізуші субъектілерді қысқа мерзімді несиелендіру мәселесі де үнемі өзгеріске ұшырап отырады. 

    Мүнда жоғарыда атап өткендей банк негізінен жеке компанияларды; яғни шаруашылық субъектілерді  несиеленірумен айналысады. Оның ішінде жеке компанияларға берілген несиелердің жалпы жиындағы үлесі 80 пайыздан астам екендігін байқауға болдаы. Сонымен қатар банк жеке тұлғаларға  несие беруді екінші орынға қоятынын байқауға болады. 2009 жылы банктің мемлекеттік компанияларға, мемлекеттік органдарға берген несиелерінің көлемі кеміп отыр. Дегенмен банктің жеке тұлғаларға несие беруде белсенділік танытқан.

    Банктің несие портфелінің түрлері бойынша баға беретін болсақ, банктің несиелерінің жалпы жиынында клиенттерге берілген қарыздардың үлесі 2009 жылы 95,9 пайыз болса 2008 жылы 95,7 пайызға тең болған. Және де бұл несие түрінің 10,1 пайызға артқандығын көріп отырмыз.Банктің беретін несиелеріінң ішінде қаржы лизингі, овердрафт, факторинг, жай вексельдер сияқты дәстүрлі емес операциялар сирек кездеседі. Сондай-ақ аталмыш дәстүрлі емес несиелендіру формаларының кему тенденциясы байқалады. Бұл салада банктің несие операцияларын диверсификациялау ұсынылады.

    «БТА банк» АҚ несие операцияларын экономика салаларына байланысты жіктеуді қарастырайық . Мұнда банктің  берген несиелері негізінен көтерме сауда мен жеке тұлғаларға беріледі екен. Мұнда көтерме саудаға берілген несиелердің үлесі өткен жылмен салыстырғанда шамалы кеміген, ал жеке тұлғаларға берілген нсиелердің көлемі біршама өсіп отыр. Сонымен қатар банктің басымдық танытатын салалары ретінде жол құрылыс, мұнай және газ, ауыл шаруашылғы, түрғын-үй құрылыс мен тамақ өнеркәсібін айтуға болады. Бұл слаларға да қомақты қаржы бөлінген.

    Банктің несие операцияларын қарастыруда оның мерзімдік құрылымын қарастырайық. Мұнда банк қысқа мерзімді несиелердің ішінде 1 жылдан 5 жылға дейінгі несиелерді беруде басымдық білдіреді. Яғни жалпы несие операцияларының ішінде бұл несиенің үлесі 2009 жылы 50,8 пайыз құрап отыр.

    Ал 1 айға дейінгі және 1 айдан 3 айға дейінгі несиелердің көлемі өте төмен. 1 айдан 3 айға дейінгі несиелердің көлемі өткен жылмен салыстығанда аса өзгеріске ұшырамаған. Ал 1 айға дейінгі несиелер 2008 жылы 2007 жылмен салсытрғанда азырақ берілген. Негізінен банк несиелерін 1 жылдан жоғары уақытқа ұсынады. Бұл жағдайдың негізгі себебі банктің клиенттерінің сұранысы мен мұқтажына байланысты.

    2008 жылы несие портфелінің сапасы өткен жылмен салыстырғанда біршама жақсарған. Жалпы алғанда банктің несие портфелінде уақытылы және толық қайтарылып отырған, яғни стандартты  несиелерінің көлемі өткен жылмен салыстырғанда 63,9 пайызға артып, 2009 жылы 435473304 мың теңге құрап отыр. Бұл жалпы несие портфелінің 48 пайызына тең. Ал өткен жылы оның үлесі 33 пайыз құраған.

    Банк – бұл ақша ресурстарымен тікелей операция жүргізетін коммерциялық ұйым. Бұл ұйымда міндетті түрде автоматтандырылған ақпараттық жүйе қызмет атқарады. Осы жүйе негізінде есептеулер дәл әрі жылдамдатылған түрде жүргізіледі.

    Банктің қаржы нәтижелерінің көрсеткіштерін талдау арқылы қорытындылай келе мынадай тұжырым жасауға болады. Банк халықаралық сауда операцияларын қазіргі заманға сай құралдарды, яғни құжаттық инкассо, аккредитивтер мен кепілдіктерді қолдана отырып жүзеге асырды, сондай-ақ форфейтингтік және факторингтік операцияларды жүргізді. Алыс шет елдердің банктерімен тиімді корреспонденттік қатынастарды қалыптастырып және ұстау, халықаралық есеп айырысулар мен құжаттық операцияларды сапалы жүргізу банк қызметінің басты приоритетті бағыттарының бірі болып табылады. Банкпен өңделген стратегия шеңберінде саудалық қаржыландыру банк қызметінің бағыты ретінде қабылданды. Есеп беру жылы саудалық қаржыландыру бойынша операция көлемі 2008 жылмен салыстырғанда 32098483 мың теңгеге кеміп, 1368514301 мың теңгені құрды. 2009 жылы банкпен халықаралық кепілдіктер 1230783258  мың теңгеге, аккредитивтер 137731043 мың теңгеге берілді.

                                  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер

 

1. ”ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы” ҚР Заңы. 30.08.1995 ж.

2. 2002 жылғы 3-маусымдағы Ұлттық банк  Басқармасының №213 Қаулысымен     бекітілген “Екінші деңгейлі банктерге арналған пруденциялық нормативтер туралы” Ереже.

3. Ұлттық банк Басқармасының 2002 жылы 16-қаршадағы №465 Қаулысымен бекітілген “Активтердің, шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларды күмәнді және үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға қарсы провизиялар құру” туралы Ережесі.

4. “Ақшалай төлемдер мен аударымдар  туралы” ҚР Заңы. 29.06.1998 ж.

5.1996-1998 жж. Қазақстандағы банк жүйесін әрі қарай реформалау        бағдарламасы

6.ҚР Ұлттық банктің 1997 жылғы 29-тамызындағы  №314 “Ломбард туралы” ережесі.

7. “Несиелік серіктестік туралы”  ҚР Заңы. 2002 ж.

8. ҚР Ұлттық банктің 2003-2005 жылға  арналған ақша-несие саясаты.

9.Ақша, несие, банктер. Оқулық / Жалпы  редакциясын басқарған Ғ.С.Сейтқасымов. – Алматы: Экономика, 2001. – 466 бет.

10.Абдрамов М.А., Александрова Л.С. «Финансы денежное обращение и кредит», Москва: Банки и биржа, 1996 г.

11. Банковское дело. Учебник: 4-е изд. Под ред. проф. В.И. Колесникова – М.: ФиС., 1998 –464с.

12. Банковское дело. Учебник /Под  ред. О.И.Лаврушина – М: ФиС, 2000-576 с.

13.  Батракова А.В. Экономический  анализ в коммерческом банке. – М.: Инфра – М, 1998. – 365с.

14.Б.Бекбенбетова. Менеджмент в банковской системе. Учебное пособие. Тараз:ТарГу, 2003 – 107с.

15.Банковское дело. Учебник. / Под ред. Сейткасымова Г.С.— Алматы: Қаржы-қаражат, 1998.

16. Балабанова В.И. «Банки и банковское дело», Москва: Банки и биржа, 2001 г.

17.Бункина Д. «Деньги, банки, валюта», Москва: АО Дис, 1994 г.

18.Виноградова Т.Н. Банковские операции: Учебное пособие.-Ростов н/Д: “Феникс”, 2001.- 384с.

19.Василевич И.П., Ширкина Е.И. «Сборник задач по аудиту», Москва: Финансы и статистика, 1999 г.

20.Гащевко В.И. «Банковское кредитование, российский и зарубежный опыт», Москва: 2004 г.

21.Долян Э.Дж. «Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика», Москва: 1999 г.

22.Дробозина В.И. «Финансы, деньги и кредит», Учебное пособие для ВУЗов, 1999г.

23. Давлетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2001.-186с

24.Жуков Е.Ф. «Менеджмен и маркетинг в банках», Москва, 2000 г.

25.Жуков Е.Ф. «Денги, Кредит, Банки», Москва:  Банки и Биржы, 1999 г.

26.Иванов В.В. «Как надежно и выгодно вкладывать деньги коммерческие банки», Москва:  Банки и биржа, 2002 г.

27.Коскин В.М. «Современный коммерческий банк операции и управления», Москва: Информ, 1993 г.

28.Көшенова Б.А. Ақша, несие,банктер. Валюта қатынастары. Оқу құралы  – Алматы: Экономика, 2000 .- 328 бет.

29.Касимова Ю.Ф. «Основы теорий оптимального портфеля ценных бумаг», Москва: 2003 г.

30.Концептуальные основы развития экономики Республика Казахстан в период становление рыночных отношений. Сборник научных трудов в 2-х частях, Алматы: 1997 г.

31.Лапуста М.П. «Современный финансово – кредитный словарь», Москва: Инфра – М, 2001г.

32.Лопкумова Я.С. «Организация и финансирование инвестиции», Москва: Информ, 2000 г.

33.Маркова О.М. и др. Коммерческие  банки и их операции. – М.: Банки  и биржи, 1995.

34. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер  операциялары. Оқу құралы. 2-ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған. – Алматы: Издат Маркет, 2004. – 272 бет.

35. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және  несие. Оқу құралы /Жалпы редакциясын  басқарған ҚР ҰҒА-ның академигі Сейітқасымов Ғ.С., 2-ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған. – Алматы: Издат Маркет, 2004.- 248 бет.

36. Мадиярова Д.М., Марчевский В.С.. Основы современного  банковского  дела / учебное пособие. – Алматы: Экономика, 1997.-136 с.

37. Общая теория денег и кредита / Под ред. Жукова Е.Ф. – М.: Банки и биржи, 1995.

38.Полфреман Д., Форд Ф. «Основы банковского дела», Москва: Информ, 1996

39.Роджер Л.М., Дэвид Д.В. «Современные деньги и банковское дело», Москва: Информ, 1998 г.

40.Ситкин А.В. «Управление в банке», Москва: Информ, 1999 г.

41.Сенгалова В.К., Архипова А.И. «Финансы, денежное обращение и кредит», Москва: Проспект, 2000 г.

42.Усова В.В. «Деньги, денежное обращение и инфляция», Москва: Банки и биржа, 1999 г.

43.Финансы, деньги, кредит. Учебник / Под ред. О.В. Соколовой, - М. Юрист, 2000 – 784 с.

44. Финансовый анализ в коммерческом  банке / А.Д.Шеремет, Г.Н.Щербакова.- М.: Финансы  и статистика, 2001. – 256 с.

45.Хамитов Н.Н. «Банковский надзор в Казахстане», Учебное пособие, Экономика, 2001 г.

46. «БТА Банкінің» сайты www. In - tural.kz