Қазақстан Республикасында банктердің қаржылық жағдайының қалыптасу ерекшеліктері және банктің қаржылық есеп беру жүйесі

Активтер	01.01.2008 ж.		01.01.2009 ж.		Ауытқуы (+;-)	өсу қарқ %
	Сомасы, мың тг	Үлес сал %	Сомасы, мың тг	Үлес сал %
1	2	3	4	5	6	7
1.Пайыздық кірістер   Оның ішінде:	260202147	100	326458312	100	66256165	25,4
Салымдар мен корреспонденттік шоттар бойынша	6705658	2,6	7393102	2,3	687444	10,2
Банктерге берілген қарыздық салымдар бойынша	1060498	0,4	1057275	0,3	-3223	-9,7

 

 

 

 

2-кестенің жалғасы

1	2	3	4	5	6	7
Клиенттерге ұсынылған несиелер бойынша	240159309	92,3	307872104	94,3	67712795	28,2
Құнды қағаздар бойынша	10959487	4,2	7734020	2,4	-3225467	30,6
РЕПО операциясы бойынша	1317200	0,5	2401811	0,7	1084611	82,3
2.Пайыздық шығыстар Оның ішінде:	147869737	100	174493380	100	26623643	18,0
Клиент қаражаттары бойынша	90764189	61,4	102372701	58,7	11608512	12,7
Банктердің корреспонденттік шоттары бойынша	963240	0,6	1385517	0,8	422277	43,8
Басқа банктерден алынған қарыздар бойынша	34124301	23,1	44711028	25,6	10586727	31,0
Шығарылған қарыздық құнды қағаздар бойынша	6229904	4,2	9821761	5,6	3591857	57,6
Субординарлық қарыздар бойынша	12400698	8,4	13319822	7,6	919124	7,4
ҚР Үкіметінен алынған қарыздар бойынша	25039	0,0	50501	0,0	25462	101,6
РЕПО операциясы бойынша	3362366	2,3	2832050	1,6	-530316	-17,3
3.Таза пайыздық кіріс	112332410	-	151964932	-	39632522	35,2
4.Несиенің құнсыздануына құрылған резервтер	45381571	-	108370082	-	62988511	138,7
5.Несиенің құнсыздануына құрылған  резервтерден кейінгі таза табыс	66950839	-	43594850	-	-23355989	-35,2
6.Сыйақы алумен байланысты емес  таза кіріс (шығын)	45939421	-	15501914	-	-30437507	200,8
7.Операциондық пайда (шығын)	62199849	-	12519995	-	-49679854	416,2
8.Басқа да операциялар бойынша  жоғалтуларға резервтер құру	4396636	-	3277605	-	-1119031	-34,2
9.Табыс салығы бойынша шығыстарға  дейінгі пайда	57803213	-	15797600	-	-42005613	280,4

2-кестенің жалғасы

1	2	3	4	5	6	7
10.Табыс салығы бойынша шығыстар	9120425	-	3110816	-	-6009609	-193,2
11.Таза пайда (шығын)	48682788	-	12686784	-	-35996004	-226,1
Ескертпе

 

     Банктің жалпы барлық операциялары белгілі бір табыс немесе шығын әкеледі. Мысалы, активті операциялары табыс көзі болса, пассивті операциялары бұл шығын көзі. Оның ішінде несиелік операциялар жоғары тәукелді актвиті операция болғанымен, жоғары табысты операция болып саналады. Сондықтан несие тәуекелінің мониторингі табыстың тұрақты болуына ықпал етеді.

    Енді банктің клиенттік базасына көрсеткен қызмет көлеміне келетін болсақ, оны төмендегі кестеден көруге болады.

 

3-кесте

Банктің 01.01.2008-01.01.2009 жылдары көрсеткен қызметтерінің көлеміне баға беру

                                                                          

Көрсетілген қызмет көлемі	01.01.2008 ж Сомасы, мың теңге	01.01.2009 ж Сомасы, мың теңге	Ауытқуы, +;-	өсу қарқыны %
1	2	3	4	5
Несиелендіру, барлығы	2148934776	2337395953	188461177	8,7
Оның ішінде: Банктерге Банктерден басқа заңды тұлғаларға Жеке тұлғаларға (тұрғындарға)	61666473 1776417229 310851074	33130317 2017730779 286534857	-28536156 241313550 -24316217	-53,7 13,5 -2,2
Ссудалық қаржыландыру, барлығы	1400612784	1368514301	-32098483	-7,8
Оның ішінде: Гарантиялар Аккредитивтер	1255844105 144768679	1230783258 137731043	-25060847 -7037636	-8,1 -5,2
Есеп-айырысу кассалық қызмет көрсету, барлығы	17125546299	19775659653	2650113354	15,5

 

 

 

 

 3-кестенің жалғасы

1	2	3	4	5
Оның ішінде: Заңды тұлғалардың төлемдерін аудару операциясы Жеке тұлғалардың ақшалай аударымдары	15850246550   1275299749	18538367155   1237292498	2688120605   -38007251	16,9   -7,1
Брокерлік-дилерлік қызмет көрсету, барлығы Оның ішінде: Клиенттердің тапсырысы бойынша валюта сатып алу Клиенттердің тапсырысы бойынша валюта сату	-   1056631190   1611369860	-   2921066587   2738463166	-   1864435397   1127093306	-   176,4   58,9
Депозиттер тарту, барлығы	1940015801	2148995536	208979735	10,7
Оның ішінде: Банктерден Банктерден басқа заңды тұлғалардан Жеке тұлғалардан	591538851 1087685601 260791349	635194630 1236344856 277456050	43655779 148659255 16664701	7,3 13,6 6,4
Ескертпе

  

  4 - диаграмма Несиелендіруде көрсетілген қызмет көлемі 01.01.2008 – 01.01.2009 жылғы.

      

   Диаграмма 5 Ссудалық қаржыландыруда көрсетілген қызмет көлемі 01.01.2008 – 01.01.2009 жылғы

 

 

 

    Диаграмма 6 Есеп – айырысу кассалық қызмет көрсетуде 01.01.2008 – 01.01.2009 жылғы

 

    

 

 

     Диаграмма 7 Брокерлік - дилерлік қызмет көрсетуде 01.01.2008 – 01.01.2009 жылғы.

 

 

       Диаграмма 8 Депозиттер тарту бойынша қызмет көрсетуі 01.01.2008 – 01.01.2009 жылғы.

 

      2009 жылға банктің ұсынған несиелерінің көлемі 8,7 пайызға өсіп, 188461177 мың теңгені құрды. Банктің ссудалық портфелінің өсуі заңды және жеке тұлғаларға берілген несиелердің көлемінің өсуімен байланысты болды. Ағымдағы жылы банк заңды тұлғаларға берілген несие көлемін айтарлықтай  241313550  мың теңгеге немесе 13,5 пайызға арттырса, ал жеке тұлғаларға несие көлемін өткен жылға қарағанда 24316217 мың теңгеге азайтты.

     Банк халықаралық сауда операцияларын қазіргі заманға сай құралдарды, яғни құжаттық инкассо, аккредитивтер мен кепілдіктерді қолдана отырып жүзеге асырды, сондай-ақ форфейтингтік және факторингтік операцияларды жүргізді. Алыс шет елдердің банктерімен тиімді корреспонденттік қатынастарды қалыптастырып және ұстау, халықаралық есеп айырысулар мен құжаттық операцияларды сапалы жүргізу банк қызметінің басты приоритетті бағыттарының бірі болып табылады. Банкпен өңделген стратегия шеңберінде саудалық қаржыландыру банк қызметінің бағыты ретінде қабылданды. Есеп беру жылы саудалық қаржыландыру бойынша операция көлемі 2008 жылмен салыстырғанда 32098483 мың теңгеге кеміп, 1368514301 мың теңгені құрды. 2009 жылы банкпен халықаралық кепілдіктер 1230783258  мың теңгеге, аккредитивтер 137731043 мың теңгеге берілді.

     Клиенттердің депозиттері “БТА банк” АҚ-ның қаржыландыруының негізгі көзі болып табылады. 2009 жылы банкпен тартылған депозиттер көлемі 2008 жылға қарағанда 10,7%-ға артып, 208979735 мың теңгені құрды.  

    Шағын кәсіпорындардың қызметінің  жоғарлауына коммерциялық  банктің  ықпалын  қажетті коммерциялық банктегі даму жүйесін  қарастыра  келе шағын  бизнес  өзінің  максималды  табысын жоғарлату  үшін несиелендіріді қажет  етеді.

    Банктің табыстары мен шығыстар жөніндегі есепті ашып көрсету немесе оның қаржылық есептілігіне ескертулер бухгалтерлік есептің басқа да стандарттардың талабына сәйкес ұсынылатын ақпаратқа қосымша оны келесідей шығыс және табыс бабтарын өздеріне қосуы тиіс,бірақ мұнымен шектелмеуі керек:                                    

• сыйақы түріндегі және ұқсас табыс;
• сыйақы түріндегі шығыс және ұқсас шығыс;
• дивидент түріндегі табыс;
• комиссиондық және алым алым түріндегі табыс;
• комиссиондық және алым сомасын төлеу шығындары;
• шығындарды шегергендегі бағалы қағаздарды сату нәтижесінде алынған табыс;
• шығындарды шегергендегі басқа да бағалы қағаз бойынша табыс;
• басқа да операциялық табыс;
• қарыз алумен байланысты шығындар;
• жалпы әкімшілік шығындар;
• басқа да операциялық шығындар.

     Банктік операцияларды жүргізу нәтижесінде банктің алатын негізгі табыстарының түрлері сыйақы,қызмет көрсеткені үшін алым,комиссиондық және бағалы қағаздар операцияларының нәтижесі жатады.Табыстың арбір түрі банк қызметінің тиімділігін бағалауға мүмкіндік алатындай бөлек қарастырылады.

      Сыйақы түріндегі табыс мынадай жағдайларда танылады:

• мәміле жасаумен байланысты банкке экономикалық табыстың түсу ықтималдығы бар болса;
• табыс сомасы жоғары деңгейлі сенімділікпен бағаланған болса.

      Мәмілеге сәйкес,банктерде контагенттің ақшасын пайдаланғаны үшін кезеңде шығындар пайда болатын жағдайларда ғана сыйақы түріндегі шығын танылады.

     Активтерден алынған нақты табыс есепке алатын уақыт арақатнасы негізінде сыйақы түріндегі табыс танылады.

     Банктің табыстары мен шығыстары Қазақстан Республикасы «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілігі» Заңының 5-бабына сәйкес бухгалтерлік есептің негізін қалайтын барлық принциптерін ескереді.Төлемі келесі жылдары жүргізілетін жыл үшін банктің табысы мен шығыстары жылдың аяғында есептелінеді.

    Активтердің құрылымы сияқты, активтік операцияларды классификациялау бойынша да әртүрлі көзқарастар қалыптасты. 

    Коммерциялық банктерде  негізгі активтік операциялар, мыналар болып табылады;

• несиелік операциялар,олардың нәтижесінде банктің несиелік портфелі құрылады;
• инвестициялық операциялар, олар инвистицияляқ портфельді құру үшін басты негіз болады;
• кассалық және есеп айыырысу операциялары, бұл банктің өз клиенттеріне көрсететін қызметің басты түрінің бірі болып табылады;
• басқада активтік операциялар, бұлар барлық банктік операциялардың табысты орындалуын қаматамасыз ететін, сәйкес инфрақұрылымды құрумен байланысты.

      Банктің активтік  операцияларының біршама кең  таралғанын мыналар болып табылады:

• ссудалық операциялар, олар банкке табыстың негізгі бөлігін  әкеледі. Макроэкономикалық көлемде бұл операциялардың мәні өндіру, айналымға енгізу және тұтыну процестерін ынталандырып, олар арқылы банктер уақытша әрекетсізде тұрған ақшалай қорды әрекет етуге айналдырады;
• инвистициялық операциялар, оларды жасау процесінде, ресурстарды құнды қағаздарға салу немесе біріккен  шаруашылық қызметі бойынша құқығын алуда, банк инвестор ретінде көрінеді;
• депозиттік операциялар, банктің активті дипозиттік операцияларын белгілеу Орталық банктің (корреспонденттік шот және резервтік шот) және басқада коммерциялық банктердің шоттарында төлем қаржыларының ағымдағы және ұзақ резервтерін жасаудан тұрады;
• басқада активтік операциялар, олар формалар бойынша  әртүрлі шет елде, банктерге айтарлықтай табыс әкеледі. Қазақстандық тәжірибеде оның шеңбері әзірге шектеулі. Басқа да активтік операциялар қатарына жататындар: шетелдік валютамен және құнды металдармен операция жасау, трастық, агенттік, тауарлық операциялар, тағы басқалар.

 

 

2.4 Қаржылық көрсеткіштер негізінде банктің қаржылық жағдайына баға беру

 

 

    Банктің активтерінің өтімділігі неғұрлым жоғары болса,онымен байланысты тәуекелде аз болады.Бір-ақ осы активтерден түсетін табыстарда азаяды.

    Өтімділік дегеніміз  – төлем қабілеттілігі деген  түсінікке ұқсас,яғни банктің  өтімді қаражаттарының міндеттемелерді  жабуға жеткілікті анықтауды  білдіреді.Өтімділікті анықтауда  мынадай 5 коэффицентті қолданады.

    1. Өтімділіктің 1 коэффиценті,ол 1 кезекте резервтердің деңгейін  бағалауға арналған.Басқаша айтқанда  тез арадағы депозиттер,талап  етуге дейінгі депозиттер түріндегі  міндеттемелердің жоғары өтімді қаражаттармен қамтамасыз етуін бағалауға мүмкіндік береді.