Ұлттық инвестициялық қорының қызмет ету механизмі

                                                         Мазмұны 
 

Кіріспе..........................................................................................................................4

 

1. Қазақстан Республикасының Ұлттық инвестициялық қорын құрудың теориялық негіздері.............................................................................................7
1. Қазақстан Республикасының Ұлттық инвестициялық қорын қалыптастырудың экономикалық мәні................................................................7
2. Қазақстан Республикасы Ұлттық инвестициялық қорының негiзгi мақсаты мен қағидаттары...................................................................................................11
3. Қазақстан Республикасы Ұлттық инвестициялық қорының активтерiн басқару...................................................................................................................14

 

 

2. Инвестициялық қызметтің дамуындағы Ұлттық инвестициялық қорының қызмет ету механизмін талдау......................................................21
1. Ұлттық қордың активтерін және оның пайдаланылуын талдау......................21
2. Ұлттық қор қаражаттарының динамикасын талдау.........................................25
3. Ұлттық қорынан бөлінетін қаражаттың игерілуіне бақылау жасау және оларды реттеу.......................................................................................................31

 

3. Қазақстан Республикасының ұлттық қорының қаражаттарын болашақта қалыптастыру және пайдалану бағыттары.............................39

 

Қорытынды..............................................................................................................62

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі........................................................................64

Қосымшалар.............................................................................................................67

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қысқартылған сөздер тізімі

АҚ – Акционерлік қоғам

ТМД –Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы

ЖІӨ – Жалпы ішкі өнім

АҚШ – Америка Құрама Штаты

ҰӘҚ – Ұлттық әл-әуқат қоры

МБҚ – Мемлекеттік бағалы қағаздар

ҰХ – Ұлттық холдинг

ҚДБ – Қазақстан Даму банкі

ЕДБ – Еуропалық Даму банкі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында жеке ортақ ерекшеліктерімен көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге болады. Мәселен, мемлекеттік шаруашылық жүргізуші субъектілермен және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары жалпы қоғамдық өнімді құндық бөлудің ерекше саласын құрайды және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты болады.

Қаржы қатынастарының бұл жиынтығы "мемлекеттік бюджет" ұғымының экономикалық мазмұнын құрайды. Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы категориясына сай келетін бөлу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардың іс - қимылы, мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының қаралған айрықшалығымен айқындалады.

Сонымен бірге мемлекет қаржысының негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет бөлгіштік функция шеңберінде қосалқы функцияларды, атап айтқанда: ұлттық табыс пен жалпы ішкі өнімді қайта бөлу; экономиканы мемлекеттік реттеу және ынталандыру; әлеуметтік саясатты қаржымен қамтамасыз ету; ақша қаражаттарының орталықтандырылған қорын жасау және пайдалануға бақылау жасау сияқты сипатты функцияларды орындайды.

Мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық процестер бейнеленетіндіктен, сондай-ақ барлық негізгі қаржы институттары – салықтар, мемлекеттің шығыстары, мемлекеттік кредит, мемлекеттік қарыздар және т.т. өзінің шоғырланған көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің қаржы жоспары ретінде сипатталады. Ол нақты кезеңге, әдетте, бір жылға жасалынады, бюджеттің кірістерін, шығыстарын, орталықтандырылған қаржы ресурстарының шешуші бөлігінің қозғалысын анықтайды.

Бюджетті негізгі қаржы жоспары деп мойындау оның ұлттық табысты қайта бөлудегі маңызды орнын, қаржы жоспарларының жүйесіндегі басымдық жағдайын, сондай-ақ қоғамдық ұдайы өндірістегі айрықша ролін айқындайды. 
Негізгі қаржы жоспары мемлекеттің қаржылық қызметінің жемісі болып табылады.

Қазақстан Республикасының Ұлттық инвестициялық қор негізін мемлекеттің қаржы активтері мен материалды емес активтердің мүлік түріндегі басқа да активтері құрайды. Бұл қордың қаражаттары мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық даму тұрақтылығын қамту, қаржылық активтер мен басқа мүлік қорландыру, экономиканы шикізаттық сектордан тәуелділігін және сыртқы қолайсыз факторлардың әсерін төмендетуге арналған.

Мемлекеттің қаржы жүйесіндегі Ұлттық инвестициялық қордың рөлі мен мәні оның атқаратын функциялары бойынша да көріністе. Ұлттық қор жинақтаушы және түрақтаушы функцияларды іске асырады. Бірінші функциясы арқылы негізінде экономиканың шикізаттық секторы түсімдерінің белгіленген болігінен құрайтын қаржы активтерін қорландыруды қамтамасыз етеді. Екінші функциясы мемлекетгік бюджет шикізаттық ресурстардың әлемдік бағалары конъюктурасының мемлекеттік қаржылар ахуалына әсерін тегістеуді қамтамасыз етеді.

Қазақстан Республикасының Ұлттық инвестициялық қорын қалыптастыру мен пайдалану дүниежүзілік және ішкі тауар қаржы рыноктарының конъюктурасы, мемлекеттегі және шетелдердегі экономикалық жағдайы, республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтары ескеріле отырып, бұл ретте макроэкономикалық және фискалдық тұрақтылық және Ұлттық қордың негізгі мақсаттары мен міндеттері сақтала отырып айқындалады. Ұлттық қордың түсімі мен жұмсалуы ұлттық және шетелдік валюталарымен жүргізіледі.

Қор республикалық және жергілікті бюджеттің атқарылуы процесінде оған шикізат секторы ұйымдарынан (заңды тұлғалардан Қазақстан Республикасының үкіметі белгілейтін тізбе бойынша) бюджетке түсетін салық және өзге міндетті төлемдердің республикалық және жергілікті бюджеттердегі түсімдердің олардың мына түрлері бойынша: корпорациялық табыс салығының, қосылған құнға салынатын салықтың, үстеме пайдаға салынатын салықтың, бонустардың, роялтилердің бектілген соммаларынан асып түсуін есепке жатқызу жолымен қалыптасады.

Курстық жұмысының мақсаты – Қазақстан Республикасының ұлттық инвестициялық қорының қызметі мен оның қалыптастырылуының теориялық және тәжірибелік тұрғыда жан-жақты сараптай отырып, оларды тиімді пайдаланудың экономикалық механизмі мен негізгі тетіктерін айқындау және жүзеге асыру аясы бойынша ғылыми негізделген ұсыныстар жасау.

Курстық жұмысының міндеттері:

• Ұлттық инвестициялық қордың қалыптасуы мен қызмет ету ерекшеліктерін зерттеу;
• Ұлттық инвестициялық қорды дамытудың теориялық негіздемелерін әзірлеу;
• Ұлттық инвестициялық қорды қалыптастыру мен дамытудың теориялық негіздерін ескере отырып, назарға аларлық озық тәжірибелерді іріктеу;
• ұлттық инвестициялық қорды қалыптастыруды және тиімді пайдаланудың экономикалық механизмін жүзеге асыру тетіктерін анықтау және оларды қолдану аясы бойынша ұсыныстар беру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Қазақстан Республикасының Ұлттық инвестициялық қорын құрудың теориялық негіздері

1.1 Қазақстан Республикасының Ұлттық инвестициялық қорын қалыптастырудың экономикалық мәні

Үкіметтің Ұлттық банктегі шотында шоғырландырылатын, қаржылық активтер түріндегі, сондай-ақ материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге мүлік түріндегі мемлекет активтері Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры болып табылады.

Ұлттық қор мемлекеттің қорланымдарын қалыптастыру, сонымен бірге әлемдік бағалардың жағдаятына республикалық және жергілікті бюджеттердің тәуелділігін төмендету мақсатында жасалынады.

Ол мемлекеттің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етуге, қаржылық активтерді және материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге мүліктерді жинақтауға, экономиканың мұнай секторына тәуелділігін және қолайсыз сыртқы факторлардың ықпалын төмендетуге арналған. Ұлттық қор жинақтау және тұрақтандыру функцияларын жүзеге асырады.

Жинақтау функциясы материалдық емес активтерді қоспағанда, қаржылық активтер мен өзге мүліктің жинақталуын және тәуекелдің қалыпты деңгейінде ұзақ мерзімді перспективада Ұлттық қор активтерінің кірістілігін қамтамасыз етеді.

Тұрақтандыру функциясы Ұлттық қордың активтері өтімділігінін жеткілікті деңгейін ұстап тұруға арналған. Қордың тұрақтандыру функциясын жүзеге асыру үшін пайдаланылатын бір бөлігі кепілденілген трансфертті қамтамасыз етуге қажетті мөлшерде айқындалады (А қосымшасы).

 

                                                      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Сурет 1. Жинақтау және тұрақтандыру функциясы

 

Ұлттық қорды қалыптастыру және пайдалану әлемдік, ішкі тарау және қаржы рыноктарының конъюнктурасы, мемлекеттегі және шет елдердегі экономикалық жағдай, бұл ретте макроэкономикалық және фискалдық тұрақтылық сақтала отырып және Ұлттық қордың негізгі мақсаттары мен міндеттері сақталынып, Қазақстаннның әлеуметтік-экономикалық даму басымдықтары ескеріле отырып айқындалады.

Ұлттық қорды қалыптастыру және пайдалану тиімділігін арттыру жөніндегі, сондай-ақ оны пайдаланудың көлемдері мен бағыттары бойынша шешімдерді Президент қабылдайды.

Ұлттық қордың түсімі мен жұмсалуы ұлттық және шетелдік валюталармен жүргізіледі, ал оның операциялары бойынша есепке алу мен есептеме ұлттық валютамен жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлік басқаруды Ұлттық банк пен Үкімет арасында жасасылатын сенімгерлік басқару туралы келісімшарттың негізінде Ұлттық банк жүзеге асырады.

Ұлттық қорға жіберілетін бюджеттік түсімдер Ұлттық қорды қалыптастыру көздері болып табылады. Бұл түсімдер:

мұнай секторы ұйымдарының тура салықтарынан (жергілікті бюджеттерге есептелетін салықтарды қоспағанда) тұрады, оларға: корпоративтік табыс салығы, үстеме пайда салығы; бонустар, пайдалы қазбаларды өндіру салығы; өнімді бөлу бойынша үлестер; экспортқа рента салығы және өнімді бөлу туралы келісімшарт бойынша қызметті жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушының қосымша төлемі жатады;

мұнай секторы ұйымдары жүзеге асыратын операциялардан түсетін басқа түсімдерден (жергілікті бюджеттерге есептелетін түсімдерді қоспағанда), соның ішінде мұнайлық келісімшарттар талаптарының бұзылғаны үшін түсетін түсімдерден (жергілікті бюджеттерге есептелетін түсімдерді қоспағанда);

республикалық меншіктегі және тау-кен өндіру мен өңдеу салаларына жататын мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түсетін түсімдерден;

ауыл шаруашылығы арналымындағы жер учаскелерін сатудан түсетін түсімдерден тұрады.

Ұлттық қордың қаражаттары:

• Ұлттық қордан түсетін республикалық бюджетке кепілденілген трансферт түрінде;
• Қазақстан Республикасының Президенті айқындайтын мақсаттарға Ұлттық қордан республикалық бюджетке берілетін нысаналы трансферттер түрінде;
• Ұлттық қорды басқаруға және жыл сайын аудит өткізуге байланысты шығыстарды жабуға жұмсалады.

Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры:

• Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының сақталуын;
• Ұлттық қордың жеткілікті өтімділік деңгейін ұстап тұруды;
• тәуекел деңгейі қалыпты болған кезде ұзақ мерзімді перспективада Ұлттық қор табыстылығының жоғары деңгейін;
• ұзақ мерзімді перспективада инвестициялық табыстар алуды қамтамасыз ету мақсатында материалдық емес активтерді қоспағанда, рұқсат етілген қаржылық құралдарға орналастырылады.

Материалдық емес активтерді қоспағанда, рұқсат етілген қаржылық құралдардың тізбесін Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңестің ұсынысы бойынша Үкімет Ұлттық банкпен бірлесіп айқындайды.

 

1.2 Қазақстан Республикасы Ұлттық инвестициялық қорының негiзгi мақсаты мен қағидаттары 

Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2010 жылғы қаңтардағы «Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкiндiктерi» атты Қазақстан халқына жолдауында дағдарыстан кейiнгi дамуға дайындалуға, индустрияландыру арқылы әртараптандыруды жеделдету және адами капиталдың бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыру есебiнен экономиканың орнықты өсуiн қамтамасыз етуге бағытталған Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейiнгi Стратегиялық даму жоспарын және Қазақстан Республикасының үдемелi индустриялық-инновациялық дамуының 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру шеңберiнде мемлекеттiң одан әрi даму басымдықтары айқындалған болатын.