Ақшалай қаражаттар қозғалысын ЖШС «Асабаа» мысалында талдау

       

Кесте 3. 1010 шотының кредиті бойынша кассадан төленген ақшалай қаражат сомасы.

№	Операциялар мазмұны	Дебет	Кредит
1	Қолма-қол ақша төленген НҚ, МЕА сатып алынды және кіріске алынды	2411-2417, 2730	1010
2	Кассадан шотқа ақшалай қаражат тапсырылды	1030	1010
3	Кассадан еңбекақы, зейнетақы, жәрдемақы берілді	3350	1010
4	Қолма-қол   ақша  төленген,   өнімді   тиеу  мен   өткізу шығындары	7110	1010
5	Қолма-қол   есеп   айырысумен       алынған   акциялар, облигациялар	1150	1010
6	Жабдықтаушылардың    шоттарына кассадан қолма-қол ақша төлеу	3310	1010
7	Кассадан есеп берілетін ақша берілді	1250	1010
8	Жалға қолма-кол акшамен төлегенде	3360	1010
9	ТМҚ жабдықталған, орындалған жұмыспен көрсетілген қызмет үшін берілген аванстар сомасы	1610	1010
10	Қарыздарды (қысқа мерзімді, ұзақ мерзімдік) жеке және заңды тұлғаларға кассадан берілген аванстар сомасы	3020	1010
11	Алынған аванстың қайтарылуы	3310,3320	1010
12	Түгендеу   кезінде   анықталған   кассадагы      ақшалай қаражаттың кем шыгуы	2940	1010
13	Анықталған кем шығу кінәліге койылады	1250	2940
14	Кінәлі кем шығуды өтеді	1010	1250
15	Егер кінәлі табылмаса немесе сот өндіруден бас тартса	7450	2940
16	Түсім банкке инкассатор арқылы тапсырылды	1030	1010
Қайнар көзі: Назарова В.А. Бухгалтерлік іскерлік корреспонденция. Алматы:    Экономика, 2002 [7, 82 б.]

 

 

1.3 Ақшалай қаражат қозғалысының  ішкі бақылауы  және түгендеуі.

 

Ақшалай қаражат қозғалысын ішкі бақылау жүйесі - активтерді қорғау; субъектінің қаржылық саясатына сай болуын қамтамасыз ету; бухгалтерлік шоттарда көрсетілген мәліметтердің күмәнсіз сенімділігін қамтамасыз ету үшін жасалған саясат пен амалдар.

Ақшалай қаражатты оңай жасыруға, тасуға болады, оларда тиістілік белгілері жоқ және олар айырбасталады. Ұрлық тәуекелі кейбір адамдардың есеп жүйесіне қолы жетіп, ақшалай қаражатты күзетуге рұқсат алу мүмкіндігіне тікелей байланысты. Ақшалай каражаттың қозғалысын ішкі бақылау мынандай функцияларды орындауы тиіс:

• ақшалай каражатты жеке сақтау мен жеке есептеу;
• қолма-қол есеп айырысу жасалған операциялардың барлық
• касса тек қажетті қалдықты сақтау;
• кассадағы қалдықты мезгіл-мезгіл тексеріп есептеу;
• ақшалай қаражатты физикалық бақылау.
• түсімді бақылау.
• ақшалай шығындарды бақылау.
• есеп шоттардағы ақшалай каражатты бақылау.
• кассалық қалдықты салыстыру.
• есеп шоттардағы ақшалай қаражатты бақылау.
• кассалық қалдықты салыстыру.
• есептік (валюталық) шоттарды салыстыру.

Кассадағы ақшалай қаражатты кассада деп, саналатына ақшалай қаражаттың бар-жоғын айқындау және қатаң есептегі банктерді парақтау санап шығу жолымен түгендейді. Түгендеу қорытындыларын "Ақшалай каражаттың бар-жоғын түгендеу" актісімен жеке ресімдейді.

Кассаны түгендеу кассалық операцияларды жүргізудің шаруашылық жүргізуші субъектінің басшысы бекіткен және жете дайындалған ережелерге сәйкес өткізіледі. Қатаң есептегі құжаттар мен бланкілер (авиа және теміржол билеттері, бензинге талон және басқалары) кассаларын түгендеу, әдетте кенеттен, кассир мен бас бухгалтердің қатысуымен, кассада сақталатын басқа құндылықтарды тексеріп және қолма-қол актіні түгел парақтап санау арқылы жүргізіледі. Түгендеу басталғанға дейін (бірнеше касса болған жағдайда) олар мөрленіп жабылады. Кассир түгендеу сәтінде кассалық есеп жасап, акшалай каражаттың қалдығын кассалық кітап бойынша шығарады. Кассирден барлық кірістік және кассада кіріске алынбаған және есептен шықпаған сома жоқ деген қолхат алынады. Ақша саналғаннан соң кассадағы ақшалай қаражатты түгендеу актісі жасалады. Алынған түгендеу қорытындысы бухгалтерлік есептің мәліметтерімен кассалық кітап бойынша салыстырылады. Актіде кассирдің табылған бұрмалаулар туралы түсініктемесі мен түгендеу қорытындысы бойынша бұдан былайғы шешімі туралы субъект басшысының қарары (резолюция) жазылады [13, 56 б].76

Акт ұйым кассасында тұрған ақшалай құжаттардың, ақшаның бар-жоғын түгендеу нәтижелерін көрсету үшін қолданылады. Комиссия ұйым кассасындағы тұрған ақшалай құжаттарды, барлық ақшаны түгел қайтадан есептеу жолымен ақшаның бар болуын тексереді. Акт екі дана болып жасалады және түгендеу, комиссиясы мен материалдарға жауапты адам қол қояды. Бір данасы ұйым бухгалтериясына беріледі, екіншісі материалдың жауапкершілікті адамда қалады. Түгендеу басталғанға дейін ақша, ақшалай қаражаттардың сақталуы үшін жауап беретін материалдарға жауапты адамнан қолхат алынады. Қолхат форманың тақырыптық бөлігіне кірген. Материалдарға жауапкер адам құжаттарды тапсырған материалдарға жауапты (қолма-қол ақшаны, ақшалай қаражаттарды тапсырған материалдарға жауапты адамға, ақшаны, ақшалай қаражаттарды қабылдаған материалдарға жауапты адамға және бухгалтерияға).

Түгендеуді өткізгенде мыналарды тексеру қажет: кассирмен толық материалдық жауапкершілік туралы шарт жасалды ма немесе одан "Кассирдің міндетемесі" алынды ма. Кассаны жарақтандырылуы сейф кілтінің көшірмелері сақталатын талаптарға сай ма?

Мысалы кассаны түгендегенде 150 теңге мөлшерінде артық шығу табылды, бұл жағдайда кірістік кассалық ордер жазылады және олар мынандай жазбалармен рәсімделеді.

1010  "Кассадағы ұлттық валютадағы  қолма-қол ақша" шот дебеті

6280 "Негізгі емес қызметтен  түскен басқа да табыс" шот кредиті 150 теңге

Егер кассаны түгендеу кезінде 5000 теңге кем шығу табылса, мұндай жағдайда:

• анықталған кем шығу сомасына шығындық кассалық ордер жазылады 2180  "Кем шығу, құндылықты бүлдіру" шот дебеті

1010 "Кассадағы ұлттық валютадағы  қолма-қол ақша" шот кредиті       5000 тенге[14, 13-14бб.].

Кәсіпорындар мен ұйымдардағы ақшалардың қозғалысын ішкі бақылаудың қажеттігі:

• активтердің түгелдігін бақылау үшін;
• кәсіпорынның қаржылық саясатпен сәйкестігін қамтамасыз ету үшін;
• бухгалтерлік есепте көрсетілген деректердің сенімділігін қамтамасыз ету үшін және тағы да басқа жағдайларға байланысты.

Кәсіпорындар мен ұйымдарда ақшаларға ішкі бақылау жасау мынандай функцияларды жүзеге асыруы, яғни атқаруы қажет:

• ақшалардың жеке есебі н жүргізу мен бөлек  сақталуын бақылау;
• қолма-қол есепайырысу негізінде жүргізілген операциялардың есебін бақылау;
• кассада тек қана күнделікті қажетті мөлшерде ақша сақтау
• касса қалдығын белгіленген мерзімде уақтылы тексеру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ  АУДИТІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2.1 Ақша қаражаттарының қозғалысының  аудиті

 

Ақша құралдарының қозғалысы туралы есептің негізгі мақсаты – пайдаланушыларды ақша құралдарының түсуі мен кетуі туралы ақпаратпен қамтамасыз ету. Және бұл – есепті мерзім үшін инвестициялық және қаржылық қызметін талдаудың негізгі құралы. Оның басты мақсаты – инвесторларға төмендегіні бағалауда көмек көрсету:

          - субъектінің  ақша құралдарының алдағы тиімді  ағымдарын генерациялау қабілетін  және өз міндеттемелерін төлеу, дивидендтер төлеу қабілетін;

- таза табыс пен ақша құралдарының  түсу (кету) көлемі арасындағы айырмашылықтар  себептерін;

          - қолма-қол  және ақшасыз ақша ағымдарының  барлық аспектілерні, субъектілердің  инвестициялық, қаржылық қызметіне  олардың қозғалысы.

Шаруашылық субъектілерінің қызмет ерекшеліктерінің бірі – бүкіл кәсіпкерлік қызмет өндіріс түріне және қызмет көрсету саласына қарамай былай бөлінеді:

         - табыс  алумен байланысты операциялық (негізгі) қызмет;

         - инвестицялық-құралдарды  акциялар және басқа да құнды қағаздарға салу, күрделі салым немесе ұзақ мерзімді активтерді құру немесе алу нәтижесіндегі ақша құралдарының қозғалысы;

- қаржылық-алынған дивидендтер, проценттер есебі. Жеке капитал мен қарыз құралдарының құрамы мен өлшеміндегі өзгерістер субъектінің қызмет нәтижесі болып табылады.

Субъект қызметін түріне қарай топтастыру қаржылық жағдайына олардың әрқайсысының ықпал етуін бағалауға мүмкіндік береді.

Қызметтің осы түрлерінің барлығы ақша құралдарының түсу мен кету каналдары болып есептеледі. Бухгалтерлік есептің № 4 стандартымен: «ақша құралдарының қозғалысы туралы есеп» олардың түсу және кету канадары тұрғысынан қозғалуын ашу талап етіледі. Мұнда субъект тура немесе жанама әдіс қолданғанын ашып көрсету керек.

Тура әдіс ақша түсімдері мен төлемдері түрлерінің мазмұнын ашуды көздейді. Бұл әдіс әр ақша операциясын талдауға негізделеді. Ол үшін есептің әр статьясын зерттеп, түзетулер жасау керек. Өткерілген өнімнен ақша түсімдерінен бастайды, олардан барлық шығындарды алып тастайды. Қорытындысында операциялық қызметтен түскен ақша құралдарының соммасын шығарады. [15, 212-214б].

Тура әдісті қолдануда операциялық қызмет нәтижесінде пайда болатын ақша құралдарының мысалы, (ақша құралдарының түсуі):

• тауарларды сату мен қызмет көрсетуден;
• тауарлы-материалдық запастар мен қызмет көрсету аванстары;
• процент, дивидендтер, роялти, әр түрлі сыйақы түрінде;
• басқа да түсімдер.

Ақша құралдарының кетуі:

-  жеткізушілермен, мердігерлермен  тауар жеткізу, қызмет көрсету  үшін есеп айырысу;

-тауарлы-материалдық запастарды жеткізу үшін, жұмыстарды орындау, қызмет көрсету үшін берілген аванстар;

-еңбеақы төлеу, басқа да төлемдер;

-бюджетпен, зейнетақымен қамтамасыз  ететін органдарымен, әлеуметтік  қорғау органдарымен, бюджеттен  тыс қорлармен есеп айырысу;

-дивидендтер төлеу;

-басқа да төлемдер.

Бұл есепте кәсіпорынның қаражат көздері анықталып, олардың қалай пайдаланатыны көрсетіледі. Бұл есеп түрі негізгі қызметтен түсетін құралдардың кәсіорынның есепті мерзім үшін ұсталатын ақша құралдарын жабу үшін жеткіліктілігін көрсетеді. Ол пайдаланушыларға операциялық, инвестициялық, қаржылық қызмет тұрғысынан есепті мерзімде ақша құралдарының түсуі немесе кетуі туралы ақпарат беріп, субъектінің қаржылық жағдайындағы өзгерістерді бағалауға мүмкіндік береді. Басқаша айтқанда ақша құралдарының қозғалысы туралы есеп – бұл субъект құралдарды қайдан алып, қалай жұмсалатынын көрсететін құжат.

Кейбір мемлекеттерде бұл есепке ерекше мән беріледі. Инфляция жағдайында бұл есептің ролі басқа есептерді жасауды есептеу әдісі қолданғандықтан өсіп келеді. Демек, бұл есеп түрі әлем тәжірибесінде жаңа, бірақ ол негізу сәтінен бастап жетілдірілген.

Жанам әдіс таза табысты немесе шығындарды өзгертулерді көздейді. Бұл ағымдағы акивтер мен міндеттемелердің және инвестициялық қызмет нәтижесіндегі табыстар мен шығындарға байланысты.

Бұл әдіс негізінде бухгалтерлік баанстың қаржылық-шаруашылық қызметі нәтижесі туралы есеп пен бухгалтерлік баланс туралы ақпарат жатыр. Мұнда қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижелері туралы есептің әр статьясына өзгертулер енгізу көзделмейді.

Операциялық қызметтен түсетін ақша құралдарының келіп түсу негізі болып таза табыс алынады.

Ақша құралдарының түсу және кету негізгі каналдарының бірі – инвестициялық қызмет.

Инвестициялық қызмет нәтижесінде болатын ақша құралдарының қозғалыс мысалдары:

-материалдық емес активтерді, негізгі  құралдарды, қаржылық инвестицияларда  және бассқа ұзақ мерзімд активтерді  алу (өткізу) бойынша төлемдер (түсімдер). Олар конструкторлық жұмыстар, аяқталмаған  өндіріс бойынша шығындарды капиталға  айналдырумен байланысты төлемдерді кіргізеді;