Қазақстан Республикасындағы лизингтің құқықтық негіздері

Шартты лизинг – сату. Мысалы, АҚШ-та осы түрге мәміле жасасу сәтінде мүлікті пайдаланушы оның меншігі деп саналатын мәмілелер жатады. Мұндай талап лизинг туралы шартқа, әдетте, федералдық салықты азайту мақсатында енгізіледі.

Бас лизинг – бұл лизинг беруші мен лизинг алушы арасындағы жалпы (бас) лизинг туралы шарт, ол лизинг алушының жалға алатын жабдықтар тізімін жаңа келісім-шарт жасамастан толықтыру құқығын көздейді.

Капиталды лизинг – бұл АҚШ-тың қаржылық-бухгалтерлік стандарттары басқармасының бірқатар талаптарына жауап беретін, америка рыногындағы лизинг операциясы.

«Сату» үлгісіндегі лизинг - өндіруші немесе босатушы жүзеге асыратын капиталды немесе қаржылық лизинг өлшемдеріне жауап беретін америка рыногындағы лизинг.

Келісім-шартпен жалдау – қаржылық және жедел лизинг элементтерін үйлестіретін арнайы жалдау түрі. Негізінен, автокөлік құралдарын, ауыл шаруашылығы және жол-құрылыс техникасын, тракторларды жалға алу кезінде қолданылады. Осы нысандағы лизинг операцияларын қаржылық мекемелер мен босатушылар оларда техника алғысы келетін тұтынушыларға машина парктерін жалға беру үшін қолдана бастады. Келісім-шартпен жалдау кезінде жалға берілетін мүлікті пайдаланушы, әдетте, 12 айдан 36 айға дейін өзгеріп отыратын келісілген жалдау мерзімі соңында иесіне қайтарылады. Келісім-шартпен жалдау кезінде жалдау ақысы нақты белгіленеді және мүліктің иесі жүргізетін қызмет көрсету және жөндеу жөніндегі шығыстарды өзіне қамтиды. Алайда, кейбір жағдайларда бұл жұмыстарды жалға алушының өзі немесе соңғысы олармен келісім-шарт жасасатын арнайы фирма орындайды.

Таза (нетто) лизинг – жабықты пайдаланумен байланысты барлық шығыстарды лизинг алушы өзіне алады.

Лизинг – кәсіпорындар мен жеке кәсіпкерлерге өзінің негізгі қаражатын несиеге жаңартуға, салықтық және жедел ұстап қалуларды (табысқа салынатын салық, мүлікке салынатын салық, қосылған құн салығы) төмендетуге нақты мүмкіндік беретін тиімді қаржы институттарының бірі болып табылады:  

Біздің компанияның қызметтерін пайдалана отырып, Сіз мыналарға қол жеткізесіз:

Лизингтің басымдықтары:

1.Құнының бар-жоғы 15-30%-ын  аванспен төлеп, бөліп-бөліп төлеумен 12 айдан 48 айға дейінгі мерзіммен  автомобиль сатып аласыз;

2.Кәсіпорынның таза пайдасынан  автомобиль сатып алудың орнына  лизинг кезеңіндегі лизингтік  төлемдерді өнімнің, жұмыстың, қызметтің  өзіндік құнына жатқызу мүмкіндігіне  ие боласыз. Шығындар бүкіл кезеңге  бөлінеді.

3.Автомобиль лизинг компаниясының  балансында көрініс табады, сондықтан  Сіз мүлікке салық салудан  босатыласыз.

4.Лизингтік төлемдер бойынша  ҚҚС есептеу.

5.Әрбір клиентке жеке  көзқарас кәсіпорын үшін ыңғайлы  лизингтік төлемдер төлеу кестесін  іріктеп алуға мүмкіндік береді, бұл ағымдағы қызметті жоспарлау  процесін жеңілдетеді.

6.Мүлікті тездетіп амортизациялау  тетігін пайдалану (3 дейінгі коэффициентпен) автомобильге меншік құқығын  нөлге жақын құны бойынша ресімдеуге, лизинг шартының жұмыс істеу мерзімі аяқталғаннан кейін мүлікті нарықтық бағамы бойынша сатқан жағдайда, пайда көруге мүмкіндік береді.

7.Лизинг компаниясыберілген  негізгі қаражатты есептеуді  жүргізеді, салық есептейді және  оны төлейді, лизинг алушы компанияның  бухгалтерлік және салықтық есебін  оңайлатады және Сіздің қаржылық  құрылымыңызға жүктемені қысқартады.

8.Лизинг алушыжеке және  қарыз капиталының ара қатынасын  оңтайландыра отырып, лизинг компаниясының  балансындағы негізгі қаражатты  ескере отырып, кредит беретін  тартымды кәсіпорынды сақтайды.

Лизингтік қызметтер түрлері

Қаржылық лизинг – бұл классикалық сызба, ол кезде Лизингтік компания Клиентпен лизинг шартын жасасады және Жеткізушіден Клиенттің өтінішіне сәйкес мүлік сатып алады. Қаржылық жалдау (лизинг) тартымды және дамып келе жатқан қаржы құралы болып қала береді. Қазіргі уақытта лизингті салық салудың қолайлы режимі сүйемелдейді, осыған сәйкес лизинг алушылар лизингтік төлемдердің барлық сомасын өндіріс шығындар құрамына жатқыза және тездетілген амортизацияны лизинг мәніне есептей алады.

Қайтарымды лизинг – қаржылық лизингтің әралуандығы, тек мұнда Лизингтік компания Клиенттен ол сатып алған мүлікті сатып алады және оған қайтадан лизингке береді. Қайтарымды лизинг сызбасы Клиентке мүлікті сату есебінен капиталды уақытша босатуға және оны пайдалана беруге мүмкіндік береді. Бұл рет те клиент қажет айналым қаражатын және салық төлемдерін азайту мүмкіндігін алады. Осының негізінде өндіруші мен өнімді тұтынушы арасында тығыз байланыс туындады, олар, өз кезегінде, оларды қаржыландыру мен кредит берудің принципиалды жаңа көздерін қалыптастырады және дамытады. Осындай жаңа көздердің бірі лизинг болды.

Осы шарт түрінің белгілері:

1. Қайтару лизингi - лизингтiң  бiр түрi, ол бойынша сатушы  лизинг нысанасын лизинг берушiге  осы лизинг нысанасын лизинг  алушы ретiнде лизингке алу  талабымен сатады;

қайталама лизинг - лизинг берушiнiң өз меншiгiнде қалған лизинг нысанасы, лизинг шарты тоқтатылған немесе бұзылған жағдайда, осы Заңның 2-бабына сәйкес басқа лизинг алушыға лизингке берiлетiн лизингтiң бiр түрi;

2. Банк лизингi - лизингтiң  бiр түрi, мұнда лизинг берушi банк  болып табылады;

3. Толық лизинг - лизингтiң  бiр түрi, ол бойынша лизинг  нысанасына техникалық қызмет  көрсетудi және оның ағымдағы  жөндеуiн лизинг берушi жүзеге  асырады;

4. Таза лизинг - лизингтiң  бiр түрi, ол бойынша лизинг  нысанасына техникалық қызмет  көрсетудi және оның ағымдағы  жөндеуiн лизинг алушы жүзеге  асырады.

Лизингтің экономикалық басымдықтары

Лизинг машиналарды, жабдықтарды, көлік құралдарын, құрылыс, ауыл шаруашылығы техникасын, теле және радио байланыс құралдарын, еесептеуіш техникасын, түрлі өндіріс қажеттелігі құралдарын, сондай-ақ жеке меншік құқығын – лицензияларды, компьютерлік бағдарламаларды, ноу-хау және т.б. орта және ұзақ мерзімге жалға беруді білдіреді.

Үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, құрал-саймандар, көлiк құралдары, жер учаскелерi және кез келген басқа да тұтынылмайтын заттар - лизинг нысанасы бола алады.

Бағалы қағаздар мен табиғи ресурстар лизинг нысанасы бола алмайды.

Заң актiлерiнде заттар мен жер учаскелерiнiң жекелеген санаттарын лизинг нысанасы ретiнде пайдалануға өзге де шектеулер белгiленуi мүмкiн.

Лизинг төлемдерi лизинг шартын жасаған кездегi баға бойынша лизинг нысанасы құнының барлық немесе елеулi бөлiгiнiң өтелуiн ескере отырып есептелуге тиiс және лизинг шартының қолданылу мерзiмi бойына жүзеге асырылатын, лизинг шарты қолданылуының бүкiл мерзiмi iшiнде лизинг шарты бойынша төлемдердiң жалпы сомасын бiлдiретiн мерзiмдiк төлемдер, оған мыналар енедi:

Лизинг шартына сәйкес лизинг берушiге лизинг нысанасын сатып алуға жұмсалған шығындарды және лизинг нысанасын сатып алуға, жеткiзiп беруге және нысаналы түрде пайдаланылуы үшiн оны жұмыс iстейтiн күйге келтiруге тiкелей байланысты кез келген басқа шығындарды өтеу;

 

Кесте 3

Негізгі құрал –жабдықтың сатып алу нысанының салыстырмалы талдауы

Артықшылығы

Меншікті қаражат	Тікелеу несиелендіру	Лизинг
- Сатып алынатын мүліктің  ең төмен абсолюттіқ  төлем  көлемі    - Сыртқы несиегер алдында  міндеттеме жоқ	- Сатып алынатын мүлікті  бөліктеп төлеу	-Сатып алынатын мүлікті бөліктеп төлеу   -Лизингтың экономикалық және заңдық  артықшылығы   -Жеделдетілген өтелім

Кемшілігі

Меншікті қаражат	Тікелеу несиелендіру	Лизинг
—Таза пайдадан  салынған бір жолғы қаржы (әдеттегідей өтелімдік аударымдар үлкен емес, сондай ақ аударым қоры  қалыптаспайды);   —Жеделдетілген өтелім жоқ; —Мүлікке салынатын салық	—Қарыз қаражатының қайтарылымдығын қамтамасыз ету талаптары;     —Жеделдетілген өтелім жоқ;   — Мүлікке салынатын салық	—қамтамасыз ету талаптары;   —Сатып алынатын мүліктің ең жоғары  абсолюттіқ  төлем көлемі  (лизингтың экономикалық  артықшы-лығын есептемегенде)

Қайнар көзі: автормен құрастырылған

 

Лизинг алушыға лизингтік компаниямен ынтымақтастық мыналарға мүмкіндік береді:

Лизинг есебi бухгалтерлiк есеп жөнiндегi заңдардың талаптарына сәйкес жүргiзiледi.

Лизингтің негізгі түрлері отандық та, шетел мамандарының да пікірі бойынша қаржылық және жедел лизинг деп санайды

Лизинг алушы лизинг нысанасын, егер лизинг шартында лизинг алушының лизинг нысанасын өз меншiгiне сатып алу құқықтары мен мiндеттерi көзделмесе не ол лизинг нысанасын сатып алудың көзделген құқығын пайдаланбаса не лизинг шарты сот тәртiбiмен мерзiмiнен бұрын тоқтатылса, сондай-ақ лизинг шартында және заң актiлерiнде көзделген өзге де жағдайларда қайтаруға тиiс.

Инвестициялық мәмілелер бойынша сапалы шартты және құжаттық базаны әзірлеу мерзімін қысқарту.

Кәсіпорынның материалдық-техникалық базасын дамытуға қосымша инвестициялар тарту.

Лизингтің салықтық жинағы есебінен жаңартуға арналған қосымша қаражат алу және кәсіпорынның материалдық-техникалық базасын дамыту.

Лизингтік төлемдердің құрылымы

Лизингілік  төлемдер мынадай құрылымнан тұрады:

-  жабдықтарды  сатып алуға және орнатуға  арналған шығындарды өтеу соммасы (жабдықтың құнын өтеу);

-кейін лизингке өткізу  мақсатында Лизингілік компанияға  жабдықтарды  сатып алуға берілген  банкілік кредиы бойынша пайызды  өтеу;

- кредит беретін комиссиясын  өтеу;

- мүлікке салынатын салықты өтеу (лизинг алушының балансын ескере отырып);

- лизингілік компанияның пайдасына  салынатын салығын өтеу (лизинілік   төлемдердің тегіс емем кестесінде);

- лизингілік компанияның маржасы (сыйақысы);

- лизинг мәнін  ұстауға арналған қосымша шығыстардың өтеуі (қажет болса);

- лизингілік төлемнің сомасының ҚҚС.

Қаржы жалға алу (лизинг) – тікелей инвестициялардың  түрi, онда лизинг беруші сатушыдан өз меншiгіне сатып алған және лизинг шартымен келiсiлген лизинг нысанасын лизинг алушыға белгiлi бiр төлемақысына және қаржы лизингіның шартында белгiлi бiр талаптармен белгілі бір мерзiмге иеленуге және пайдалануға беруге мiндеттенеді. Бұл ретте лизинг лизинг алушыға берілетін мерзім лизинг затының бүкіл немесе елеулі бөлігі құнының  амортизациясы мерзімінің ұзақтығымен тепе-тең өлшенеді немесе одан асып кетеді. Лизинг мәмiлесi Лизинг алушының меншігіне лизинг шартының мерзімі аяқталғанан кейін немесе  лизинг шартының мерзiмiнен бұрын толық сомасын төленгеннен кейін лизинг шартымен көзделген тараптардың келісуі бойынша. 

Қаржы жалға алуға (лизингке) қатысушылар.

Лизинг беруші- лизинг мәмілесін өткізу кезінде   сатушыдан сырттан тартылған қаражат арқылы немесе өз қаражатына өз меншiгіне мүлік сатып алатын және лизинг алушыға лизиг мәні ретінде белгiлi бiр төлемақысына және белгiлi бiр талаптармен белгілі бір мерзiмге иеленуге және пайдалануға беруге мiндеттенетін заңды тұлға.

Лизинг алушы - лизинг шарты бойынша лизинг мәнін белгiлi бiр төлемақысына және белгiлi бiр талаптармен белгілі бір мерзiмге иеленуге және пайдалануға алатын міндеттенетін заңды тұлға.

Сатушы (жеткізуші) - лизинг берушi лизинг нысанасын сатып алу - сату шарты немесе лизинг шарты негiзiнде лизинг нысанасын алатын лизинг мәмiлесiне қатысушы. Сатушы бiр мезгiлде лизинг нысанасының лизинг алушысы (қайтарымды лизинг) ретiнде iс-қимыл жасай алады:

1.Лизинг алушы лизингілік  компанияға  жүгінудің алдында:

- Нақты қандай жабдық (лизинг міні) керек екенін;

- Қандай  жеткізушіден  бұл жабдық сатып алынатын;

- Бұл жабдықтың жіткізілуі  қандай шартпен жасалатыны біледі.

2.Кредит беруші комитет  мақұлдаған кезде лизингілік  компания Лизинг алушылармен  қаржылық жалға алуға шартын  жасасады, сондай –ақ  таңдап  алынған  Лизинг алушы жеткізушімен  – талап етілген жабдықтың  сатып алу және сату шартын  жасасады.

3.Лизинг алушының тапсырысы  бойынша керек жабдықты сатып  алып отыра және де оны сақтандырып, лизингілік компания  оны белгілі  бір мерзiмге иеленуге және  пайдалануға лизинг шарты бойынша  тапсырады. Бұл мерзім амортизациясы  мерзімінің ұзақтығымен тепе-тең  өлшенеді немесе одан асып  кетеді.