Кірістер мен шығындар есебі

  1.Келісімнің аяқталуы, яғни келісім біткен кезде барлық шоттары жабылады, оның ішінде кірістер мен шығындар шоттары да.

  2.пайыздың аяқталуы кіріс, шығын, жалпы табыс әр есеп беру кезінде белгіленеді.

      Әрбір кірістер мен шығындардың түрлері банктің қызмет етуінің оңтайлы жүйесінің бағасы үшін жеке ашылады. Банктің қаржылық нәтижесін құру үшін кірістер мен шығындардың маңызы бойынша топтастырылады.кірістер мен шығындардың баптары мыналарды қосады:

• тауарлы-материялды құндылықтардың бағасыныңтөмендеуі;
• банк қызметінің өзгеруі;
• қозғалматын мүліктің бабының шығуы;
• ұзақ мерзімді инвестицияның шығуы;
• орындалған операциялар;
• соттық істер;
• резервті тағы басқалай қабылдамау.

 

 Банктің кірісі мен шығынының құрамында кіріс пен шығынның жеке түрлері елеулі орын алады. Клиенттерге қызмет көрсетуде барлығы қолдануы мүмкін, тенгеде және шетел валютасында. Ол үшін валюта жағдайын білу керек. [3]  

Банктің тоқсанда алған таза кірісі көлемін ҚҰБ белгілеген міндетті аудару негізінде салық ақысы ретінде мемлекеттік бюджетке 30%, ал резерв капиталына акционерлердің қалауы бойынша ақша аударылады. Осы мөлшер бойынша аударуларды орындағаннан кейінгі сома банк белгілеуі бойынша әртүрлі қорларды көбейтуге жұмсалады. ҚҰБ талабы бойынша таза кірістен бөлінбеген соманың қалдығы 0 тең.

Банктің барлық филиалдары кіріс және шығын бойынша қалдықтарды өздерінің келісім-шарттары бойынша бас банктерге аударып отыруы тиіс, яғни осы шоттар бойынша қалдықтар есеп беру кезеңіне қарай 0-ге теңесуі керек.      

 Филиалдар кіріс бойынша шоттарды жапқанда:

            Дт – 4051-4942          

   Кт – 1351

                Бас банкте кіріс бойынша:

                      Дт – 2151           

 Кт – 4051-4942

Бас банк есеп беру кезеңі үшін қаржылық қорытындыны анықтау үшін активті-пассивті 4999-«Салық кірістер» деген шоттар ашылған. Бұл шоттар банктің шоттағы шығындары мен кірістері бойынша жабылады.      

  Кірістерді жапқанда:

             Дт – 4050-4942           

  Кт – 4999      

 Шығындарды жапқанда:

              Дт – 4999          

   Кт – 5021-5942

3599 шоттың дебеті мен кредитін  біріктіру бойынша қорытынды  анықталады. Осы шоттың кредиттік  сальдосы – « Таза кіріс», ал  дебеттік сальдосы – «Зиян». Мысалы, банк бюджетке 120000 теңге аудару  керек, оған дейін 100000 теңге аударылған. Яғни банк 20000 теңге қайта аудару  қажет. Аударылған сома 2857 – «мерзімі  ұзартылған табыс салығы» деген шотта есептелінеді:    Дт – 5999-120000 теңге сомасына           

    Кт – 1851-100000 теңге сомасына           

     Кт – 2857-20000   теңге сомасына

Егер қызмет қорытындысы бойынша банктен табыс салығының сомасы айырма сомасынан төмен болса, онда айырма сомасы  1857 – «мерзімінен бұрын табыс салы» деген шотында көрсетіледі. Мысалы, тоқсан бойынша 100000 теңге аударылған, ал жалпы 85000 теңге аудару керек:

Коммерциялық банктердің табыс көздеріне мынадай банктік банктік бизнес түрлерін жатқызуға болады:

  - несиелік бизнес;

          -   дисконттық бизнес;

  -   сақтау бизнесі; 

 -   банктік кепіл беру қызметі;  

-    бағалы қағаздармен жасалатын бизнес.

   Банктің кірістер есебін жүргізу үшін IV класында мынадай шоттар ашылған:

4100 - «Ұлттық Банкте орналастырылған депозиттер бойынша сыйақы (мүдделік) алумен байланысты кірістер».

4200 – «Сатуға арналған бағалы қағаздар бойынша сыйақы алумен байланысты кірістер».

4300 – «Басқа банктерге ұсынылған  несиелер мен аванстар бойынша  сый-ақы алумен байланысты кірістер».

4400 – «клиенттерге ұсынылған  несиелер бойынша сый-ақы алумен  байланысты кірістер».

4500 – «Дилинг операциялары бойынша  кірістер».

4600 – «Банктің комиссиондық  кірістері».

4700 – «Банктің қайта бағалаудан  кірістері».

4800  -  «Басқа да операциялық кірістері».

4900 – «Айыптар, өсім ақылар, тұрақсыздықтар».

4999 – «салыққа дейінгі кірістер».

Банк кірісін есептегенде оның сәйкестігі мен бақылануы қадағаланады. Қызмет көрсетілген кезде клиенттер мен енгізілген сомалар банк балансында бейнеленеді. Заңды және жеке тұлғаларға көрсетілген қызмет үшін алынған нақты ақша түріндегі комиссиондық кіріс:

Дт – 1001

         Кт – 4801, 4802, 4920

4801 – «жалға беру бойынша  кірістер». 

4802 – «Басқа да операциялық  кірістер».

4920 – «Басқа да кірістер».

Заңды тұлғаларға көрсетілген қызмет үшін нақты ақшасыз түрдегі комиссиондық кіріс:

Дт – 1051, 2203, 1351

Кт – 4250, 4300, 4400

Жеке тұлғаларға көрсетілген қызмет үшін нақты ақшасыз түрдегі алынған  комиссиондық кіріс:

Дт – 2215 – 2223, 2211

Кт – 4250, 4300, 4400

Келесі кезеңге төленетін кірістердің есебі, есеп беру кезеңінің  соңында жүргізіледі:

Дт – 1740, 1860

         Кт – 4250, 4300, 4400

Төлем мерзімі жеткен кезде құжаттардың алдын-ала төлемі түскен кезде:Дт – 2751

Кт –  4411, 4417

Ағымды айдағы несие немесе депозит үшін түскен құжаттардың сомасы:

Дт –2203, 1051, 1351

Кт – 4250, 4300, 4400

   Қарызды нақты ақшамен берген кезде қарызшыдан нақты ақшаны инкоссациялағаны үшін комиссиондық төлем іздестіріледі:

          Дт – 222

          Кт – 4608 – комиссия

         Кт - 1001 

Жалдық төлемді алған кезде:

          Дт – 2203 – жалгердің  ағымды шоты

         Кт – 4801 – жалға беру бойынша кіріс

Қаржылық лизинг бойынша сый-ақы есептегенде:

Дт – 1730, 1740

        Кт – 4305, 4420

4305 – «Басқа банктерге ұсынылған  қаржылық лизингтер бойынша сый-ақы  алумен байланысты кірістер».

4420 – «Клиенттерге қаржылық  бойынша сый-ақы алумен байланысты  кірістер».

Негізгі құралды сатудан кіріс алғанда:

Дт – 1001, 2203

         Кт – 4920, 4852

4852 – «Негізгі құралдарды сатып  өткізуден түсімдер».

Бағалы қағазды немесе шетел валютасын өткізуден кіріс:

Дт – 1859

          Кт – 4530

1859 – «Шетел валютасының  тенгедегі бақылау құны (ұзын валюталық позицияның)».

4530 – «Шетел валютасын сатып  алу, сатумен байланысты кірістер».

Тауарлы материалдық артықтарды сатудан кіріс:

Дт – 1001, 2203

Кт – 4853

         4853 – «Материалдарды сатып өткізуден түскен түсімдер».

Инкассация үшін төлем: 

Дт – 2203

Кт –   4608

4608 – «Банктің басқа да комиссиондық  кірістері».

Тексеру кезінде кассадан ақшаның артықшылығы табылса:

Дт – 1001

          Кт – 4920

Ақша қаржыларын аудару қызметі үшін алынған комиссиондық төлем: 

 Дт –2203 

 Кт – 4601

4601 – «банк қызметінің аудару  операциялары бойынша комиссиондық  кірістері».

Банктің басқа да операцияларынан болатын айыптар, өсім-ақылар, тұрақсыздықтар үшін алынған төлем:

Дт – 1001, 2203, 1051

Кт – 4900 

Бактің барлық табысын үш топқа бөлуге болады:

1.пайыздық табыстар;

2.банктік қызмет көрсетуден  алатын комиссиялар;

3.басқа да табыстар (бағамдық  айырма, яғни баланстық құны мен  нарықтық құны арасындағы айырма, алынған айып-пұлдар, пениялар және  т.с.с.).

Пайыздық табыс комиссиялар мен ұштасуы мүмкін. Мысалға, несиелік және факторингтік операциялардан банк пайыздық төлем мен комииссияға иеленеді.[7]

Несиелік пайыз – пайыздық табысьтың басты көзі ретінде банктің берген несиелері үшін қарыз алушылардың төлейтін төлемі болып табылады.

 

6.2 Шығыс операцияларының есебі

 

Шығындар – бұл шаруашылық жүргізуші субъктіге тиесілі келісімшарттар және оқиғалардың нәтижесінде, сонымен қатар шығынның немесе акционерлік капиталды үлестірудің нәтижесі болып табылатындарын қспағанда субъектіге әсерін тигізетін барлық басқа да мәмілелер, оқиғалар мен жағдайлар нәтижесінен капиталдың азаюы. [9]

Банк өз қызметін жүзеге асыру барысында көптеген банктік операцияларды жүргізеді. Операцияларды жүргізуде пайыздық, пайыздық емес және басқа да шығындары болады. банк осы опреацияларды жүргізуге арналған ғимараттары, құрылғылары және қызметкерлері болғандықтан оның әкімшілік және басқа да шығындары болады.

Екінші денгейлі банктердің шығындарын формасына және есепке алу тәсіліне қарай жіктеуге болады.

Формасына қарай, олар мынадай түрлерге бөлінеді:

- пайыздық шығындар; 

- пайызсыз шығындар;

- басқа да шығындар.

Пайыздық шығындар - клиентердің талап ету және мерзімді депозиттері, басқа банктердің депозиттері бойынша, Ұлттық Банктен және басқа да банктерден алынған несиелік ресурстар үшін, сондай-ақ шығарған бағалы қағаздары бойынша төленген пайыздардан құралады.

Пайызсыз шығындарға - жалпы банктің операциондық шығындары мен  басқару аппаратын ұстау шығындары жатады.

Басқа да шығындар -  банктік операциялардың өзіндік құнына жататын резервтерді құру, салық төлеу шығындарын, бағалы қағаздар нарығында, валюталық нарықта алып-сатарлық опреацияларды жүзеге асыруға, банктің мүлкін сатуға және т.б. байланысты болатын зияндарды сипаттайды.[9] 

 Банктің операциондық шығындары дегеніміз – есеп беру кезінде экономикалық пайданың ағымды түрдегі, активтерді қолдану түрінде немесе меншікті капиталдың азаюына әкелетін берешектің пайда болуы.    

Басқару аппаратын ұстау шығындары: жалақы, сый-ақы, ынталандыру ақысы, ғимаратты, құрал-жабдықтарды және жеңіл машиналарды ұстау, күзет, баланс, аренда, жарнама, көліктік үшін шығындар,іс-сапар және кеңес заттары үшін шығындар, яғни олар пайызсыз шығындарды білдіреді.     

 Алынған несиелер, депозиттер, лизингтік операциялар мен бағалы қағаздар операциялары бойынша төленген сыйақылар мен комиссиондық төлемдер:

- клиенттердің  есеп айырысу, ағымды және т.б. шоттары бойынша;

- кәсіпорындардың, мекемелердің, кооперативтердің  және жеке тұлғалардың депозиттері  мен салымдары бойынша;

- мекемелердің, бірлескен кәсіпорындардың  және жеке тұлғалардың шетел  валютасындағы ағымды шоттары  мен салымдары бойынша;

- басқа банктерден уақытша алынған  несиелік ресурстар бойынша;

- овернайт несиесі бойынша;   

Банк қызметін қамтамасыз етудегі әртүрлі шығындар:

- банк қызметкерлеріне еңбек-ақы  төлеу бойынша шығындар;

- заңға сәйкес кезекті және  қосымша төленетін төлем бойынша  шығын;

- заңға сәйкес қызметкерлерді  оқу демалыстарын ұсынудағы төлем;

- кадрларды дайындауға кеткен  шығын;

- іс-сапар шығындары;

- қызметкерлердің банктен тыс  еңбегі үшін төленетін төлем;

- негізгі құралдар мен МЕА-дің амортизациялық  аударулары.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

 

    Өндірістік тәжірибе  «Қазақстан Халық банкі» - ұйымында өттілді. Тәжірибе барысында бағдарламадағы өндірістік-тәжірибелік жоспар бойынша барлық берілген тапсырмаларды орындалды. Филиалмен таныса отырып ондағы шот-фактура, жұмысшылырға төленетін еңбек-ақының ведомостін, сенімхат, журнал-ордер, табельдерді, кіріс және шығыс құжаттарын толтырылды. Бухгалтерия құрылымымен, есеп айырысу және валюталық шотының құқығымен, кассалық операция есебімен, банк шотындағы құжаттармен, негізгі құралдар және материалдық емес активтердің есебінің құжаттарымен, тауарлы-материалдық қорлардың құжаттарымен, материалдық құндылықтың классификациясымен және тағы басқа да құжаттармен таныстым.

Нарықтық экономикаға көшу барысында барлық кәсіпорындар мен заңды тұлғаларда қаржылық есеп беру – заңды тұлғаның негізгі де, қажетті де қаржылық жағдайының көзі болып табылады. Ол ұйымның өндірістік, қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін көрсетіп береді.

 Қаржылық есеп берудің мақсаты  өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның  қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды  беру болып табылады. Қаржылық  есеп берудің пайдалану-шылардың  қатарына потенциалды инвесторлар, кредиторлар, жабдықтау-шылар, сатып  алушылар, еңбеккерлер, сондай-ақ мемлекеттік  органдар, т.б. кіреді.