Тақырыбы: ХҚЕС-на сәйкес дебиторлық борыштың есебін ұйымдастыру

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 23 Октября 2013 в 16:44, дипломная работа

Описание работы

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 2008 жылғы Қазақстан халқына Жолдауында нарықтық экономиканың механизмдерін жетілдіру жолдары көрсетілген. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында жүргізіліп жатқан бухгалтерлік есеп жүйесінің реформасы – қазақстандық кәсіпорындарды халықаралық қоғамдастыққа интеграциялануына бағытталған құрамды, кешенді процесс. Бұл интеграцияның негізгі элементтерінің бірі – қазақстандық кәсіпорынға шетелдік серіктестіктердің сенімділігін арттыру болып табылады.

Содержание работы

КІРІСПЕ................................................................................................................. 3
1 ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАР ЕСЕБІНІҢ НЕГІЗГІ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Дебиторлық борыштар анықтамасы және олардың жіктелуі..................... 5
1.2 Дебиторлық борыштар қозғалысының құжатталуы................................... 11
2 ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАР ЕСЕБІ (АҚ «ҚАЗАҚТЕЛЕКОМ» МЫСАЛЫНДА)
2.1 Қысқа мерзімді дебиторлық борыштар есебі.............................................. 34
2.2 Ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар есебі................................................. 42
2.3 Дебиторлық борыштар есебінің талдауы..................................................... 51
3 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП СТАНДАРТЫНА КӨШУГЕ БАЙЛАНЫСТЫ ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТЫҢ АУДИТІ ЖӘНЕ ОНЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Дебиторлық борыштардың аудитін жетілдіру проблемалары.................. 68
3.2 Халықаралық қаржылық есеп стандартына көшуге байланысты дебиторлық борыштың аудитін жетілдіру жолдары......................................... 76
ҚОРЫТЫНДЫ...................................................................................................... 85
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.......................................................... 88

Файлы: 1 файл

Дебиторлық борыштар диплом1.doc

— 1,004.50 Кб (Скачать файл)

   Алынуға тиісті  вексельдер дебиторлық қарыздың  тағы бір түрі болып табылады. Егер вексельдермен сатылған  тауардың төлемі рәсімделсе, онда  бұндай вексель тауарлық дебиторлық қарыз болып табылады. 28.04.1997 жылы №97 (09.07.2003 №482-2өзгертулер мен толықтырулар енгізілгеннен кейін) «Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы туралы» Қазақстан Республикасының 84 бабына сәйкес, заңды және жеке тұлғалар Қазақстан Республикасының аумағында өзара есеп айырысуларда, мұның өзі тиісті шартта көзделген және осы Заңға қайшы келмейтін жағдайларда, жай және аударым векселін пайдалануға құқылы. Сату-сатып алудың кез келген келісім-шартында 2 жақ қатысады: сатып алушы және жабдықтаушы. Егер жабдықтаушы өнімді (тауарды) жіберу кезінде алдын ала төлем шартын емес, тек мерзімін ұзартуды ғана қолданса, онда ол вексельді қарыз екендігін дәлелдейтін құжат ретінде қолдануы мүмкін. Контракт немесе келісім-шарт бойынша жасалған жай және қарыздан гөрі вексельдің ыңғайлылығы, ол басқа тұлғаға жазылуы мүмкін, яғни вексель ұстаушы вексельде көрсетілген мерзімнен ерте ақша алғысы келген жағдайда вексельді басқа тұлғаға сатуына құқығы болады. Егер төлем мерзімі жетпеген вексель 3-ші тұлғаға сатылған болса, онда онда оның бағасы вексельде көрсетілген бағадан төмен болады [6].

Кейбір жағдайларда  жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген тауарлары үшін вексель  алуы мүмкін. Алынған вексель анықталған мерзім ішінде белгіленген соманы төлеу  бойынша жазбаша міндеттемені білдіреді.

Вексель дегеніміз – оның иесінің белгіленген мерзім, яғни уақыт біткен соң қарызгердің ақша төленуін талап ететін құқығын куәландыратын жазбаша қарыздық міндеттемесі. Сатып алу және сату объектісі, сондай-ақ капиталды қысқа мерзімді инвестициялау құралы бола отырып, вексель құнды қағаздардың ерекше бір түрі ретінде қызмет етеді.

Вексель белгіленген қатал нысанында жазылған жазбаша қарызгердік міндеттеме болып саналады. Вексель өзінің иесіне міндеттеменің мерзімі өткеннен кейін немесе мерзімінен бұрын вексельде көрсетілген соманы төлеуді талап етуге даусыз құқық береді. Вексельді толтырушы, яғни ол вексель бойынша төлем жүргізуге міндет алған заңды немесе жеке тұлға вексель беруші деп аталады. Ал вексель бойынша төлем алушы тұлға ремитент болып табылады.

Егер вексель бойынша  есеп айырысу бір жыл мерзім аралығында жүргізілетін болса, ремитент алынған  вексельді баланстың актив бөлімінің  өтімділігі жоғары активтер бабында  көрсетуі керек. Соған сәйкес вексель  беруші осы соманы өз балансының қысқа мерзімді міндеттемелер бөліміндегі берілген вексельдер бабында көрсетеді. Векселдің өтелу мерзімі болып вексель бойынша төлем жүргізілетін уақыт алынады, яғни вексель қызметінің аяқталатын уақыты есептелінеді. Әдетте вексельдер пайдаланылуы барысында бір немесе бірнеше міндетті орындайды. Бұндай міндеттерге мыналарды жатқызуға болады:

  • дебиторлық қарыздың өтелу мерзімін белгілі бір уақытқа ұзарту;
  • шот-фактураға немесе басқа да құжаттарға қарағанда дебиторлық қарыздарды нақты дәлелдеу;
  • пайыз түрінде төлем алу үшін негіз;
  • айналымға жіберілу мүмкіндігі.

Бухгалтерлік есепте вексельдер сатылған, вексельге айырбастаған тауарлар және қызметтердің нарықтық құнымен, ақшалай баламасымен немесе барлық ақшалай төлемдердің ағымдағы (дисконтталған) құнымен есептеледі. Жалпы сомасы дегеніміз бұл пайыз (процент) есептелінетін сома болып табылады. Ал вексель бойынша алынған төлемнің осы жалпы сомадан артығы пайыз сомасы болып есептелінеді. Вексельдің атаулы (номиналдық) құны векселде көрсетілген пайыз сомаларын қоспағандағы вексель айналымы мерзімінің соңында төленуге тиісті ақшалардың сомасы болып табылады.

Жасалу үлгісі және қолданылуы бойынша вексельдер жәй және аудармалы  деп аталатын екі түрге бөлінеді.

Жай вексель дегеніміз төлем мерзімі келген кезде вексель ұстаушыға белгіленген сомада ақша төлеуді вексельді беруші өзіне ешқандай шарт қоймай-ақ міндеттейтін құжат болып табылады, яғни қарапайым тілмен айтқанда вексель берушінің вексель алушыға ақшалай төлем жасауға міндеттемесін білдіреді. Жай вексель қарызгердің жазбаша міндеттемесі болып саналады. Вексельде оның берілген уақыты, қарызгерлік міндеттеменің сомасы, төленілетін мерзімі мен жері, төлем төлеуге тиісті кредитордың аты көрсетіліп, қарызгердің, яғни вексель берушінің қолы қойылуы керек.

Айналыс үдерісі кезінде вексель бір адамнан екінші адамға арнайы тіркеліп жазылғаннан кейін ғана беріледі. Табыстай жазбасы вексельдің теріс жағында немесе қосымша парағында жазылады.

Аудармалы вексель – (тратта) кредитордың (трассанттың) қарызгерге (трассатқа) белгілі бір соманы үшінші заңды тұлғаға (ремитентке) төлеу жайлы жазбаша өкімі болып саналынады. Яғни оның жәй вексельден ерекшелігі, аударылмалы вексельде вексель ұстаушының төлеушіге вексельде көрсетілген аөша сомасын үшінші бір адамға ремитентке төлеу туралы жазбаша бұйрығын бере алады.

Вексельдерді сонымен  қатар пайыздық және пайызсыздық  деп екіге бөлуге болады.

Пайыздық вексельдердің атаулы құнында төленетін пайыз сомасы өз алдына бөлек көрсетіледі.

Пайызсыздық вексельдерде пайыздық сома өз алдына бөлек көрсетілмейді, бьірақ ол вексельдің жалпы сомасында қарастырылады.

Вексельдер өздерінің  түрлері бойынша коммерциялық, қаржылық және қазыналық болып үш түрге  бөлінеді.

Коммерциялық вексельдер өнім өндіруші кәсіпорындар мен ұйымдарға ол өнімді тұтынушы, яғни сатып алушы кәсіпорындар мен ұйымдардың төлем жасау мерзімінің кешіктірілу себебіне байланысты беретін коммерциялық несиесі ретінде рәсімделеді.

Қаржылық вексельдер арқылы тауарлар келісімшарттарға жатпайтын әр түрлі банктер арасындағы борышкерлік қатынастар рәсімделеді.

     Қазыналық  вексельдер мемлекеттік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар мемлекеттің ішкі қарыздарын өтеуіне байланысты шығарылады. Қазыналық вексельдер негізінен дисконтымен бірге номиналынан шегерім жасауды қоса алғандағы бағасы бойынша банктерге және басқа да кәсіпорындар мен ұйымдарға сатылады. Ал оларды кері қарай сатып алу толық атаулы құны бойынша жүргізіледі. Қазыналық вексельдер иелерінің табысын атаулы және сату бағасы арасындағы айырмашылықты құрайды. Жалпы алғанда қазыналық вексельдер банктер үшін қысқа мерзімге капитал салу нысаны болып табылады. Олар банк арқылы ақша рыногында пайдаланылады [7].

          - Вексельдер  эмитенттер бойынша: қазыналық  және жекеше.

     - Төлем  түрі бойынша: жай және аудармалы.     

     -Төлем кепілдігінің барлығына қарай: қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген.

     - Төлеу тәртібі бойынша:  мерзімдік вексель және ұсынушылық вексель болып бөлінеді.

 Вексельдерді толтыру мен рәсімдеу белгіленген ережені сақтауды керек етеді. Құжатта міндетті түрде вексельдік таңба, яғни вексель деген жазу жазылып, оның ұсынылған күні мен орны (жері), вексельдің сомасы, пайызы, төлеу мерзімі көрсетілуі қажет. Аударылмалы вексельді трассат (қарызгер) акцептеу керек, ондай болмаған жағдайда транссаттың вексель бойынша ешқандай міндеттемесі болмайды. Вексель берілген уақытынан бастап төлеу мерзіміне дейін жабдықтаушының иелігінде болуы, тауарға төлем төлеу үшін басқа заңды тұлғаға немесе жеке тұлғаға берілуі немесе банк мекемесінен несие алу үшін пайдаланылуы мүмкін. Вексельдің маңызды деректемесі (реквизиті) болып төлем мерзімі саналады. Кәсіпорындар мен ұйымдардың бухгалтерия қызметкерлері вексель бойынша төлем мерзімдерінің сақталуын қадағалап оны бақылап отыруы қажет. Вексельмен есеп айырысу есебі арнайы “Алынған вексельдер” шотында жүргізіледі. Бұл шотта сатушылардың сатып алушылар және тапсырыс берушілермен арадағы олардан алынған вексельдер бойынша есеп айырысу операциялары жайлы ақпараттар жинақталады.

 Вексель – қатаң белгіленген түрдегі төлем құжаты, ол бір жақты шартсыз ақшалай міндеттемеден тұрады. Вексельдің негізгі  2 түрі болады: жай және аударым. Жай вексель (соло) – вексель берушінің вексель ұстаушыға талап ету бойынша немесе алдағы белгілі бір уақытта төлейтін вексельде көрсетілген ақша сомасының ешнәрсеге негізделмеген міндеттемесі жазылған вексель. Жай вексельде бастапқыда 2 тұлға қатысады. Оның бірі – вексель беруші, вексель бере отырып, вексельде көрсетілген уақыт ішінде онымен төлем жүргізу міндеттемесін алған тұлға; екіншісі – вексель ұстаушы, ол вексельді ала отырып құжатта көрсетілген уақытта белгіленген соманы  төлеуді талап ете алатын тұлға.

Сызба-4  Жай вексельді  қолдану арқылы жүргізілген операция

                                                                    тауар

 

Қайнар көзі: Михалева Е. Бухгалтерский  и налоговый учет в Казахстане. – Алматы: БИКО, 2006.-186б.


   Аударым вексель  (тратта) – вексель берушінің  (трассанттың) үшінші тұлғаға  (трассатқа) бірінші вексель ұстаушының (ремитенттің) немесе оның бұйрығы  бойынша алдағы белгілі бір уақытта не ұсынуы  бойынша төлейтін вексельде көрсетілген ақша сомасының еш нәрсеге негізделмеген ұсынысы (бұйрығы) бар вексель. Аударым вексельде 3 тұлға қатысады. Вексель берген вексель беруші мен белгіленген уақытта вексельдік соманың төленуін талап етуге құқық алатын вексель ұстаушыға, 3-тұлға төлеуші қосылады. Бұл төлем туралы ұсыныс вексель берушімен міндетті түрде құжаттың мәтінінде көрсетілуі тиіс. Сонымен, аударым вексель бойынша төлемді вексель берушінің өзі емес вексельде көрсетілген 3-тұлғаға жүргізеді.

Сызба-5  Аударым вексельді  қолдану арқылы жүргізілген операция

                                                       тауар

                            тауар                                                төлем

          (алдында түсірілген)                         (вексельде көрсетілген сома)

Қайнар көзі: Михалева Е. Бухгалтерский  и налоговый учет в Казахстане. – Алматы: БИКО, 2006.-186б.




 

    Жай вексельде  және аударым вексельде вексель  ұстаушы мен вексельдің артқы жағында «беру» жазбасын рәсімдеу жолы арқылы вексельдер берілуі мүмкін. Бұндай «беру» жазбасы индоссамент деп аталады. Вексельді беруші тұлға индоссант болса, ал вексельді алушы – индоссат болады [8].

 

 

Сызба-6  Вексель қозғалысының операциялары

Вексель алынды


Қайнар көзі: Михалева Е. Бухгалтерский  и налоговый учет в Казахстане. – Алматы: БИКО, 2006.-187б.


    Вексельді  өтеу күні – вексель толық  төленген күн. Ол вексельде  көрсетілуі мүмкін немесе оны  вексельде берілген мәлімет бойынша анықтауға болады.

    Вексель мерзімі  – вексельдің орындалу ұзақтылығы, күндер. Вексельдің мерзімін дұрыс  есептеу өте аңызды, себебі оның  негізінде пайыз есептеледі. Сонымен,  шығарылу күні есептелінбейді, ал  өтеу күні вексель мерзіміне қосылады. Пайыздар – бұл ақшаны қарызға алудың құны немесе несиені ұсынғаны үшін сыйақы болып табылады. Пайыздық мөлшерлеме әдетте жылдық мөлшерлеме түрінде беріледі. Келесі формулада уақыт 1-ге тең болады. Жай пайыздық вексель бойынша төленетін пайыздың есебі (interest) келесі формулаға негізделген:

I=NV*IR*T,

  мұндағы,  I – пайыз  сомасы;

                  NV – номиналды көлемі (қарыз сомасы);

IR – пайыз мөлшерлемесі;

T – уақыт; бөлу ретінде беріледі, алымында – вексельдің күндердегі  мерзімі, ал бөлімінде – жылдағы күндер саны; әдетте есептеу жеңіл болу үшін 365 күн емес 360 күн қолданылады.

   Осылай, пайыздар = қарыз сомасы*пайыз  мөлшерлемесі*уақыт.

   Вексельді өтеу сомасы (maturity value) вексель мен пайыздың номиналды  көлем сомасы ретінде есептеледі:

MV=NV+I,

мұнда, MV – вексельді өтеу сомасы.

Яғни: вексельдің аяқталу күніндегі  сомасы=вексельдің сомасы+пайыздар.

Сызба-7  Жай  вексель

ЖАЙ  ВЕКСЕЛЬ

1 000 000 теңге     15 наурыз 200х ж.

      Сома                           Мерзім

Алынған сома үшін мен үкім бойынша төлеуді міндеттенем:

  Компания:                                      .

                   Бір миллион теңге 00 тиын

КК.АА.200х ж.

 

Жылдық 8%-дан есептелінетін пайызды  қосқанда

       _________________________                                  




 

 

 

 

 

          

Қайнар көзі: Михалева Е. Бухгалтерский и налоговый  учет в Казахстане. – Алматы: БИКО, 2006 189б.




    

 

 

 

 

 

 

  Вексель пайыздық  немесе пайыздық емес болуы  мүмкін. Пайыздық вексельде пайыздық  мөлшерлеме вексель сомасына  жеке көрсетіледі. Өз кезегінде пайыздық вексельдер ақшалай төлем түрлеріне сәйкес екі категорияға бөлінеді:

  • Жай вексельдер – ақшалай төлемдердің тек пайызын қарастырады;
  • Күрделі вексельдер – пайыз бен негізгі соманың қоса алғандағы ақшалай төлемдер.

  Пайыздық емес вексельде пайыз дисконт белгілеу жолымен алдын ала төленеді. Дисконтта нақты пайыздық мөлшерлеме немесе пайыздық табыс деп аталатын пайыздың нормасы жанама түрде көрініс табады. Яғни пайыздық емес вексельде пайыз мөлшерлемесі көрсетілмейді.

    Вексель тауармен (өнімдер, қызметтер, жұмыстар) жабдықтау туралы келісім бойынша төлемді мерзімнен ұзарту үшін беріледі. Вексельдік міндеттеме вексель берушінің рәсімделген вексельді беру кезінде пайда болады. Вексельде пайызды төлеу туралы белгілі бір күн белгіленбеген болмаса, ол вексель толтырылған уақыттан бастап есептеледі.

Информация о работе Тақырыбы: ХҚЕС-на сәйкес дебиторлық борыштың есебін ұйымдастыру