Жеңіл атлетика

      II варианты: аттап өтіп, бұрылып түсу,секіру.Секіруші аяғын планка үстіне  қарай сілтеп денесін артқа шұғыл иіп,көлденең жағдайға келтіредіде планкаға арқасын қаратады.Планкадан өту денені планкадан сыртқа қарай беру арқылы орындалады. Бетін жерге қарата, сілтеген аяғымен барып түседі.Биіктіктен секірудің «денені асыра секіру», «иеріле секіру» тәсілдерін бұл жерде таңдаймыз.

       Жүгіріп келіп ұзындыққа секіру.

Жүгіріп келіп «аяғын бауырға ала» ұзындыққа секіру.Секірудің  алыстағы жүгірудің жылдамдығы, итерілудің тезділігі және секірудің барлық элементтерін орындау техникасының дұрыс болуы нәтижесінде жүзеге асады.Секіру жүгіріп келуден,итерілуден, ұшудан және жерге түсуден тұрады.

 

        1.3. Жеңіл атлетика түрлерінің техникасы мен оқыту әдістемесі

Адымдау әдісімен биікке секіру.

Адымдау әдісімен биікке секіру техникасын меңгеруде екпін  алумен серпілуге дейінгі соңғы үш адымға баса назар аудару керек.Мүмкін болатын жарақаттың  алдын алу үшін жерге дұрыс түсе білуді меңгеру қажет.Бәрінен бұрын кедергіден өтерде аяқтың қимылын қайталауға назар аударған жөн. Осы мақсатта 40-60 см биіктікке керілген жіптен көп қайтара секіру жаттығуыда орындалады. Жерге түскен сәтте тепе – теңдікті сақтай біле отырып екпінді бәсеңдету мақсатында аяқты бүге қоюға көңіл бөлу қажет.   Бұл үшін гимнастикалық орындардан жиналған төсеніштер қабатынан қос аяқтап секіріп кедергіден асқаннан кейін екі аяқпен бірдей түсу жаттығуларын орындап машықтанған жөн. Екпін алуды  үйрену үшін мына төмендегі жаттығуларды орындап дағдылану керек.

1. Өлшемдер сызылған жолда дұрыс қалыпты ырғақты сақтай отырып үш қадамнан жүгіріп екпін алу. Бастапқы да ырғақ мұғалімнің айтуы бойынша беріледі де кейін  оқушыларының өзі орындайды.
2. Жүгірудің бағыты белгіленіп  арнайы сызылған тура сызық бойымен  жүгіріп екпін алу соңғы екі адымда жерге әуелі аяқтың өкшесі тиуіне назар аудару қажет.
3. Төрт және бес адымнан біртіндеп жеті адымға дейін ұзартылған жолда жүгіріп екпін алу ирлілетін аяқтың өкшесін жерге иық тіреп екінші аяқты қатты сілтеп қолды барынша сермеуге тырысу керек.

 

Секіру биіктігі.

Спорттық ала-алатын биіктіктің қосындысымен анықталады, аяқты қою сәтітіндегі дененің ортақ массасымен итеру уақытында дененің ортақ массасымен тік қозғалуынан, дененің көтеру сәтінен дененің ортақ массасынан белдемеден өткендігі алуынан туындайды.

  Шеберлі жоғары  секірушілердің дененің ортақ  масса нүктесінің биіктігі 35-47 болып, итеру орнына қойғанда, дененің ортақ массасына биіктігі ұзындығына, аяқты қою бұрымына, буындардың бұрымына дене ұзындығы тұрақты болғаннан секіруші дененің ортақ масса нүктесін өзгенте алады, ол үшін аяқтың қою бұрышын жақсарту керек. Дененің ортақ массасын өзгерту қолайлы, кейе қарама-қарсы нәтиже береді. Мысалы: аяқты қою бұрышын 69%-тен-60%дейін азаюы, бұрынғы рекордшы  Стоунзда дененің ортақ керші 1,02 ден 0,92 дейін төмендеді, бірақ оның көрсеткіші 2 м-ден 2,30 дейін өсті. Итеруде ортақ массасының жолы секіруші денесінің ұзындығына, сермеу қозғалысының ерекшеліктеріне және итерілетін аяқтың бұрышының өзгеруіне байланысты .

  Көптеген зерттеушілер, секіруде  көрсеткіштердің өзгіруі екпін алу жылдамдығына байланысты деген көз қарас білдіреді. Екпін алу жылдамдығы бірге өсіп, жүгіру аяғында ең жоғары жылдамдыққа жетеді, итеру сәтінде жүгіру ырғағы (ритімі) өзгереді. Шебер секірушілердің жылдамдығы ақырғы адымның алдыңғы адымға дейін өседі, өсу жылдамдығы спорт шеберлерінде 1,5 метр/ сек, ал жаңа секіруді бастағандарда 0,24-0,4 м/сек.

  Екпін алу жылдамдығы  тұрақты мына жағдайда өсіп  отырған: 

а) секіру техникасының дамуы арқылы.

б) шеберліктің өсуі арқылы.

  20-30 жылдары  екпін  алу жылдамдығы 5м/сек, 50 жылдары  жылдамдық 6-7м/сек өскен. 50-60 ж.ж. ең жақсы секірушілердің екпін алу жылдамдығы 77,4 – 7,8 м/сек, (басқа дерек бойынша 8-8,25). Секіруді жаңа бастап жатқандарда екпін алу жылдамдығы 3,5 – 5сек.

I-разряд 6,8 м/сек, спорт шеберлері 6,7 -7,0м/сек.     

 «Фосбюри- флоп» әдісімен  жүгіріп келіп, биіктікке секіру.

  Доға үлгісі бойынша  жүгіру арқылы орындаған «Фосбюри- флоп»техникасына талдау итерілген  кезде жүгірудуң орталық күші  пайда болатынын көрсетті. Міне, бұл тәсілдің айрықша ерекшелігі  осында.

  Жүгіріп келіп,  биіктікке секіру- бұл спорттың күрделі түрі.

  Оны сипаттау үшін  мынадай негізгі құрылымдық салаларға  бөлуге болады: екпін алу, итерілу  және белдеуден өту.

   Екпін алу. Биіктікке секірудің табысы секірушінің жоғары жүгіру жылдамдығына жетуіне байланысыты: ол итерілудің қуаты мен «ұшудың» бастапқы жылдамдығының артуына жағдай туғызады. Жүгіруді орындау барысында қозғалатын апаратты (аяқты жаттықтыру) тиянақты дайындау, жылдамдықты бірте-бірте арттыруды қамтамасыз ететін және дененің итерілуі үшін қолайлы жағдай туғызуы аса қажет.

   Жүгіру алғашқы  бетте түзу содан кейін үш  адымдық доға  бойынша жүгіру  неғұрлым жоғары жылдамдықмен  жүгіру кезінде өте тиімді. Бұл  жоғары жылдамдықпен доғаның  қисықтың шағын радиусы кезінде  орталық жүгіру жылдамдығы артып,  итерілудің тиімділігін төмендететін артық күш жұмсалатындығымен түсіндіріледі. Жүгірудің жоғары жылдамдығы адамдардың саны мен тығыз  байланыстта болады. Жүгіру ұзындығы 9-11 жүгіру адымын құрайды да, жүгіру алдын ала 3-4 адым жасағаннан кейін орындалады. Жүгіру сөреден денені еңкейтуден басталып, иықпен бас шамалы алға жіберіледі. Адым сөреден басталып, бүкіл жүгіру бойында табанның ұшы мен орындалады. Жүгіру техникасы ұзындыққа секіруге жүгірудің техникасына ұқсас келеді. Жүгіру жылдамдығы сөреден  басталып. Бірте-бірте ұлғайып арта түседі. Жүгіру жылдамдығының жоғары денгейі соңғы алты адымда 7,9-8,2 м/сек құрайды, ал ең соңғы адымда жылдамдық азайып, итерілетін  аяқ жерге жанасар сәтте 7,7-7,8 м/ сек болады.

  Итерілу. Итерілу итерген кезде ұшудың ең жоғары жылдамдығы қамтамасыз етіп қолайлы бұрыш жасауы керек және белдеуден тиімді өту үшін секірушінің өзіне қолайлы жағдай туғыза білуі баты шарт. Итерілген жерге аяқпен адымды кең жасап, өкшеге салмақ түсірмаестен  табанға тұтастай күш салып жүгіру қозғалысымен жүзеге асырылады. Итерілу өкшеге салмақ түсірмей орындалса онда ол тез әрі сәтті жүзеге асды. «Фосбюри-флоп»әдісімен секіргенде итерілу уақыты 0,17-0,19 секунд аралығында созылады. Серпілмелік жағдайында итерілетін аяқты қойған кезде пайда болатын тік және түзу күштерін азайту қажет. Тірелетін, қозғалатын апаратты белсенді итеруге дайындап жүгіру кезінде пайда болған жылдамдықты ұшудың тік жылдамдығынан тиімді ұштастыруда аса қажет.

  Тіркелетін аяқтың бұлшық еттері жирылғанда серпілмелік жағдайында бұлшық еттер сол күшке орын беретіндей сипатұа ие болады. Итерілген кезде бұлшықеттер «міндетті игеру»қасиетін иемденеді. Бұл жағдай неғұрлым маңызды болып саналады. Өйткені оның парометрлері соңғы сәтте дене  массасының жалпы орталық нүктесінің ұшу бұрышын анықтайды. Тізе буыенындағы бұрыш аяқты итерілетін жерге қойғанда 160%  аспайды.

  Белдеуден  өту. Белдеу жаққа бұрылу тек «ұшқыннан» сол ғана орындалады.

 Тіреніштен ажыраған  кезде дене массасының жалпы  орталық нүктесінің тік жылдамдығы  жоғары класты секірушіде 4,9-5,2 м/сек  аралығында болады.  Белдеуге көтерілген сәтте сол жақтығы сермелген аяққа қол параллель жағдайда бағытталады. Қолдың ассемметриялық қозғалуында екі қол бір қалыпты орындалып, белдеуден өткен кезде  қолдар денемен бір деңгейге қойылады. Қолдардың осылайша орналасуы  неғұрлым тиімді, өйткені бұл жағдайда иперция азайып денені белдеу арқылы «лақтырудың»  жылдамдығы арта түседі. Одан әрі секіруші барынша түсірілген аяқпен иіліп, белдеуге басымен  және иығымен кіреді.Сермелген  аяқ итерілген аяқтың денгейіне дейін түсіріледі. Белдеулерден өткен тұста аяқта тізе буын,ынан бүгіледі. Белдеудің үстінде секіруші иіле келіп бөксесін көтереді. Белдеуден өткен сәтте қолдар артқа лақтырылып, дененің кеуде тұсынан иілуі көбейе түседі, ол қолдар денемен бір деңгейде болғанда бөксе тұсының иілуі  барынша шегіне жетеді. Дене массасының жалпы орталық нүктесі қозғалысының траекториясы аударылу арқылы м секірумен салыстырғанда ұзақтау болады. Секірушінің дене массасының жалпы орталық нүктесінің ең жоғарғы биігі белдеуден 20см, қашықтыққа жетеді. Ол аударылу тәсілінде  ол 8 см болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖЕҢІЛ АТЛЕТИКА

 

2.1. Қазақстан  республикасындағы жеңіл атлетика  спорты туралы қысқаша мәлімет

  Австрияның Гетцис  қаласында дүние жүзіндегі   ең үздік жеңіл атлет көп сайысшылары арасында ірі халықаралық турнир өтті. Халықаралық жеңіл атлетика федерациясы алдында мәртебесі жоғары жарысқа он сайысшы ерлер мен жеті сайысшы қыздар сынға түсті.

  Ерлер арасындағы  сайысқа бүгінгі таңдағы Қазақстан  жеңіл атлетикасының басты үміті, Қарағандылық  Д. Карпов  та қатысып, қортынды есепте 8269 ұпаймен екінші орынға ие болды.

Карповтан бұл жолы тек  АҚШ –тың қара маржаны Брайан  Клей ғана асып түсті.  Оның қорытынды  есептегі көрсеткіші – 8677.  Үшінші орынға 8269 ұпай мен Ямайка он сайысшысы Маурис  Смит ие болды. Әйгілі Чех он сайысшысы Роман Сабрле  төртінші ждаттығуда жарыс жолынан алыстатылды. Бір айта  кететіні,  ол бұл жолы спорттық бабында болмаса керек,    алғашқы үш  сайыстан кейін бүкіл мамандарды таңқалдырып, соңғы орындарда жоғары көтеріле алмай қойғанды.

  Жалпы Гетцисти  турнирге барлығы 26 спортшы қатысып  олардың 20 ғана  ол сайысты  толық орындап шықты. Карповтың  жеке көрсеткіштерні тоқталар  болсақ, ол 100м- ге жүгіруде 10,84 секунд  уақыт көрсетіп бұл жарысты төртінші орынмен аяқтады. Әр осы көрсеткіші үшін оған 897 ұпай беріліп, жалпы есепке тіркелді. Бұдан кейін ұзындыққа секіруде 7,30 метрге қарғып, бесінші нәтиже көрсетті. Бұл жаттығуда ол  886 ұпай еншіледі. Ядро лақтыруда өте жоғары нәтиже көрсетіп  (16,47 метр), қортынды есептегі еншісіне 880 ұпай қосты.  Бұл жаттығуда ол екінші орынға ие болды. Биіктікке секіруде де тамаша нәтижеге қол жеткізіп (2,09метр), мадщияр спортшысы Живоцхимен екінші және орындарды бөлісті. Сондай-ақ жалпы есептегі қоржынына 887 ұпай қосты. Ал 400метр қашықтықты 47,72 секундта жүгіріп өтіп,  алдына жан салған жоқ. Бұл жарыстағы жоғарғы көрсеткіші үшін 923 ұпайға ие болды. Екінші күнгі сайыста кедергілер арқылы 110 метрге жүгіруен басталып, Карпов 14,05   секунд көрсеткішпен төртінші орынға ие болды және жалпы есептегі ұпай қорын 968-ге арттырды. Диск лақтыруда да 31,13 метр көрсеткішпен төртінші болды. (+894). Ал сырықпен секіруде 4,40 метр биіктікті ғана бағындырып, 17- орынды қанағат тұтты. (+731). Өзіне үнемі қиын тиіп, қортынды есептегі жағдайына айрықша нұқсан келтіріп жүрген найза лақтыруын да тағы да өте нашар нәтиже көрсетті. Құлаштай сермеген найзасы 48,26 метр қашықтыққа ғана түсіп, 19-орынды месе тұтты. (563) Әлбетте, осы жаттығудан кейін-ақ жалпы есепке кімнің қандай орынға ие болатыны белгілі болды.

   Бұл жолы да  Карповтың тым ұзап кеткен  Клейді қуып жетуі мүмкін болмай  жерлесіміз негізінен  өзінен  кейінгілердің алдына түсіп кетпеуіне  ғана көңіл бөліп, 1500 метрге жүгіруді 15-орын мен  аяқтады да  (4;42, 64 сек), 664 ұпай еншіледі. Сөйтіп, қортынды есепте екінші орынға ие болды.

  Нәзік жанды жеңіл  атлеттер арасындағы жеті сайыста  Қазақстандық Ирина Науменко  5911 ұпай мен  қортынды есепте 15- орынды иемденді. Ал бірінші орынға Швет кизы Клюфт ие болды. (6719ұпай.)

2.2. Жеңіл атлетикадағы  жаттықтыру тапсырмаларының негіздері

                   Тапсырма -№8

 

1. Мақсаты:Жалпы дененің негізгі жаттығулары
2. Жүгіру техникасын шыңдау

Ұзындығы- 120  метр

Өткізілетін орын-спорт  зал

Дайындау бөлімі:

1. Жеңіл жүгіру
2. Қозғалыстағы жаттығулар

 а)Тіркеп адыммен,қолды алға айналдыру (жаттығуларды сол жақ жанымен- баста!)

б)Д.с оң жақпен- бас!

в)Тік аяқты алға сершіл-бас!

г)Аяқты қайшылап-бас!

д)Жанымен қайшылап(жаттығуды сол жақ жанымен!)

ж)Қолдың қозғалысымен,аяқты артқа айналдырып-бас!

з)қолды алға айналдырып-бас!

и)Алма –кезек-бас!

3.Жалпы дамыту жаттығулары  (Ж.Д.Ж.)

А)Б.Қ. аяқ-иық мөлшерінде,қол  белде

1-4 басты солға айналдыру 

5-8-Д.с оң жаққа 

               Б)Б.қ аяқ-иық мөлшерінде,қол иықта

               1-4-қолды алға айналдыру

               5-8-Д.с артқа

В)Б.қ аяқ-иық көлемінде  қол,белде

1-4-белді сол жаққа  айналдыру

5-8-Д.с оң жаққа

 

Г) Б.қ алға еңкейіп  тұру,қол жанында аяқ-иық көлемінен  сәл алшақ

1-денені сол жаққа  бұру

2-Б.қ

3-4-Д.с оң жаққа

Д)Б.қ қол белде аяқ-иық  көлемінен сәл алшақ

1-сол аяққа еңкею

2-ортаға

3-оң аяққа

4-б.қ

Тапсырма №8

Жаттығу-1

Б.қ. Серіктес шалқасынан жатып,екінші номердегі орындаушыдан шалқасынан жатып серіктестің қолынан ұстап аяғын басына тіреп тұр.Серіктестің сәл қозғалуымен жамбасын көтереді(4-6-рет)

 

Жаттығу -2

Б.қ жерге отыру  аяқ бірге.Серіктестің көмегімен  алға еңкею( 6-8-рет)

 

Жаттығу -3

Б.қ Серіктес екпетімен  жатып,екінші номердегі орындаушы  қолымен, аяғын ұстап,Серіктестің  сәл қозғалуымен созылады.(4-6-рет)

 

Жаттығу -4

 Б.қ Серіктес тізеге  отырады,екінші номердегі орындаушы  Серіктестің тізесін ұстап отырады.(1-4-серіктес  артқа шалқаяды)