Қаржылық менеджменттің қажеттілігі мен мәні

Ордерлік бағалы кағаздар — ол бойынша құқық бағалы қағазда аталған тұлғаға тиесілі болады және осы бағалы қағазда табыстау жазуын индоссаментті орындау жолымен беріледі. Оның үлгілеріне вексельдер, ипотекалық куәлік жатады.

Ұсынбалы бағалы қағаз — осы қағазбен куәландырылған құқық оны ұсынатын адамға тиесілі болады. Осы бағалы қағазға бекітіліп берілген құқықты жүзеге асыру үшін аталған бағалы қағазды ұсынса жетіп жатыр.

Құжаттандырылған — кағазбен тасымаддаушыға эмитенттеледі.

Құжаттандырылмаған — шотқа жазу жолымен эмитент-теледі.

Нарықтық бағалы кағаз — бағамдық айырмашылық ретінде одан табыс алуға мүмкіндік береді.

Инвестициялық бағалы қағаз — дивидендтер, купондар, пайыздар түрінде осы бағалы қағаз бойынша ағымдағы табысты алу мақсатында ұзақ мерзімге сатып алынады.

Кайтарылымды бағалы қағаз — мерзімнен бұрын өтелуі мүмкін.

Қайтарылымсыз — айналыс мерзімі біткенше айналыстан алынбайтын бағалы қағаз.

 

5 тақырып. Операциондық  тұтқаның тиімділігі.Фирманың ағымдағы                  шығындарын басқару.

 

Өзара байланысқан тапсырмалар шешімін табудың ең тиімді тәсілі ретінде, дәлірек айтқанда  қаржылық талдаудың оперативті және стратегиялық жоспарлаудың мақсатына  операциондық талдау қызмет атқарады немесе оны  «Cost – Volume – Profit»  деп атайды, яғни мұндағы  бизнестің қаржылық нәтижелері өндіру және өткізу  көлеміне байланысты.

Операциондық  талдаудың негізгі элементтері:

• операциондық тұтқа,
• рентабельділік,
• кәсіпорынның  қаржылық қорларының мықтылығы.

Операциондық талдау – басқару есептілігінің ажырамас бөлігі. Сыртқы  қаржылық талдауға қарағанда  операциондық талдаудың қортындысы  кәсіпорынның коммерциялық құпиясын құрайды. Операциондық тұтқаның  іскерлігі  қандай болмасын көлемдегі  тауар өткізуден түскен түсім қашан да  пайданың күрт өзгеруінен басымдырақ болады. Мысалға:

1жылы тауар өткізуден түскен  түсім – 11000тг;

өзгермелі шығындар – 9300тг;

тұрақты шығындар  -1500тг;

пайда – (11000 – 9300-1500) - 200

тауар өткізуден түскен түсім 9,1% өсіп – 12000тг;

өзгермелі шығындар да  9,1% өсті  9300 + 846,3000тг=10 146,3 тг;

тұрақты шығындар өзгеріссіз ;

барлық шығындар 11 646,3000тг;

пайда бұл өткен жылмен салыстарғанда 77% артқанын көрсетеді. (12000-11643,3 = 353,7)

 Операциондық тұтқаның  әсер  ету күшін анықтау үшін  практикалық  есептеулерде  түсім мен маржаның ( өзгермелі шығындарды төлегеннен кейінгі тауар өткізу нәтижесі)  қатынасын қолданады.

                                                   Табыс - өзгермелі шығындар

Операциондық тұтқаның =

әсер ету күші                              Сатудан түскен пайда

= (11000 – 9300) / 200 = 8,5

Егер пайда 5% өссе, пайда 5% * 8,5 =42,5% өседі.

Операциондық тұтқаның әсер ету күші сатулардың анықталған көлеміне және тауар өткізуден түскен түсімді санау үшін қолданылады. Сатудан түсетін түсім өзгерсе  операциондық тұтқаның әсер ету күші де өзгереді.

Операциондық тұтқаның әсер ету күші  айтарлықтай дәрежеде  қор сыйымдылықтың орта салалық  деңгейінен тәуелді болады:  негізгі қорлардың  құны қаншалықты көп болса, тұрақты шығындар соншалықты  көбейіп отырады – бұл объективті фактор болып табылады.

Операциондық тұтқаның эффектісі бақылауға түсіп есептілік негізінде тұтқаның әсер ету күші тұрақты шығындар көлемінен тәуелді яғни: тұрақты шығындар қанша көп болса және пайда қаншалықты аз болса операциондық тұтқа соншалықты күшті әсер етеді және керісінше.

 Тауарды өткізгеннен кейінгі  түсім көлемі төмендесе, операциондық  тұтқаның әсер ету күші  өседі. Түсімнің әр төмендеген пайызы  пайданың төмендеу пайызына әкеледі. Мұннан операциондық тұтқаның  әсер ету күші байқалады. Рентабельділік табалдырығыннан өткеннен кейін тауар өткізуден түскен түсім өссе  операциондық тұтқаның әсер ету күші кемиді:түсімнің әр пайызға жоғарылауы  пайданың өсуін пайыздық кемітеді.

Операциондық тұтқаның әсер ету күші берілген кәсіпорынның кәсіпкерлік тәуекелділігінің дәрежесіне нұсқайды: операциондық тұтқаның әсер ету күші көп болса,  соғұрлым кәсіпкерлік тәуекелділігі де көп болады.

Негізгі қорларды қайта өндіру шығындары  кәсіпорын әлеуметін және экономикалық  даму жоспарларында өзіндік қайнар көздері және ұзақ мерзімді банк несиесі арқылы анықталатын инвесторлар арқылы жүргізіледі. Өзіндік керектілігі өзіндік айналым қорлары және қысқа мерзімді банк  несиелерінің кәсіпорындары әлеуметтік даму шығындары өзіндік айналым құралдары қысқа мерзімді банк несиелері жіне кейбір жағдайда мемлекеттік бюджет құрамында қалыптасқан арнаулы қорлардың құрамы арқылы жабылады .Ағымдағы  операциялар шығындары жабдықтарымен негізгі қорлар шғындары өзімдік айналым құралдары арқылы қаржылардың т.б. шығындар жатады .

Кәсіпорын шығындар арасында негзгісі болып өндіру шығындары болып есептеледі. Олар: негізгі қорларды, шикізатты, материалдарды, энергияны қолдану шығындары қалыптасады. Өндіру шығындары басқа кәсіпорын өнімді іске асырумен байланысты шығындар жүргізіледі. Оған тараның құны, транспорттық шығын, өнімді сақтау шығындары жатады. Жалпы өндіру шығындары келесі элементтер бойынша бөлінеді: материалдық шығын, жалақы шығындары, негізгі қорларды амортизация арқылы толық жаңарту, т.б. шығындар (салықтармен арнаулы қорларға төлемдер жатады)

Өндіру және іске асырылған шығындарды бақылау проектілерді құру  стадияларда жүргізіледі. Оның мақсаты өнімнің өзіндік құнын азайту есебі келесі факторлар арқылы анықталады: өндіру көлемін өзгерту, өндірудің техникалық деңгейін көтеру, басқару жүйесін жақсарту. Әр-түрлі факторлардың жоспарланған жылда шығындардың әсер етуін келесідей анықталады: Ең алдымен тауар өнімінің бір теңгесіне  жылдық шығыны есептеледі. Осының нәтижесінен өзіндік құны бойынша есептелген жоспарланған жылдың тауар өнімі анықталады.

 

 

 

 

 

 

 

 

Қаржы тұтқасының тиімділігі. Қарыз қаражатын тарту саясаты.

Қандай да болмасын акционерлік компания үшін оның меншікті және қарыздық қорлары қашанда пайданы қамтамасыз ету болы табылады. Егер де корпорация сауда саттық және өндірістік салада өзінің  меншікті  капиталымен қоса қарыз капиталын қолданатын болса, онда  меншікті капиталдың  рентабельділігін банктік несие тарту арқылы ұлғайта алады. Қаржылық  менеджмент теориясында  меншікті капиталдың  рентабельділігінің мұндай өсуін  қаржылық тұтқа тиімділігі немесе леверидж деп аталады.

Мысалға. Екі акционерлік қоғамның  меншікті капиталының  рентабельділігін есептеуге арналған мәліметтер.

Активтер рентабельділігінің формуласы келесідей:

Рa= БП/А*100

БП – бухгалтерлік пайда

А - өтеу кезеңде активтердің орташа құны

Активтер рентабельділігі – корпорацияның өмірлік маңызы бар көрсеткіші болып табылады,  қаржы шаруашылық саласындағы алдағы жетістіктер кепілі.

 Мысал ретінде активтер рентабельділігі  деңгейі бірдей екі акцонерлік  қоғамды қарастырамыз. Екеуінің арасындағы айырмашылық  ол  пассивтер балансының құрылымының сәйкессіздігі. Екі акционерлік қоғамда табыс салығын төлейді. Онда №1 АҚ активтер балансын түгелдей жауып отыратын меншікті капиталын тиімді қолдануы арқылы 12 млн.тг. пайда алады. Меншікті капитал рентабельділігі №1 АҚ бойынша  20% (12/60*100) болып активтер пайдалылығымен сәйкес келеді. №2 АҚ осындай пайда сомасынан несие бойынша банкке пайыз төлеуі қажет. Егер де несие бойынша орташа пайыздық мөлшерлеме 15% болса, онда қарыздық сомма 4,5млн.тг. басқа да шығындарды жабу үшін 7,5 млн.тг құрайды. Сонда меншікті капитал рентабельділігі  25%.

 Активтер рентабельділігі 20% болса  да меншікті капитал тиімділігінде  айырмашылық болады. Бұл айырмашылық  пассивтер балансының басқа құрылымынның нәтижесінде алынған. Бұл 5% айырмашылық қаржылық тұтқаның тиімділігі деп аталады. Қаржылық тұтқаның тиімділігі – бұл несиені қолдану арқылы және оның төленуіне қарамастан  меншікті капиталдың рентабельділігінің өсуі.

Акционерлер қашан да оларға тиесілі акциялардан максималды дивидент алуға тырысады. Акционерлік қоғамның басшылығы жиі тәуекелділікке барады, жай акциялардың иелері максималды пайданы дивидент түрінде пайда алады. Қаржылық тұтқаның тиімділігінің  меншікті капиталды рентабельділігінің құрамы мен элементтері қарастырайық. Мұндай тиімділік активтер рентабельділігі мен меншікті капиталдың құны яғни банктік пайыздың орташа мөлшерлемесі арасында туындайды. Акционерлік қоғамның активтер рентабельділігі  табыс салығын төлеу мен несие үшін пайызды төлеуге жеткілікті болуы қажет.

Қаржылық тұтқанын жалпы қолданылатын формуласы:

Эффект финансового рычага – приращение к рентабельности собственного капитала, полученное благодаря использованию кредита, несмотря на его платность.

ЭФР = (1-СНП)*(РА - СП´) * ЗК / СК

СНП – ставка налога на прибыль, доли единиц,

РА – рентабельность активов (имущества), %,

СП´ - средняя расчетная ставка процента за кредит, %,

ЗК – заемный капитал,

СК – собственный капитал,

(1-СНП) – Қаржылық тұтқаны  басқару процесіндегі  салықтық корректор келесі жағдайларда қолданылады:

• корпорацияның әртүрлі саладағы қызметі бойынша  дифференциалданған салық салу ставкасы орнатылған  болса;
• корпорацияның әртүрлі саладағы қызметі бойынша  корпорация табыс салығына жеңілдіктер қолданса;
• Табысқа салық салудың  льготтық режимі қолданылатын   корпорация қарамағындағы бөлек фирмалар өздерінің қызметтерін мемлекеттің  бос экономикалық  шекарада жүзеге асыратын болса.

(РА - СП´) – 2 құрамдас бөлігі - дифференциал, бұл  жағымды қаржылық тұтқаның тиімділігін  қалыптастырады.

ЗК / СК – 3 құрамдас бөлігі  - қарыздық коэффициенті, характеризует силу воздействия финансового рычага. Рекомендуемое значение 0,67 (40%/60%). Қарыздық коэффициенті  дифференциалдың оң немесе сол мәнін көрсететін мультипликатор. Оң мәнінде  меншікті капиталдың рентабельділігін жоғарлатады. Сол мәнінде меншікті капитал табыстылығының  төмендеуіне әкеледі.

ЭФР у АО №2: ЭФР = (1 – 0,24)*(20-15)*30/30 = 3,8%

 

Капитал құрылымының теориясы:  Модилъяни- Миллер үлгісі, ымыралы үлгілер.

Корпорацияның эмиссиясының саясатына ұйымдастыру техниканың информациялық және т.б. қаржы директорының жұмыс сферасына кіретін істер жатады. Бұл саясат корпорацияның акционерлік қоғам құру негізіндегі акция шығару арқылы ғана іске асады. Корпоративтік облигация шығару қарыз капиталын басқаруға жатады. Девиденттік саясат компания акционер-лері мен таза пайданы қолданумен байланысты. Саясат мақсаты ағымдағы пайданы қолдану мен оның өсуі арасындағы балансын құру. Девиденттік саясат бойынша шетел елдерде көптеген тау-арлар бар.

- Моделиари мен Миллердің теориясы девиденттік саясаттың негізі болып саналады. Оның мәні акционерлер тұрақты девиденттік саясатты тұрақты емес, бірақ көп пайдадан артық көреді. Ол жағдайда осы теория бойынша салық және эмиссия шығындары болмаулары керек.

- Гордан мен Линтлер теориясы бойынша акционерлер девиденттік төлемдердің көбеюін пайда-ның өсуінен артық көреді.

- Девиденттерді азайту теориясы. Оның мәні девиденттік саясаттың  тиімділігі акционерлердің ағымдағы  немесе болашақ пайдалары бойынша  салық төлемдерін азайтумен анықталады.

   Осы теориялардың практикалық  қолдану нәтижесінде девиденттік  саясатты тандаудың үш түрі  пайда болады.

1- агрессивтік (ақша бағамының өзгеріске  қарамай ұзақ мерзім бойы тұрақты  девиденттік төлем-дерді сақтау).

2- орташа (таза пайданы девидент төлеу мен өндірісті дамытуға пайыздап бөлу).

3- консервативтік («экстра» девидентті  қамтамасыз ету, яғни ақша төлемдерді  орнына акция беру)

Модилъяни – Миллердің  салықтарды есептемеу үлгісі , яғни бұл корпорацияның құны  қаржыландыру тәсіліне тәуелді емес және қарыз капиталының  үлесін көбейту мөлшерінен оның акционерлік капиталы да көбейеді. Бұл үлгі салықтардың болмауы  корпорация құны,капиталдың жалпы құны  капитал тарту құрылымының көздерінен тәуелді емес.

Модилъяни – Миллердің   табыс салығын есептеу  үлгісі, Модилъяни  және Миллер бұл үлгіні  1963 жылы ұсынған, мұнда салықтардың әсер етуі күші есептелген  жаңартылған үлгіні табыс етті. Ғалымдар  мынадай шешімге келген: қарыздық қаржыландыру корпорация құнын  көбейтеді,  яғни қарыздың салықтық үлесі  салық салу түсімінен  шегеріледі,мұннан инвесторлар  түсімнің жоғары үлесін иемденеді. Үлгіге сәйкес  қаржылық тәуелді корпорацияның нарықтық құны  былай анықталады:

 

VL = Vu + r * D

 

 Мұндағы  r -  табыс салығының  ставкасы,  D – қарыз капиталының  нарықтық құны, Vu – қаржылық тәуелсіз корпорацияның нарықтық құны бұл келесі түрде анықталады:

 

S = Vu ( EBIT * (1 – r) ) / AsU

 

Мұндағы ,   EBIT – салық пен пайыздарды есептеуге дейінгі түсім,      

S –  корпорацияның жай акциялардың  жалпы нарықтық құны ,  AsU -  қаржылық тәуелсіз  корпорацияның  акционерләк капиталының құны.

Бұл модельдегі  қаржылық тәуелді корпорацияның  акционерлік капиталдың құнының сомасы  сол топтағы  тәуекелділік және  тәуекелділікке сыйақылар  қаржылық тәуелсіз  акционерлік капитал құнына тең болады.                     Оның  көлемі    акционерлік құн мен қаржылық  тәуелсіз корпорацияның   қарыз капиталының  құны арасындағы айырмашылыққа  тәуелді,  қарыздық  және меншікті капитал және  табыс салығы арақатынасына тең  

 

Asl = Asu + (Asu-Asl)*(1-r)*(D/S)

 

Бұл үлгіде корпорация құны көбейеді, ал капитал құны қарыздық құралдар есебінен қаржыландырудың  лесінің өсуінен кемиді, тәжірибемен ұштаспай бұл үлгінің әрі қарай дамуына жол берген.

Миллер үлгісі  жоғарыда келтірілген үлгілердің қателіктері негізінде  құрылған , яғни басқа да салықтармен байланысты түзетулерді енгізген .

 

Vl = Vu + {1-[(1-rc)*(1-rs)]/(1-rd)}*D

 

Мұндағы  rc,rs, rd, - табыс салығының  ставкасы, акция ұстаушылардың жеке табыстары,  ссудалық капиталдан пайыз ұстаушыларының табыстарына салық.

 

9 тақырып. Капиталдың құны.