Қаржылық менеджменттің қажеттілігі мен мәні

 

Капитал – корпорацияның активтеріне салынған ақшалай, материалдық және материалдық емес формадағы  қаржылық құралдар жиынтығы. Капитал, корпорация мен шаруашылық субъектілер арасында  капиталды құру мен оны тиімді қолдану жөніндегі туындайтын  қаржылық қатынастар.

Мұндай қатынастар корпорацияның заңды тұлғалары мен акционерлері арасында, кредиторлар, жеткізушілер, өнімді сатып алушылар, қор нарығының институционалдық қатысушылары және мемлекет арасында туындайды.

Капитал салу нәтижесінде негізгі және айналым капиталы құрылады. Функцияларды атқару үрдісінде негізгі капитал айналымнан тыс активтер формасын, ал айналым капиталы – айналым активтер формасын  қабылдайды. Корпорацияның қаржы ресурстарының авансталған айналым  активтері  айналым құралдарын айқындайды.

Салымдарды тарту жағынан кәсіпкерлік және ссудалық капиталды бөліп көрсетуге болады. Кәсіпкерлік капитал -  пайда табу мақсатында және  басқару құқығына ие болуы үшін  корпорацияның материалдық және қаржылық активтерін аванстайды.

Ссудалық капитал -  кепілдендірілген, жедел  төлемдік және қайтарымдылық шартында несиеге берілген  қаржылық капитал. Кәсіпкерлдік капиталға өарағанда ссудалық капиталдың айырмашылығы кәсіпорынға салынбайды, ал банктің қарызгерге пайыз алу мақсатымен уақытша беріледі. Несиелік нарықта ссудалық капитал тауар, ал оның бағасы – пайыз .Төмен пайызға алынған несие – арзан ақша, жоғары пайызға алынған несие – қымбат ақша, 15 күннен кем мерзімге алынған несие – қысқа ақшалар.

Капитал құны – капиталдың қомақты сомасын тартқаны үшін қаржылық құралдарды қанша төлеу керектігін көрсетеді. Меншікті капитал құны -  акционерлік капитал үшін дивиденттер сомасы немесе пайлық салымдарға төленген пайда сомасы  және онымен байланысты  шығындар.

Қарыз капиталының құны – облигациялық қарыз, несиеге төленген пайыз сомасы және онымен байланысты шығындар.

Тартылған капитал құны – кредиторлық қарыз құны. Бұл келісім шартпен анықталған мерзімде немесе мерзімінде төленбеген несие, кредиторлық қарыз  үшін санкциялық айыппұлдар.

Капитал – фирманың нарықтық бағасының негізгі өлшеіші болып табылады. Ең алдымен бұл таза активтер көлемін анықтайтын  меншікті капиталға қатысты болады. Сонымен қатар  қолданылған меншікті капитал көлемі  қосымша пайда әкелетін  қарыз капиталының параметрлерін мінездейді. Корпорацияның коммерциялық және өндірістік саласының  тиімділігінің өлшегіші болып – капитал динамикасы табылады.

Капиталды басқару оның құнын бағалау көмегімен жүзеге асырылады. Мұндай бағалаудың концепциясы  келесідей капитал өндіріс факторының бірі ретінде өзінің  анықталған құнын иемденеді, бұл құн корпоративтік топтың  ағымдағы және инвестициялық шығындарының деңгейіне әсер етеді.

Заемный капитал

Стоимость заемного капитала, привлекаемого в форме банковского кредита, определяют по формуле:  ЗКБК = (СП * (1 – Нс)) / (1- УРБК)

СП – ставка процента за банковский кредит,

Нс - ставка налога на прибыль, доли единицы,

УРБК  - уровень расходов заемщика по привлечению банковского кредита в его сумме, доли единицы.

Пример 1: СП – 27,5 ставка процента за банковский кредит,

Нс - 0,24 ставка налога на прибыль, доли единицы,

УРБК  - 0,02 уровень расходов заемщика по привлечению банковского кредита в его сумме, доли единицы.

ЗКБК = (СП * (1 – Нс)) / (1- УРБК) = (27,5*(1-0,24)) / (1 – 0,02) = 21,3%

Если нет расходов по привлечению банковских кредитов или незначительны, то:

 ЗКБК = СП * (1 – Нс) = 27,5*(1-0,24)  = 20,9 %

Стоимость заемного капитала, привлекаемого за счет эмиссии корпоративных облигаций, оценивают на основе ставки купонного процента, формирующего сумму периодических купонных выплат:  ЗКО = (СКП * (1 – Нс)) / (1- УЭЗ)

СКП – ставка купонного процента по облигации, %;

Нс – ставка налога на прибыль, доли единицы;

УЭЗ – уровень эмиссионных затрат по отношению к объему эмиссии, доли единиц.

Если облигацию продают на иных условиях, то базой оценки выступает сумма дисконта по ней, выплачиваемая при погашении. В этом случае расчет стоимости облигационного займа производят по формуле: ЗК´О = Д´ * 100 / ((НО – ДО) * (1 – УЭЗ))

ЗК´О – стоимость заемного капитала в форме облигаций, %

Д´ - средняя сумма дисконта (процента) по облигации,

НО – номинал облигации,

УЭЗ – уровень эмиссионных затрат по отношению к сумме привлеченных за счет эмиссии облигаций денежных средств, доли единиц.

Пример 2: 

СКП – ставка купонного процента по облигации, % 20%;

Нс – ставка налога на прибыль, доли единицы 0,24;

УЭЗ – уровень эмиссионных затрат по отношению к объему эмиссии, доли единиц 0,03.

ЗКО = (СКП * (1 – Нс)) / (1- УЭЗ)= 20*(1-0,24)/(1-0,03)= 15,7%

Пример 3: 

Д´ - средняя сумма дисконта (процента) по облигации, 20 руб.

НО – номинал облигации, 200 руб.

УЭЗ – уровень эмиссионных затрат по отношению к сумме привлеченных за счет эмиссии облигаций денежных средств, доли единиц 0,03.

ЗК´О = Д´ * 100 / ((НО – ДО) * (1 – УЭЗ))= 20*100/ ((200-20)*(1-00,3)) = 11,5%

Собственный капитал:

Пример 1: Необходимо определить стоимость дополнительного капитала, привлекаемого с помощью эмиссии обыкновенных акций.

КОА – количество дополнительно выпускаемых акций, 1,2 млн. шт.

Д – сумма дивиденда, на одну обыкновенную акцию, 18 тг.

I – планируемый индекс роста  дивидендов из чистой прибыли  акционерам, 1,05

∑СКОА – сумма собственного капитала привлекаемого на выпуск акций, 72 млн.тг.

ЗЭ  - затраты на выпуск обыкновенных акций по отношению к общей сумме эмиссии акций, доли единиц, 0,03 (3%)

Расчет стоимости дополнительного капитала, привлекаемого с помощью эмиссии обыкновенных акций (СКОА) рекомендуют проводить по формуле:

СКОА= КОА*Д*I*100/(∑ СКОА*(1-ЗЭ))

СКОА = 1,2*18*1,05*100 / (72*(1-0,03)) = 32,5%

Пример 2: Необходимо определить стоимость дополнительного капитала, привлекаемого с помощью эмиссии привилегированных акций:

Д – сумма дивидендов привилегированных акций, 2,88 млн. тг. (360 акций*8тг)

∑СКПА – сумма собственного капитала привлекаемого на выпуск акций, 18 млн.тг. (360 акций * 50 тг)

ЗЭ  - затраты на выпуск обыкновенных акций по отношению к общей сумме эмиссии акций, доли единиц, 0,02 (2%)

Расчет стоимости дополнительного капитала, привлекаемого с помощью эмиссии привилегированных акций (СКПА) рекомендуют проводить по формуле:

 СКПА= ДПА*100/(∑ СКПА*(1-ЗЭ)) = 2,88 *100 / (18*(1-0,02))=16,33%

10 тақырып. Инвестициялық  жобаларды талдау әдістері. Жоба  тәуекелдерін талдау.

 

Кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық іс-әрекетінің маңызды бір бөлігі өзінің өндірістік-экономикалык потенциалын сақтау және әрі қарай дамыту. Кәсіпорынның бұл саладағы іс-әрекеті - инвестициялық іс-әрекет деп аталады. Жоспарланған, іске асырылған инвестициялар инвестициялык жобалар формасын қабылдайды. Инвестициялық жоба - капиталдары ұлғайту мақсатымен экономиканың әртүрлі салалары мен сфераларына құюға бағытталған, жоспарланған және орындалатын шаралар жиынтығы. Инвестициялық жобаларды құру және іске асыру мынадай кезеңдерден тұрады:

• инвестициялық ұғымды қалыптастыру;
• инвестициялык мүмкіншіліктерді зерттеу;
• жобаны техникалық-экономикалық негіздеу;
• жер учаскесін алу немесе жалға алу;
• келісім кұжаттарын дайындау;
• құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізіп іске беру;
• объектіні    қолдану, экономикалық   көрсеткіштердің мониторингі.

Инвестициялық жобаларды орындап, есептеп, олардың тиімділігін жобаға кеткен шығындар мен жобаның іске асу нәтижелерін салыстыра отырып, талдау нәтижесінде анықтау қажет.

Инвестициялық жобалардың тиімділігін анықтау және бағалауды, материалдық және заңды түрде тікелей жауап беретін инвесторлар жүргізеді. Инвестициялық  жобалардың  тиімділігі көрсеткіштер жүйесімен анықталады. Ондай көрсеткіштерге:

• таза  дисконтталган  құн  (ТДҚ)   немесе  таза  дисконтталган табыс (ТДТ);
• инвестициялардың рентабельділігі (ИР), табыс индексі (ТИ);
• табыстын ішкі нормасы (ТШ);
• қайтарым уақыты (Ткай).

Кірістердің болашақтағы құны - жұмсалған капиталдан болашақта белгіленген мерзімде алынатын кіріс сомасы.

Келтірінді (ағымдагы) құн - жұмсалымның, барлық нұскасы бірдей дәрежеде тиімді болуы үшін қазіргі уақытта инвестицияға бағытталған ақша сомасы қандай болуы тиіс екенін көрсететін құн.

Дисконттау коэффициенті - инвестордың инвестиция жасамай-ақ жетуі мумкін деп есептейтін табыстылық деңгейі.

Күрделі қаржы жұмсалымының өтелімділігі – жиынтық кірістің   бастапқы жұмсалымға  тең  болғаны   үшін  өтуі  тиіс жылдар саны.

Тосқауылдық   коэффициенті - кәсіпорындар пайдаланатын дисконттау коэффициенті және кәсіпорын операциялары бойынша тәуекелге жақын. Бұл қатер акционерлік капиталдың пайда деңгейін анықтайтын коэффициент көмегімен анықталуы мүмкін.

Таза келтірінді (ағымдағы) құн (NPV) - бастапқы инвестициялауға жұмсалған  шығынды  шегергендегі  болашақ ақша ағынының ағымдағы құны.

Келтірінді (ағымдағы) шығын   индексі  (PVI) – ақша ағынының түрлі уақытша құндылығын есептегендегі «кірістер/инвестициялар» арақатынасы.

Кірістің ішкі мөлшерлемесі (ІRR) - NPV (инвестициядан түскен кіріс)    мағынасы нөлге тең болғандағы дисконттау коэффициенті.

Осы көрсеткіштермен - пайданың жай нормасы, капитал беру шығындардың интегралдық тиімділігі көрсеткіштері де қолданылады.

Инвестициялық жобаның коммерциялык (қаржылық) тиімділігі табыс нормасын қаржы шығындарымен толтыратын нәтижелердің арақатынасымен анықталады және жоба бойынша толық түрде немесе жобаны инвестициялау үлесіне байланысты жеке қатысушылар үшін де есептелінеді.

Қандай да болмасын инвестициялық жобаны іске асыруда, соңғы нәтижелерге жетуде белгісіздік және тәуекелшілдік кездеседі. Олар жобаны іске асыру жағдайларына берілген бастапкы берілімдердің, соның ішінде шығындар мен нәтижелердің көлемдері жайлы ақпараттардын толық еместігіне, инвестициялық жобаны іске асыру жолында болған жоспарланбаған жағдайларға байланысты және т.б. әртурлі өзгерістерге байланысты туындайды.

Инвестициялык жобаларды іске қосудағы белгісізлік пен тәуекелшілдіктің маныздырақ түрлері мен себептері:

• экономикалық заңдылықтар мен ағымды экономикалық жағдайдың тұрақсыздығынан, инвестициялық жағдайлар мен пайданы қолданудың тұрақсыздығынан пайда болған тәуекелшілдік;
• әртүрлі   сауда   операциялары   мен   жеткізушіліктерге тиым салу мүмкіндігінен, шекаранын жабылу мүмкіндігінен туған сырткы экономикалык тәуекелшілдік;
• елдегі саяси жағдайдын белгісіздігі; елдегі немесе аймақтағы жайсыз әлеуметтік-саяси өзгерістердің тәуекелшілдігі;
• баға  динамикасы,  техника  мен  технология  параметрлері жайлы ақпараттың толық еместігі, дәл еместігі;
• нарық конъюктурасы (жағдайының), валюта курсынын, несие беру жағдайларының және т.б. ауытқуы;
• өндірістік технологиялық тәуекелшілдік (жабдыктың дұрыс жұмыс жасамауы, авариялар, т.б.);
• стихиялық жағдайлардың мүмкіндігі;
• қатысушылардың мақсатынын, қызығушылығының белгісіз күйде болуы;
• қатысушы кәсіпорындардың қаржы жағдайлары және іс репутациялары жайлы ақпараттың жеткіліксіздігі, дәл еместігі.

Инвестициялык жобаларға қатысушылардың инвестицияға елшілдіктін әсер етуін тоқтататын екі жолы бар: І  тәуекелшілдіктерден қамсыздандыру, тәуекелшілдікті бақылау мүмкіндіктерін анықтау. Инвестициялық жобаларды іске асыруда болатын белгісіздік жағдайлары мен тәуекелшілдік аяқ астынан болатын құбылыстар. Жобаны іске асыру барысында, шаруашылық жағдайларында, экономикалық зандылыктарда толассыз өзгерістер болып тұрады.

Тәукелдің мінездемесі. Тәуекелдің 3 типі бар.

• Бірлік тәуекелділік – мұнда жобалардың тәукелділігі  кәсіпорынның  басқа жобаларынан  байланыссыз  тыс қарастырылады.
• Кәсіпорынның ішкі тәуекелділігі – кәсіпорын  жобаларын  қаржымен  бірге  жобаның  тәуекелділігі   қарастырылады.
• Нарықтық  тәуекелділігі – қор нарығындағы  кәсіпорын  акционерлерінің  капиталын  диверсификациялау қарастырылатын  жоба тәуекелділігі.

Түрлі тәуекелдерді  бағалау  жүйесі келесі жағдайлардан қалыптасады:

1. Болашақ жағдайлар тәуекелділігінің белгісіздік мінездемесі.

Кейбір жобалар үшін өткен жылдардың  статистикалық көрсеткіштерін өңдеу және инвестициялардың тәуекелділігін талдау мүмкіндігі туады. Бірақ кейбір жағдайда инвестициялардың  статистикалық  мәліметтерін алу мүмкін емес болған жағдайда мамандар мен басшылардың  бағалауына сүйененді. Содықтан  талдауда қолданылатын кейбір мәліметтер субъективтік талдау жолымен алынатынын ескеру қажет.

2.Жоба тәуекелділігін  бағалауда оның бірлік тәуекелін өлшеу өте маңызды, өйткені капитал салымдарының бюджетін  қалыптастырғанда бұл көрсеткіш   кәсіпорын тәукелділігі, нарықтық тәуекел ненмесе екеуін де өлшеудің барлық этаптарында қолданылады.

3. Көптеген жобалар кәсіпорынның басқа да активтерімен қатар   оң  корреляция коэффицентін иемденеді, мұның мәні  кәсіпорынның негізгі қызметіне қатысты жобалар үшін жоғары мәнді болады.Корреляция коэффиценті тек кейбір жағдайда ғана +1,0  тең болады, сондықтан  көптеген жобалардың бірлік тәуекелділігін диверсификация арқылы жояды, кәсіпорын қаншалықты үлкен болса бұл эффект соншалықты ақиқат.Жобаның ішкі тәуекелділігі  бірлік тәуекелділікке қарағанда кем болады.

4. Ел экономикасында көптеген  жобалар   басқа да активтер  мен тығыз қатынаста болады.

5. Егер кәсіпорынның  Bpf  коэффиценті 1,0 тең болса,онда  жобаның кәсіпорын  тәуекелділігінің  дәрежесі  орташа  жобаның  тәуекелі  дәрежесіне  тең болады.Орт.кәсіпорын тәуекелінен  асатын тәуекел  орт.өлшенген  капитал бағасын қолдануға,ал  орташадан асатын керсінше.

6.  Егер кәсіпорынның В коэффицнентті  кәсіпорынның нарықтық коэффицентіне  тең болса, онда жоба  нарықтық  тәуекелдің сол дәрежесіне тең  болады. Егер  жобаның В коэффиценті (корреляция)  кәсіпорынның В коэффицентінен  жоғары болса  онда жобаның тәуекелі  нарықтық орт.тәуекелден жоғары және керсінше.