В.В.Путиннің президенттігі жылдарындағы

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі әлемдегі саяси және әлеуметтік-экономикалық жағынан қарыштап дамып отырған жетекші мемлекеттердің бірі – Ресей болып табылады. Ресей халықаралық саяси өмірде Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының мирасқоры бола отырып 1990 жылдары өзінің бұрынғы позицияларынан біршама айырылғанмен, бүгінде ол бұрынғы КСРО сияқты әлемдік саяси өмірдің жоғарғы деңгейіне көтеріле алды. Оның бұл жетістіктерінде егеменді Ресейдің саяси басшылары үлкен рөл атқарды. Әсіресе, Ресейдің 2000 жылдан басталған кезеңдегі саяси және әлеуметтік-экономикалық бағыттағы қол жеткен жетістіктері 2000-2008 жылдары Ресей Федерациясының Президенті болған Владимир Владимир Путиннің есімімен тікелей байланысты.

Тақырыптың өзектілігін қазах халқының ертеден солтүстік көршісі болған Ресейдің В.В.Путиннің президенттігі тұсындағы дамуын қазақстандық көзқарас тұрғысынан қарау мәселесі арттыра түспек. Өйткені, экономикалық, мәдени және тағы басқа салалар бойынша бір-бірімен етене байланысты бұл екі елдің қарым-қатынастары әсіресе, В.В.Путиннің президенттік билігі жылдары ерекше тереңдей түсті. Бір сөзбен айтқанда, В.В.Путин билігі тұсында саяси-экономикалық өмірі тұрақтана түскен Ресейге біздің сеніміз арта түсті.

В.В.Путин билікке алдын-ала дайындалып, өкімет билігі қолына табысталған тұлға болуына қарамастан, ол өзінің алдына қойылған міндеттерді толықтай орындады деп есептеуге болады. Олар әлеуметтік, экономикалық мәселелерден бұрын елдің саяси ахуалына қатысты міндеттер еді. Міне, В.В.Путин елдің ішкі және сыртқы саяси тұрақтылығын қалпына келтіре алды, көптеген халықаралық деңгейдегі саяси мәселелерді шешті. В.В.Путин президент ретінде елдің әлеуметтік-экономикалық өмірінен бұрын, Ресейге бұрынғы ұлылығын қайтара алды. Оның билігі тұсында Ресей әскери-саяси держава ретіндегі позицияларын қайтарып, үлкен саяси күш ретінде жаңа қырынан танылды. Ресей В.В.Путин тұсында халықаралық саяси өмірдің дамуы көшіне ілесіп, соған сәйкес өзінің сыртқы саясатына жаңа сипат берді. Ол ХХІ ғасырға бейбітшілік сүйгіш, халықаралық деңгейдегі түрлі мәселелердің шешімін табуға атсалысуға дайын мемлекет ретінде аяқ басты.

Диплом жұмысын жазу барысында тақырыптың осындай өзектілігін ескере отырып, Президент В.В.Путиннің өмір жолына, оның саяси және мемлекеттік қайраткер ретінде тұлғалануына, Ресейдің оның билігі тұсындағы сыртқы саясатына, жалпы В.В.Путиннің президенттік билігінің жетістіктері мен кемшіл тұстарын айқындауға баса назар аударылды.

Мәселенің зерттелу деңгейі. Диплом жұмысының тақырыбы бүгінгі уақыттың мәселесі болғандықтан ол жөнінде, яғни, В.В.Путиннің президенттік билігі жылдарындағы Ресей тарихына қатысты түрлі жанрлардағы әдебиеттердің әлі де болса жарық көріп үлгермеуіне байланысты жұмысты жазу барысында үлкен қиыншылықтарға кезектік. Өйткені, біздің қолымызға 2000-2008 жылдардағы Ресей тарихына қатысты бірде-бір әдебиеттер түспеді. Соған байланысты, диплом жұмысын жазу барысында негізінен интернет сайттарының материалдары пайдаланылды. Олардың қатарында президент әкімшілігінің сайттарын, бірқатар интернет басылымдарын, сондай-ақ, «Коммерсант», «Московский Комсомолец», «Новая газета», «Ведомости», «Финансовые известия», «Время новостей», «Новое время» және тағы басқа газеттер мен жорналдар материалдарының интернеттік нұсқалары пайдаланылды.

Сонымен қатар, мәселенің деректік көзі ретінде британдық, американдық және басқа шет елдік жетекші басылымдардың беттерінде жарық көрген материалдар қызмет етті.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының мақсаты В.В. Путиннің президенттігі жылдарындағы Ресейдің әлеуметтік-экономикалық және саяси даму тарихын қарастыру болып табылады. Осы мақсатқа сай төмендегідей міндеттерді шешу көзделіп отыр.

• В.В.Путиннің өмір жолы мен білім алу кезеңдерін қарастыру;

• В.В.Путиннің саяси қайраткер ретінде қалыптасу тарихын талдау;
• В.В.Путиннің Ресей Федерациясының үкімет басшысы ретіндегі қызметіне талдау жасау;
• В.В.Путиннің әлеуметтік-экономикалық саладағы реформалары және олардың нәтижелерін айқындау;
• В.В.Путиннің сыртқы саясатының ерекшелігі және оның басым бағыттарыне талдау жасау.

Жұмыстың әдістемелік негізі. Диплом жұмысының әдістемелік негізі ретінде тарих ғылымының объективтілік, тарихилық, жүйелілік тәрізді негізгі принциптері басышылыққа алынды. Сонымен бірге, диплом жұмысын жазу барысында салыстырмалы-тарихи талдау, сыни талдау, логикалық зерттеу әдістері кеңінен пайдаланды. 

Еңбектің ғылыми жаңалығы. Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы ретінде аталған тақырыптың университет деңгейінде бірінші рет жаңаша деректер мен зерттеулер негізінде қарастырылуын атап өтуге болады.

Жұмыстың хронологиялық ауқымы. Диплом жұмысының хронологиялық шеңбері негізінен В.В.Путиннің дүниеге келу жылынан (1952 жыл) бастап, қоса есептегенде 2008 жылға дейінгі аралықты қамтиды.

Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, бес тараушаға бөлінген екі үлкен тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

1 ТАРАУ. В.В.ПУТИН: САЯСИ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЙРАТКЕР

1.1. В.В.ПУТИННІҢ ӨМІР ЖОЛЫ ЖӘНЕ БІЛІМ АЛУЫ

Владимир Владимирович Путин 1952 жылы 7-қазанда Ленинград (қазіргі Санкт-Петербург) қаласында дүниеге келген. Ресейлік мемлекеттік қайраткер, 2008 жылдың 8-мамырынан – Ресей Федерациясы Үкіметінің Төрағасы. 2000 жылдың 7-мамырынан 2008 жылдың 7-мамырына дейін Ресей Федерациясының екінші президенті (Президент Б.Н.Ельциннің қызметінен кетуінен кейін 1999 жылдың 31-желтоқсаны мен 2000 жылдың 7-мамыры аралығында президент міндетін атқарушы). Сондай-ақ, Ресей Федерациясы Қарулы Кұштерінің Жоғарғы Басқолбасшысы және Ресей Федерациясы Қауіпсіздік Кеңесінің төрағасы болды.

В.В.Путин қарапайым жұмысшылар отбасында дүниеге келді. Әкесі Владимир Спиридонович Путин (1911 - 1999 жылдар) – Ұлы Отан соғысының ардагері, зауыт жұмысшысы болған. Анасы, Мария Ивановна Шеломова (1911-1998 жж.) да зауытта еңбек еткен, соғыс жылдары Ленинград қоршауын басынан өткерді. Владимир отбасындағы үшінші бала болды – отызыншы жылдары туылған екі үлкен ағалары кішкентайларында қайтыс болған. Путиндер отбасы Ленинградта коммуналдық пәтерде тұрып келді. Президент болған соң, Путин өзінің бала кезден бастап барлаушылар туралы кеңестік фильмдерді сүйіп қарағандығын және мемлекеттік қауіпсіздік органдарында жұмыс істеуді армандағанын айтады [1].

1970-1975 жылдары В.В.Путин Жданов  атындағы Ленинград мемлекеттік  университеті (ЛМУ) Заң факультетінің халықаралық бөлімінде оқыды. Университет қабырғасында жүріп Кеңес Одағының Коммунистік партиясына кірді және 1991 жылы партияға тиым салынғанға дейін оның мүшесі болып қалды (яғни, формальді түрде КОКП-нан шыққан жоқ). Университте оқу кезінде сол уақытта Ленинград мемлекеттік университетінің доценті болған Анатолий Собчакпен бірінші рет кездеседі. А.Собчактің В.В.Путиннің мемлекеттік қызметкер ретінде қалыптасуына үлкен ықпал еткендігін атап өткен жөн. В.В.Путин оқуының соңында «Ұлтқа барынша қолайлылық туғызатын қағида» («Принцип наиболее благоприятствуемой нации») атты тақырыпта диплом жұмысын қорғады. Диплом жұмысы Халықаралық құқық кафедрасында дайындалды және ғылыми жетекшісі Л.Н.Галенская болды.

В.В.Путин бала кезінен спорт түрлеріне де әуес болып өсті. Әсіресе, физикалық күшті талап ететін спорт түрлерімен шұғылданған. Студент В.В.Путин сабақтан бос уақытында самбо, дзюдомен айналысып, әжептәуір нәтижелерге қол жеткізді. Ол 1973 жылы самбодан, 1975 жылы дзюдадан спорт шебері атанды. 1975 жылы дзюдодан Ленинград қаласының чемпиондығын жеңіп алады. Одан басқа осы спорт түрлерінен көптеген жарыстардың жеңімпазы атанған. Қазіргі таңда тау шаңғысымен сырғануды меңгерген.

1975 жылы Ленинград мемлекеттік  университетін тәмамдаған В.В.Путин  жолдамамен КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік комитетіне жұмысқа жіберіледі. 1975-1984 жылдары Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің Ленинградтық басқармасының Бірінші (кадрлық) бөлімінің қызметкері болды. 1976 жылы Охта қаласында («401-ші мектеп») «Оперативті құрамды қайта даярлау курсын» аяқтады. 1979 жылы Мәскеудегі Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің Жоғарғы мектебінде бір жылдық оқу курсынан өтті. 1985 жылы Ю.В.Андропов атындағы КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің Қызыл жұлдыз институтын тәмамдайды. 1985-1990 жылдары Германия Демократиялық Республикасында Дрезден қаласында жұмыс істеді. Ресми түрде КСРО-Германия Демократиялық Республикасының Достық үйінің директоры қызметін атқарды [2].

В.В.Путин 1980 жылдардың басында отбасы құрады. Әйелі Людмила Александровна Путина. Бүгінде олар екі қыз тәрбиелеп отыр: бірі 1985 жылы Ленинградта дүниеге келген Мария, екіншісі 1986 жылы Дрезденде туылған Екатерина. Екеуі де 2003 жылы Санк-Петербург мемлекеттік университетіне оқуға түскен. Мария Биология-топырақ факультетінде білім алса, Екатерина – Шығыс факультетін бітірген. Путин қыздарының жеке өмірлері жалпы көпшіліктен жіте қорғалуда. Мәселен, Мария мен Екатеринаның халық бұқарасының қолы жететін бірде-бір суреттері немесе видео жазбалары жоқ. В.В.Путиннің отбасында сонымен бірге, көптеген үй жануарлары тіршілік етеді. Олардың көпшілігі сыйға тартылған. Үш ит – Кони атты қара лабрадор, екі пудель, Сказка есімді ешкі және оның лағы, кішкентай жылқы (пони) – Вадик отбасының толық мүшелері [3].

Психологиялық портреті. В.В.Путиннің басты жағымды қасиеті – ашықтығы. Бұл артықшылығы оған қызмет барысында басқа рөлдерде ойнауға жол бермейді. Осы қыры арқылы ол адамдармен тез тіл табыса алады. Алайда, оның тұлғасынан халық ел тағдырын сеніп тапсыратын адамның бейнесін беретін айқын ерекшеліктерді де табуға болады.

Путин – ленинградтық, питерлік, жұмысшы отбасынан шыққан адам. Осының өзі оның психологиясының халыққа жақын қалыптасуына ықпал етті. Оның бойындағы жеке артықшылықтары үйлесімді түрде қарапайымдылыққа ұласқан. Бұл ерекшелік белгілі-бір дәрежеде барлық питерліктерге тән. Кезінде А.Собчак Путиннің бұл қасиетін «шексіз ұқыптылық» ретінде айқындаған еді. Бұл тұрғыда Путиннің жазушылармен кездесуі кезінде сөйлеген сөзін келтірсек: «Менің соңғы жұмысыма қатысты айтсам: мен бұл тағайындау жөнінде білдім, бірақ оған ұмтылған емеспін. Менде жергілікті элитамен терең байланыстар жоқ. Мен шеткері аймақтанмын».

Азаматтық артықшылығы сенімді орыстық идентификация ретінде үйлесімді құрылған. Бұл ретте В.Путин өзінің сайлаушыларға жазған ашық хатын жақсы өмір туралы оймен аяқтауы бекер емес еді. Ол бұл мәселені өзінің отандастарының түсінігі мен сенімі тұрғысынан бағамдай білді. Сондықтан да, сайлау барысында халық В.В.Путиннің кандидатурасына қалау білдірді. В.Путин ресейлік (кеңестік) қоғамның жекелеген кәсіби және әлеуметтік тобының өкілі болып табылады және «чекист», «барлаушы», «офицер» ретінде қабылданады. 1999 жылы 18-желтоқсанда «Маяк» радиосының тікелей эфирінде ол өзін «офицерлік корпустың» «менінің» бір бөлшегі ретінде айқындап, демалысқа кету ештеңені өзгертпейді, «бұрынғы офицерлер деген болмайды» деп мәлімдеді. Офицерлік этостың ерекшелігі неде? Біріншіден, орындалмайтын уәдеге тиым салу. Бұл – үлкен құрбандық: «біздің елде проблемалар жетерлік, осыдан келе не болса соған уәделер беруге болады және әрқашанда олар орындалып жатырғандай сыңай танытуға болады». Екіншіден, берген уәдені орындау. Үшіншіден, өз ісіңді бас пайдаң тұрғысынан істемеу, парызыңды өтеу – «Отаныңа қызмет ету».

Путин үшін қызмет ету мотиві маңызды. Жоғарыда атап өтілген кездесуде ол президенттік әкімшіліктегі екі жылдық қызмет етуден кейінгі 1998 жылдың ортасынна өз басында орын алған тұлғалық дағдарыс туралы айтып берді. Ол: «Мемлекеттік қызметті тастау жөнінде ой келді – қайырым шағы туындады, одан әрі жұмыс істеу жалықтырып жіберді» деген болатын. Қайырым шағы – бұл 1996 жылы губернаторлық сайлауда А.Собчак жеңіліс тапқан кейін оны Мәскеуге жұмысқа шақырғандық еді. В.В.Путиннің өзі Мәскеуге сұранбағындығын шегелеп айтады.

1998 жылдың шілде айында өзінің Қауіпсіздіктің федералдық қызметінің (ФСБ) директоры болып тағайындалуын ол қызмет ету ретінде, ал келесі жылдың наурыз айындағы Қауіпсіздік кеңесінің хатшысы қызметіне шақырылуын – жеке ерік-жігерін сынау ретінде қабылдады. Бұл жөнінде В.В.Путин жазушыларға былайша айтып берді: «Қауіпсіздік кеңесінің хатшысын ұзақ таңдады, меннен басқасының барлығы бұл қызметтен бас тартты... Сол уақытта елде президент биліктің институты ретінде көтеріле алатындығы туралы ешкім ойламаған еді» [4].

Офицерлік этосқа тән тағы бір ерекшелік – тез шешімге келу, яғни, бұйрық немесе жеке таңдау болсын оны орындауға деген шешімді құлшыныс. Ойлағанды жүзеге асыру Путинге өзінің істеп жатқандығын және оның бұйрығымен басқа біреулер іске асырғанды заңдастыру туралы келелі мәселе туындатады. В.В.Путиннің іс-әрекетіне қарап оны екі нәрсе ойландыратындығын бағамдауға болады, олар – моральдық шыншылдық және қатаң заңдылық.

Шешенстанда болған екінші кампания барысы Путиннің өзінің соққыға соққымен жауап беріп, Ресей Федерациясы территориясында бандиттік-террористік анклавтарды жоюға бағытталған таңдауының моралдық жағынан дұрыстығына сенуінен ғана жүзеге асты. Жазушыларға ол «бізде таза моралдық позиция. Бізге ештеңені жасырудың қажеті жоқ» деп, сенімді түрде айтқан болатын. «Единство» («Бірлік») қозғалысының құрылтай съезінде сөйлеген сөзін аяқтай келе, ол өзіне демеу ретінде көретін партияның міндетін былайша өрнектеді: «биліктің халыққа жақындығын дәлелдеу – қол жеткізуге болатын белес».

В.В.Путинмен жарияланған «заңның диктатурасы» жөнінде көп және әртүрлі айтылды. Иә, бұның сайлау алды жүріс екендігі түсінікті. Дегенмен, желтоқсан айының басында Путин өзінің Қауіпсіздіктің федералдық қызметіне келуі және өткен ғасырдың 30-жылдары осы Лубянкада жұмыс істеген адамдармен кездесуі жөнінде былайша айтып берді: «Бір шараны талқыладық, олар былай істеу қажет деп айтты. Мен айтамын: бұлай жасауға болмайды, ол заңсыз, заңдысы мына жол... Олар айтады: біздер үшін ереженің өзі заң. Мен үшін осы күтпеген жағдай болды». Салыстыру үшін айтар болсақ, РОМИР-дің желтоқсан айындағы сұрауының қорытындысы бойынша «Ресейде билік пен азаматтар заң бойынша өмір сүруі тиіс» дегенге 96 %-ы келісіп жауап берген [5].

Идеологиялық  портреті. Путиннің психологиялық портретінің шынайылық қыры оның идеологияға қатысты ұстанымында біршама жайылып кетеді. Бұл дегеніміз – жақсы белгі. Адамның психотипі мен идеологиясының толық біртекті болуынан фюрер пайда болады. Саясатта идеяға шырмалған тұлға – бұл әлеуметтік апат.

Путиннің идеологиялық таңдауы толық түсінікті, бірақ оның идеологиясында агрессивті біржақтылық жоқ. Бұл тұрғыда оның өзінің «Россия на рубеже тысячелетий» атты мақаласында «мемлекеттік идеология» жөніндегі ойды жоққа шығаруын айтсақ та жетіп жатыр. Бұлайша тұжырым жасау оның либералдық консерватор болуында жатыр.

Консерваторлық идеология ойлап тауып, парламенттік консервативтік партия құруға Ресейде екі рет әрекет жасалды. Олардың авторлары Шахрай, В.Никонов, В.Рыжков деген саясаткерлер болатын. Дегенмен, В.В.Путин насихаттап жүрген либералдық консерватизмнің тағдыры басқалай болатын сияқты. Неліктен? Себебі уақыт келді. Алдыңғылардың әрекеті мезгілінен бұрын болды. Ал қазіргі таңда Путинге бұлайша жасауға мүмкіндік бар, оның үстіне  - өзі күшті консерваторлық аргумент. Ресейлік реформалардың онжылдығы жаңаша шындықты туындатты. Онда біз де және оған лағнет айтып, 1985 жылды қайтаруды аңсап жүргендер де өмір сүрудеміз. Тіпті, оның бағалауды үйреніп келе жатырғандаймыз. Бұл дегеніміз қолда бар институттарды қорғайтын, консерватизмнің идеология ретінде пайда болуының бірден-бір жағдайы. Қалғандары идеялар мен идеалдарға басымдық беруі мүмкін. Консерватизмнің өзінің өмірбойғы басты жауы – радикализммен қарама-қарсы тұруындағы күшінің қайнар көзі осы.