В.В.Путиннің президенттігі жылдарындағы

Президент әкімшілігімен бірқатар жастар ұйымдары құрылады, олардың бағдарламаларының басты мәселесі Ресейдің егемендігі мен тұтастығын сақтап қалу, елді жетілдіру шараларын жүзеге асыру және азаматтық қоғамды қалыптастыру болды. В.Путин өз президенттігі уақытында тұрақты түрде кездесіп тұрған жастар ұйымы бұл – «Наши» аталған ұйым болды. Бұл ұйымға сын көзбен қараған американдық «The Weekly Standart» газетасы аталған ұйымның белсенділерін «нашистер» деп атаса, ұйымның өзіне – «Путинъюгенд» деген атау береді.

Бұған дейінгі В.Путинге қолдау көрсеткен жастар ұйымы «Идущие вместе» болды. «Идущие вместе» ұйымы ашық түрде Мәскеуде Театр алаңының алдында Владимир Сорокин, Баян Ширянов және В.Ерофеевтің кітаптарын өртеумен әйгілі болды. Тіпті, бұл ұйым В.Сорокинге өміріңе қауіп төндіреміз деп қоқанлоқы көрсетеді. Осындай жастар ұйымдарының бірқатарының іс-әрекеттері үлкен сын-пікір туғызды. Мәселен, «Наши» ұйымының белсенділері өздерінің қарсыластарының автомобильдерінің дөңгелектерінің астына тырма тастап, сол арқылы заң бұзушылық жасайды және де қозғалысқа қатысушылардың өміріне қауіп төндіреді. Сонымен қатар, «Наши» қозғалысының мүшелері Мәскеудегі Ұлыбританияның елшісі сэр Энтони Брентонның, сондай-ақ, шведтік және эстондық елшілердің ізін аңдумен көзге түскен. Олардың бұл әрекеттері 1961 жылғы басқа мемлекет өкілдерінің өміріне қол сұқпау туралы Вена конвенциясын қатаң бұзу болып табылады.

Жоғарыдағы аталған жастар ұйымдарының қызметі бір жағынан Ресейде жастар арасындағы шовинизм мен расизм (нәсілге бөліну) белгілерінің күшеюіне ықпал етті. Жалпы, В.Путин президенттігі тұсында Ресейде осы шовинизм мен расизмнің (нәсілге бөліну) өсуі байқалған. Бұл құбылысты сынаушылар билікті ұлттық азшылықтар мен адамдардың жекелеген топтарына, оның ішінде, ең алдымен құқық қорғаушыларға қатысты күш көрсету мен жеккөрушілікті насихаттауға жол беріп қойды деп айыптап, барлық жауапкершілікті өкімет органдарына аударды [49].           

2.2. В.В.Путиннің  сыртқы саясатының ерекшелігі  және оның басым бағыттары

2008 жылы 28-маусымда В.В.Путиннің қаулысымен жаңа «Ресей Федарциясының сыртқы саясатының тұжырымдасы» бекітіледі. Бұл құжатқа сәйкес елдің сыртқы саясатының негізгі мақсаттары ретінде: елдің берік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, тұрақты, әділ және демократиялық әлемдік тәртіпті қалыптастыру мақсатында жалпы әлемдік үдерістерге ықпал ету, Ресейдің қарыштап дамуы үшін қолайлы сыртқы ахуалды қамтамасыз ету, ресейлік шекара шептері бойымен тату көршілік тізбегін құру, Ресейдің ұлттық басымдықтарымен айқындалатын өзекті міндеттерді шешу үдерісінде мүдделер сәйкес келетін шет елдермен және мемлекетаралық бірлестіктермен қарым-қатынаста келісімді іздеу, шет елдерде ресейлік азаматтар мен отандастарымыздың құқықтары мен мүдделерін қорғау, Ресей Федерациясының әлемде жылы қабылдануына ықпал ету.

2000-2007 жылдары президент В.В.Путин  «Сегіздік тобының» («Үлкен сегіздік») 2000 жылы Окинавада (Жапония) өткен, 2001 жылы Генуяда (Италия) өткен, 2002 жылы Кананаскисте (Канада) өткен, 2003 жылы Эвианда (Франция) өткен, 2004 жылы Си-Айлендте (АҚШ) өткен, 2005 жылы Глениглсте (Ұлыбритания) өткен, 2006 жылы Санк-Петербургте (Ресей) өткен және 2007 жылы Хайлигендаммда (Германия) өткен саммиттеріне қатысты. 2000 жылдың 6-8 қыркүйегінде В.Путин Нью-Йоркте өткен Мыңжылдық саммитінің (ресми атауы «БҰҰ 21 ғасырда») жұмысына қатысты [50].

2001 жылы маусым айында В.В.Путин  АҚШ Президенті Джордж Бушпен (кіші) бірінші рет Словенияның  астанасы Люблянда кездесті. 2004 жылдың соңында өткен Украинадағы президенттік сайлау барысында ресейлік өкімет Ресеймен Біртұтас экономикалық кеңістік (БЭК) шеңберінде экономикалық ынтымақтасуды және орыс тіліне екінші мемлекеттік тіл статусын беруді қолдаған Украинаның аймақтар партиясының үміткері – Виктор Януковичке қолдау көрсетті.

2004 жылы 14-қазанда В.В.Путин Пекинге  сапары барысында Қытай Халық Республикасына Тарабаров аралдарын және Үлкен Уссурий аралдарының жартысын (барлығы 337 шаршы шақырым) беру жөніндегі келісім-шартқа қол қойды; сонымен бірге, аталған даулы ауданда екі ел шекарасын белгілеу үдерісі басталды. Ал даулы аралдардың территориясы екі елдің арасында теңдей бөлінді. 2005 жылы 24-ақпанда В.Путин Братиславада (Словакия) Дж. Бушпен кезекті рет кездеседі. Кездесудің басты тақырыбы Ресейдегі демократияның ахуалымен байланысты мәселе болды.

2005 жылы 25-сәуірде В.В.Путин Федеральдық  Жиналысқа Жолдауында КСРО-ның  күйреуін ірі геосаяси апат  деп бағалап, қоғамды жаңа демократиялық  Ресейді орнықтыру ісінде бірігуге шақырды. 2005 жылы 9-мамырда өткен Ұлы Отан соғысының 60 жылдығына орай ұйымдастырылған салтанат барысында В.Путин және басқа әлемдік көшбасшылар ХХІ ғасырдың ұлтшылдығы болып отырған – терроризммен күресуге шақырды және фашизмді жеңген соғыс ардагерлеріне алғыстарын білдірді. 2005 жылы қыркүйек айында В.Путин Біріккен Ұлттар Ұйымының 60 жылдығына орай ұйымдастырылған салтанатты жиынға қатысады. 2006 жылы Ресей «Сегіздік тобында» («Үлкен сегіздікте») төрағалық етті. Бірқатар қайраткерлер мен ұйымдар В.Путинді Ресейдің геосаяси позициясының әлсіреуіне байланысты, Қытайға даулы аралдардың жартысын беруге байланысты, армияны жетілдірудің төмен деңгейіне байланысты және әскери базалардың жабылуымен байланысты айыптайды [51].

Халықаралық мәселелер мен дағдарыстық жағдайлардың алуан түрлілігі және күрделігі Ресей Федерациясының сыртқы саяси қызметінде олардың әрқайсысының басымдығын дер кезінде айқындауды талап етеді. Сыртқы саяси міндеттерді шешу барысында саяси-дипломатиялық, құқықтық, әскери, экономикалық, қаржылық және тағы басқа тетіктерді пайдалану олардың Ресейдің сыртқы саяси мүдделерін қамтамасыз ету үшін нақты маңызымен сәйкес болуы тиіс.

Ресейдің сыртқы саясатының жаңа тұжырымдасының басым бағыттарының бірі – жаңа әлемдік жүйені қалыптастыру. Ресей тең құқылық, мемлекеттердің өзара сыйластығы және өзара тиімді ынтымақтастығы принциптеріне және халықаралық құқыққа негізделген халықаралық жүйенің тұрақты жүйесінің болуына мүдделі. ХХІ ғасырда халықаралық қарым-қатынастарды реттеу және әлемдік саясатты басқарудың орталығы Біріккен Ұлттар Ұйымы болуы тиіс. Бұл ұйым өзіне балама жоқтығын және ерекше заңдылыққа ие екендігін дәлелдеді. Ресей БҰҰ-ның орталықтандырғыш және басқарушылық рөлін нығайтуға бағытталған шараларды жан-жақты қолдайды. Ол үшін:

• БҰҰ-ның Жарғысында белгіленген мақсаттар мен принциптерді бұлжытпай қадағалау;
• әлемдегі өзгеріп отырған саяси және экономикалық шындыққа сай оны икемдеу мақсатында БҰҰ-н жүйелі түрде реформалау;
• әлемдегі бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдауда басты жауапкершілік жүктелген БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесі қызметінің тиімділігін одан әрі арттыру, бұл органға реформалау үдерісінде оның жұмысына тиісті шұғыл әрекетуді қамтамасыз ету барысында үлкен өкілдік беру. БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінде қосымша орын жасау бойынша түрлі шешімдер БҰҰ-ның мүше-мемлекеттерінің кең көлемді келісімінің негізінде қабылдануы қажет. БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінің бес тұрақты мүшесінің статусы сақталуы тиіс;
• Ресей әлемдік дамудың басқарушылығын арттыруға, өзі реттелетін халықаралық жүйе құруға үлкен маңыз береді. Бұл әлемнің жетекші мемлекеттерінің ұжымдық көшбасшылығын талап етеді. Осы мақсатта Ресей «Сегіздік тобы» және өзінің дәстүрлі серіктестерімен диалогін арттыратын болады. Сондай-ақ, Ресей «үштік» (Ресей, Үндістан және Қытай), «төрттік» (Бразилия, Ресей, Үндістан және Қытай) форматтарында әрекеттесуін жалғастыратын болады. Бұлардан басқа бұл мақсатта ресми емес құрылымдар мен диалогтік алаңдарды қолдану көзделуде [52].

Сыртқы саясаттың жаңа тұжырымдамасындағы екінші басым бағыт халықаралық қарым-қатынаста құқықтың үстемдігін қамтамасыз ету. Ресей бұл бағытта халықаралық қарым-қатынаста құқықтық негіздерді дамытуды, халықаралық-құқықтық міндеттемелерді қадағалауды қолдайды. Халықаралық заңдылықты қолдау және нығайту – Ресейдің халықаралық аренадағы қызметінің басым бағыттарының бірі болып табылады. Құқықтың үстемдік құруы мемлекеттердің мүдделерінің сәйкес келмеуі жағдайында теңдікті қадағалау барысында, сондай-ақ, жалпы алғанда әлемдік қауымдастықтың мүдделерін қамтамасыз ету барысында мемлекеттердің бейбіт әрі жемісті ынтымақтастығын қамтамасыз ететін құрал. Халықаралық құқықтың сақталуы Ресейдің, оның азаматтарының және заңды тұлғаларының мүдделерін қамтамасыз ету үшін маңызды болмақ. Ол Ресей:

• халықаралық қарым-қатынасқа қатысушылардың Ресей алдында, сондай-ақ, әлемдік қауымдастық алдында халықаралық міндеттемелерді сақтауына қол жеткізу;
• Мемлекеттер, халықарлық ұйымдар, мемлекеттік емес құрылымдар және жекелеген адамдар тарапынан халықаралық құқықтың бұзылуымен күрес жүргізу. Әлемдік деңгейде түрлі қауіптердің туындауы жағдайында және тұрақты даму үшін халықаралық заңдылықты қамтамасыз етудің универсалды механизмі ретінде БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінің рөлінің маңызы арта түседі;
• БҰҰ-ның Жарғысы, 1970 жылғы БҰҰ-ның Жарғысына сәйкес достық қарым-қатынас және мемлекеттер арасындағы ынтымақтастыққа қатысты Халықаралық құқықтың принциптері туралы декларация, сондай-ақ, 1975 жылғы СБСЕ Қорытынды актісі сынды – маңызды құжаттарда көрініс тапқан жалпылама танылған халықаралық құқықтарды жекелеген мемлекеттердің немесе мемлекеттер тобының бұрамалаушылыққа ұшырату әрекеттеріне қарсы тұру. Халықаралық бейбітшілік пен құқықтық тәртіпке әсіресе, саяси топтар және жекелеген мемлекеттердің мүддесіне сай жүзеге асырылатын маңызды халықаралық-құқықтық нормалар мен принциптер болып табылатын – күш қолданбау және оған қауіп төндіру, халықаралық жанжалдарды бейбіт жолмен шешу, мемлекеттердің егемендігі мен территориялық тұтастығын, халықтардың тәуелсіз өмір сүру құқығын құрметтеуді теріс пайымдау үлкен қауіп төндіреді. Мұндай әрекеттер халықаралық құқықтың мазмұнын жуып-шайып, оның беделіне нұқсан келтіреді;
• БҰҰ-ның қамқорлығымен жүзеге асырылып жатырған халықаралық құқықтардың дамуына үлес қосу, БҰҰ-ның халықаралық келісім-шарттарына толық қатысуға қол жеткізу, жалпы алғанда, осындай құқықтық тетіктер мен олар құрған тәртіпке дұрыс қатынас жасау;
• ТМД шеңберіндегі ынтымақтастықтың халықаралық-құқықтық негіздерін күшейту, басқа аймақтық және субаймақтық форматтарда жұмыс істеу, Ресейдің Еуропалық одақпен стратегиялық қарым-қатынастарын берік әрі қазіргі заманғы негізге көтеру, Еуропа Кеңесі бастамасымен жалпыеуропалық құқықтық кеңістікті құру;
• Ресей Федерациясының мемлекеттік шекарасын, сондай-ақ, теңіз кеңістігінің шептерін халықаралық-құқықтық белгілеу ісін аяқтау [53].      

Жаңа сыртқы саясат тұжырымдамасының келесі басым бағыты – халықаралық қауіпсіздікті нығайту. Ресей стратегиялық және аймақтық тұрақтылықты бір мезгілде нығайту барысында халықаралық қарым-қатынастағы күштердің факторы рөлін төмендетуді қолдап келеді. Осы мақсаттарда Ресей Федерациясы:

• жаппай қырып-жою қаруларын таратпау, қарулану және қарусыздандыруды бақылау саласындағы халықаралық келісім-шарттар бойынша өзінің халықаралық міндеттемелерін бұлжытпай сақтауда, сондай-ақ, әскери салада сенімді нығайту бойынша шаралар қабылдауда;
• тең құқылық және қауіпсіздіктің бөлінбеуі принциптері негізінде оның ұлттық мүдделеріне жауап беретін осы салалардағы жаңа келісімдердің жасақталуына және қол қойылуына қатысып келеді;
• ядролық қаруларды, жаппай қырып-жою қарулары мен оларды тасымалдау құралдарын таратпаудың көпжақты негіздерін дамыту бағытында өзінің саясатының өзгермейтіндігін дәлелдеуде;
• Ядролық қаруларды таратпау туралы келісім-шарттың, бактериологиялық (биологиялық) және токсиндік қаруларды жасақтауды, өндіруді және қорын жинауға тиым салатын және оларды жою туралы Конвенцияның, сондай-ақ, химиялық қаруды жасақтауды, өндіруді және қорын жинауға тиым салатын және оларды жою туралы Конвенцияның сақталуын белсенді түрде қолдап келеді;
• Екі мақсатта қолданылатын материалдар мен технологияның айналымын бақылау саласында халықаралық күш салуға белсенді қатысады;
• Ядролық сынақ жүргізуге жаппай тиым салу жөніндегі келісім-шарттың жылдам күшіне енуіне ықпал етуде;
• Заң жүзінде міндеттейтін келісімдер негізінде ракеталық таратпаудың жаһандық тәртібін құруды қолдап келеді;
• Стратегиялық тұрақтылықты қолдау үшін стратегиялық шабуыл жасау қаруларын (құрлықаралық баллистикалық ракеталар, сүңгуір қайықтардағы баллистикалық ракеталар және ауыр бомбалаушы ұшақтар, сондай-ақ, оларда әскери зарядтар орналастыру) минимальді деңгейге дейін қысқарту мақсатында барлық ядролық державалармен келіссөздерге жүргізуге дайын;
• Қару-жарақты ғарышқа шығаруға жол бермеу үшін, тең құқылы негізде мүмкін болатын ракеталық қауіптерге қарсы әрекет етудің ұжымдық жүйесін құру үшін күрес жүргізіп келеді, сондай-ақ, халықаралық ахуалды тұрақсыздандыратын стратегиялық ракетаға қарсы қорғаныс саласында біржақты әрекет етуге қарсы;
• Қазіргі дамудың көп бағыттық, қауіптерді жоққа шығарудан тұратын фундаментальді үрдістері стратегиялық тұрақтылықты шешу мәселесі тек Ресей Федерациясы мен АҚШ-тың арасындағы өзара қарым-қатынас саласы болып табылмайтындығын көрсетіп берді. Бұл шеңберді жетекші мемлекеттер үшін ашатын уақыт жетті, оның ішінде, алдымен, ортақ қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған бірлескен әрекетке мүдделі ядролық мемлекеттерді тарту қажет. Еуропадағы мүмкін ракеталық қауіптерге қарсы ұжымдық әрекет ету туралы және 1987 жылғы Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы мен Америка Құрама Штаттары арасындағы орта және шағын қашықтықтағы ракеталарды жою туралы келісім-шартқа жаһандық сипат беру жөніндегі ресейлік бастамалардың негізінде жатырған стратегиялық ашықтықтың мәні осында;
• Жанталаса қарулануға жол бермеу үшін күрес жүргізуде, тұрақсыздық туғызатын әрекеттерге, оның ішінде, көші қуатты ядролық заряд, ядролық емес оқтұмсықты құрлықаралық баллистикалық ракета, стратегиялық ракетаға қарсы қорғаныс жүйесі сынды қарулардың жаңа түрлерін жасауға және таратуға қарсы әрекет етіп келеді;
• Стратегиялық тұрақтылықты нығайтудың басты элементі ретіндегі халықаралық ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлуде;
• Жеңіл және ату қаруын заңсыз таратуға қарсы әрекет етудің халықаралық күш салуын қолдауда;
• Қарапайым қарулы күштерді шектеу және қысқарту үдерісіне қатысу жолымен Еуропадағы аймақтық тұрақтылықты нығайтуға ықпал етуді, сондай-ақ, барлық тараптардың тең қауіпсіздігі принципін сақтау негізінде әскери салада сенімді күшейту шараларын қолдануды көздейді; 
• Халықаралық бітімгершілікті постдағдарыстық кезеңде қарулы жанжалдарды реттеудің және мемлекет құру міндеттерін шешудің тиімді құралы ретінде есептейді және БҰҰ қоластындағы халықаралық бітімгершілік қызметіне және аймақтық және халықаралық ұйымдармен өзара әрекеттесу аясында өзінің қатысуын кеңейтуге мүдделі;
• Біріккен Ұлттар Ұйымының антидағдарыстық потенциалын жетілдіруге белсенді үлес қосады;
• Бітімге шақыруға мәжбүрлеу мақсатында күш қолдануға рұқсат беруге тек БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесі өкілетті деген ұстанымда [54].

Сонымен В.В.Путиннің реформалары мен жалпы президенттігінің қорытындылары қандай болмақ? Британдық тарихшы, Оксфорд университетінің бұрынғы тарих профессоры Норман Стоун жазғандай Путиннің жоғарғы деңгейде танымал болуының негізі оның Ресейді тарихи тенденциядан алып шығуында болып табылады, яғни, бұған дейінгі жағдай жалғаса бергенде Ресей мемлекет ретінде құрып кетуі мүмкін еді. Стоунның айтуынша Ресейдегі бала туу соңғы жылдарда орын алған ахуалға қарамастан өсуі сатысына көтерілді, және бұл халықтың болашаққа сенгендігін білдіреді. В.Путиннің еңбегі ретінде терроризммен күреске бағытталған сәтті шараларды жүргізу, көпұлтты ел болып табылатын Ресейдегі сепаратистік пиғылдың болмауы, экономиканың жедел дамуы аталып өтіледі. Н.Стоунның пайымдауынша экономикалық өсім тек ғана мұнайға бағаның өсуі есебінен қалыптаспаған.

Н.Стоунның пікірінше жалпы халықтың көңіл-күйінің көтерілуі де байқалады: бұл тұрғыда орыстар бұдан былай олардың артында өз елі тұратындығына сене бастады. Ресейді Борис Ельцин басқарған тұста алыстан олардың үкіметі тек клоундардан тұратындай көрінді, осыны ескерген Артур Кестлер айтқандай «жақыннан клоунның маскасы арасында қаһарлы болып тұрады». Ол жылдары заңсыз жолмен табылған ақшалар шет ел асып жатты, қарапайым орыс адамының өмір сүру деңгейі толық кедейшілікке дейін құлдырады, жағдайы келгендердің барлығы елден қашып кетіп отырды. Шет елдіктер Ресейге нашар жасырылған жеккөрушілікпен қарады – ал Ресейде қылмыскер болып есептелгендерге британдықтардың пана беруі адамдардың ашу-ызасын келтірді [55].

Энергетикалық саясат институтының президенті Владимир Масловтың пікірінше В.Путинмен басталған реформалардың барлығы сәтсіз аяқталды немесе аяғына дейін жеткізілмеді. Мұндай реформалар қатарына саясаттанушы бірінші кезекте зейнеткерлік реформасын, мемлекеттік медициналық сақтандыру және жеңілдік берілген дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету реформасын жатқызады. Оның пікірінше соттық реформасының, жергілікті өзін-өзі басқару реформасының, сондай-ақ, әскери реформасының осындай тағдыры болды. Әсіресе, халыққа үлкен ауыр соққан тұрғын-үй – коммунальдық шаруашылығын реформалау болды: оның нәтижесінде оларға баға өскенмен, қызмет көрсету жақсармады. Милов сондай-ақ, жаңа Еңбек кодексінің және банк реформасының кемшіліктерін атап өтеді, ол шаралардың нәтижесінде мемлекеттік банктердің үлесі 50 %-дық межеден асып кеткен. Сарапшы «В.Путин қызметке кіріскеннен кейін бастаған барлық реформалары сәтсіз аяқталды. Әкімшілік реформаның сәтсіздігін және үкіметтің үш сатылы құрылымының тиімсіздігін іс жүзінде мойындады» - деп, жазды.

Ресейлік әлеуметтанушы Игорь Эйдман В.Путин президенттігі тұсында түпкілікті қалыптасқан қоғамдық-саяси құрылысты «шенеуніктік олигархияның билігі» деп бағалайды. Ол « бұл өкіметте – экономикада мемлекеттік-монополистік капиталдың, басқаруда құқық қорғау органдарының, идеологияда клерикализм мен мемлекеттілік үстемдігі болып табылатын оңшыл диктатураның белгілері бар» - деп, жазады.