В.В.Путиннің президенттігі жылдарындағы

«Бүгінгіні» сақтап қалу, оны «өткеннің», сондай-ақ, «болашақтың» радикалдық «шабуылдарынан» қорғау – міне Путиннің идеологиялық ұстанымы осы. «Маяк» радиосына және «Комсомольская правда» газетіне берген сұхбаттарында ол КСРО-ның күйреуіне шын жүрегімен жаны ашитындығын жеткізді. Себебі, Путин үшін КСРО – бұл Ресей болатын. Ол КСРО-ның күйреуіне консервативтік түсініктеме берді. Яғни, оның пікірінше жүйе орындалмайтын уәделерден құрылды. Күнделікті бейшара тірлік жасанды түрде таңылған алдағы «жұмақпен» көмкерілді. Ақыр соңында «халық қандай жағдай орын алса да – бұдан нашар болмайды деп есептеді. Дәл осының себебінен барлығы да оңай құрдымға кетті».

Бұл жағдай қазіргі Ресейде орын алмауы тиіс және осы – ресейлік консерватизмнің фундаменталды алғышарты. Осыдан Путиннің органикалық (фанатикалық емес) антикоммунизмі пайда болды. Ол Ресей Федерациясының Коммунистік партиясына қарсы күрес жүргізбейді, оның күресі – коммунистік электоратқа қарсы. В.В.Путин Ресей Федерациясының Коммунистік партиясын «жүйе құраушы партия» деп есептеп, маңызды саяси институт ретінде мойындайды. Бірақ ол коммунистердің идеологиялық радикализміне қарсы. Бұл тұрғыда ол: «кезінде олар бәрін, тіпті тауыққа дейін тәркілеп, қоғамдық меншікке айналдырған... Осының барлығының қайталану қаупі бар» деп мәлімдеді. Ол Ресейде коммунистер үшін болашақты олардың «өздерінің бағдарламаларындағы радикалдық элементтерден және идеологиядан бас тартуынан», сөйтіп, бірте-бірте «еуропалық үлгідегі социал-демократиялық партияға» айналудан көреді. Басқалай жағдайда – саяси қайшылықтар туындайды [6].

Радикалдық емес ресейлік идеологиялар қатарына В.Путин либерализм мен «орыс идеясын» қосады. Оның соңғысын жеткізуі көңіл аударуға тұрарлық. Бір жарым ғасыр бойы осы идеялық-рухани кешен орыс халқының есі мен жанын шулатып келуде. Тіпті алдыңғы шақырылымдағы Мемлекеттік Дума «орыс идеясы» бойынша тыңдау ұйымдастырды. Путин оны төрт құндылық қағидаларымен байланыстырады: тұлғаның құқығы мен бостандықтары, мемлекеттік пен әлеуметтік келісім. Бұл айтылғандардың барлығы айналып келгенде – мемлекет туралы.

Мұндай «мемлекеттікте» Путиннің консерватизмі қалайша либералдық болуы мүмкін? Ол үшін либералдық идеялар мен құндылықтардың жиынтығын еске түсірсек: тұлғаның құқығы мен бостандығы, бәсекелестік нарықтық экономика, бөліністік (теңгерушілік емес) әділеттілік. Соңғы онжылдықта Ресейде қалыптасқан тәртіпті осылар заңдастырып отырған жоқ па? Егерде иә болса, мәселе басқада: яғни, оның консерватизмі либералдық болмауы мүмкін ба?! Ал «күшті мемлекет» жөніндегі тезис либералдық отандық дәстүр тұрғысынан негізделген, - осы орайда Борис Чечерин мен Петр Струвені еске алсақ та жетіп жатыр.

Жалпы консерваторлық идеологияның табиғаты сондай, ол «тірі өмір» үшін «идеяға» жеңіл айнала алады. В.В.Путин өзінің партиясынан «билік пен ақшадан» күштірек болатын идеялар жүйесін талап етеді. Осы ретте ол өзінің сенімді адамдарымен кездесуде «ұлттық идеяны» «билікке өз сөздеріне, өздерінің уәделеріне нақты іс-әрекеттермен және нәтижелермен жауап беретін талап» ретінде айқындап берді [7].

Саяси портреті. В.В.Путиннің саяси стилін бірқатар себептерге байланысты айқындау қиынға соғады. Біріншіден, президенттің міндетін атқарушы жалпылама саясаткер ретінде енді-енді бейімделуде. Бұл жөнінде ол Михаил Леонтьевке берген сұхбатында өзі мойындап: «Маған бұл жұмыс ауыр деп ойламаймын, бірақ сонымен бірге, қанағаттана алмаймын».

Екіншіден, Путин әзірше әрі премьер, әрі де факто президент қызметін атқарып жүр. Бұдан не шығатындығын Думадағы жанжал көрсетті. Николай Сванидзеге берген сұқбатында В.Путин премьер ретінде лауазымдарды бөлу барысында оңшылдарды қолдау өзіне тиімді болатындығын – үкімет Думаға либералдық заңдардың кешенін ұсынатындығын түсіндірді. Бірақ мемлекет басшысы тұрғысынан В.Путин өзінің міндеті ретінде саяси тепе-теңдікті сақтауды және спикер қызметі мен ондаған комитет басшылықтарын коммунистерге беруді көретіндігін жеткізді. Саяси спектрдің үштен бір бөлігі тиісілі солшылдар өздерінің Думадағы өкілдіктерімен елдегі мүдделер құрылымын сақтауы тиіс.

Үшіншіден, бөлініс («саяси жанжалдасу аяқталды» - «Единство» партиясының съезінде сөйлеген сөзінен) емес, керісінше күштерді жұмылдырудың саяси стилистикасы біршама нақтылықтың болмауын көрсетеді. Келісім аз дегенде екі серіктеспен жасалады, нәтиже шығаратын саяси шептің нақты координаттарын алдын-ала болжау мүмкін емес [8].

Соған қарамастан, саясаткер Путиннің қолтаңбасын анықтауға болады. Ол «дәстүрлі» немесе «харизматикалық» көшбасшы емес, керісінше, бүгінгі типтегі саясаткер. Макс Вебердің ойы бойынша мұндай саясаткер өзінің «үстемдігін «заңдылықтың» күшімен, заңдылықты орнатудың міндеттілігіне және ойлы құрылған ережелерге негізделген іскерлік «жинақылыққа» сенудің күшімен орнатады».

Путиннің «500 күн» жанрындағы шығармаларға сенбейтіндігі хақ. Сайлаушыларға ашық хат – оның тұлғалық-идеологиялық стилистикасына сәйкес келетін бағдарлама. Ол – «моралдық ереже», «отбасы», «патриотизм» сынды консерваторлық құндылықтардан туындайды және ресейліктердің өмірін «жақсартуға» бағытталған. Бүгінде бұл құндылықтар «мәселеге айналған», яки мемлекеттік жігер, жалпыға міндетті ережелер, меншікті бөлудің жалпы халық таныған жол жоқ.

Мәселелердің тізімі оларды шешудің алгоритмін жасайды: мемлекет нақты айқындалған меншік иелерінің экономикалық қызметінде ортақ үлгідегі ережелерді бекіту арқылы әрекет (бұл сипатта ол «үлкейеді» және «қуаты артады») етеді. Басымдықтардың тізімі сол сияқты оңай: кедейшілікпен күресу, экономиканы шенеуніктік-бандиттік рэкеттен қорғау, ұлттық ұлылықты өркендету және ұлттық мүдделердің сыртқы саясаты. 

В.В.Путиннің психологиялық, идеологиялық, саяси портреттеріне талдау жасай келе бірқатар қорытындылар шығаруға болады. В.В.Путиннің президенттігі тұсында Ресейде өзгеру дәуірі болды. Ельцин өзінің жүзеге асырған саясатында өзінің жолын жоғалтып отырды, ал Путин болса кез-келген іс-әрекетінде жеңімпаз болып шықты. Ельцин өзінің билігін өкіметсіз кеңістікте нығайтқан ерекше «билік машинасы» болды. Путин – кеңейіп келе жатырған жалпы өкіметтік кеңістікті нығайтушы «билік машинасы» [9].

Сонымен қатар, В.В.Путиннің дінге қатысы қалың оқырманды қызықтыратындығы сөзсіз. Жетекші телеканал болып табылатын Си-эн-эннің тілшісі Ларри Кингке 2000 жылы 8-қыркүйекте сұхбат беру барысында «Жоғарғы күштерге сіз сенесіз бе?» деген сұраққа В.Путин: «Мен адамдарға сенемін. Қайырлы іске сенімін. Біздің барлығымыздың осы өмірге қайырымдылық жасау үшін келгенімізге сенемін» - деп, жауап береді. В.Путин Мәскеу және бүкіл Русьтің Патриархы Александр ІІ-мен ол өлгенге дейін үнемі кездесіп (Борис Ельцин В.Путинге президенттік билікті берген – 1999 жылдың 31-желтоқсанынан бастап) тұрды, діни қызметтерге қатысты, елге сапар барысында түрлі православиелік храмдар мен монастырлерге барып тұрды.

В.Путин дінге қатысты: «Ресейдің дәстүрлі конфессиялары да, және ядролық қорған да ресейлік мемлекеттілікті нығайтатын, елдің сыртқы және ішкі қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін алғышарттарды құрайтын құрамалар болып табылады» - деп, мәлімдеді. Алайда, В.Путиннің Шіркеудің діни жоралғыларына қатысуы жөнінде мәліметтер жоқ. 2000 жылдардың басында ресейлік бұқаралық ақпарат құралдарында В.Путиннің рухани атасы – РПЦЗ және Мәскеу патриархатының Орыс православиелік шіркеуінің бірігу үдерісінің белсенді қатысушысы архимандрит Тихон (Шевкунов) екендігі жөніндегі мәлімет таратылады [10].

В.В.Путин өзінің саяси-қоғамдық өмірі барысында көптеген мемлекеттік, шет елдік және шіркеулік атақтар мен марапаттауларға ие болды. Ол кеңестік кезеңде «Құрмет Белгісі» орденіне ие болды. Ал, шет елдік марапаттары төмендегідей:

- Германия Демократиялық Республикасы  армиясының «Еңбегі үшін» қола медальі (1988 ж., ГДР);

- «Хо Ши Мин ордені» (2001 ж., Вьетнам);

- «Алтын қыран» ордені (2004 ж., Қазақстан);

- Құрметті легион Орденінің  Үлкен крестінің кавалері (2006 ж., Франция);

- Бас кортестердің Сенаты және Конгресінің алтын медальдері

  (2006 ж., Испания);

- Әбд әл-Әзиз королінің ордені (2007 ж., Сауд Аравиясы);

- «Буюк хизматлари учун» ордені (2008 ж., Өзбекстан).

Бұлардан басқа В.В.Путин бірқатар шіркеулік марапаттауларға ие болды. Олар: Қасиетті теңапостольдік ұлы князь Владимирдің І-дәрежелі ордені (2002 ж., Орыс православиелік шіркеуі); «Қасиетті Борис патша» ордені (2003 ж., Болгарлық Православиелік Шіркеуі); «Шейх уль-ислам» (2006 ж., Кавказ мұсылмандарының рухани басқамасы); «Слава и Честь» ордені (2007 ж., Орыс православиелік шіркеуі).

Сонымен қатар, В.В.Путинге көптеген қалалардың «Құрметті азаматы» деген атақ берілді:

• Санкт-Петербург қаласының Құрметті азаматы (2006 жылдан бастап);
• Қазан қаласының Құрметті азаматы (2005 жылдан бастап); 
• Сомбор қаласының Құрметті азаматы (2007 жыл, Сербия);
• Врбас қаласының Құрметті азаматы (Сербия);
• Лозница қаласының Құрметті азаматы (Сербия);
• Рашки қаласының Құрметті азаматы (Сербия);
• Апатина қаласының Құрметті азаматы (Сербия);

Пожаревац қаласының Құрметті азаматы (Сербия) [11]. 

Сондай-ақ, В.В.Путин көптеген академиялық атақтардың иегері. Оның тізімі төмендегідей:

Ресейлік атақтар

- Ресей әскери-медициналық академияның  құрметті докторы (2000 жылдан);

- Санкт-Петербург университетінің  заң факультетінің құрметті докторы (2000 жылдан);

Шет елдік атақтар

- Дж.Неру атындағы университеттің  құрметті докторы (2000 жылдан);

- Түркімен мемлекеттік университетінің құқықтың құрметті докторы (2000 жылдан);

- Африналық университеттің құрметті  докторы (2001 ж., Грекия);

- Ереван мемлекеттік университетінің  құрметті докторы (2001 ж., Армения);

- Баку славяндық университеттің құрметті докторы (Әзірбайжан).

В.В.Путин сонымен бірге көпсанды сыйлақтардың иегері. Оның ұзын саны төмендегідей:

2001 жыл – Ұлы Петр атындағы  ұлттық сыйлықтың лауреаты;

2002 жыл – «Православиелік халықтардың  бірлігін нығайту бойынша ерен  еңбегі үшін» сыйлығының лауреаты;

2002 жыл – «Мемлекет жүргізген реформаларды әрбір ресейлікке жеткізуге деген шынайы ұмтылысы үшін» деген себеппен Мәскеу журналистері одағының «Баспасөздегі ашықтығы үшін» сыйлығының лауреаты;

«Огонек» журналының сыйлығының лауреаты;

2004 жыл – «Ресей мемлекеттілігін нығайту үшін» «Мемлекеттік және саяси қызметі» номинациясы бойынша «2004 жылдың жыл адамы» сыйлығының лауреаты;

2004 жыл – Андрей Первозванныйдың «За веру и верность» сыйлығының иегері;

2007 жылы қараша айында әлемнің  Нобель сыйлығына үміткер ретінде ұсынылады;

2007 жылы 19-желтоқсан айында «Time» журналымен 2007 жылдың жыл адамы болып жарияланды.

В.В.Путин кластық шені және әскери атағы жағынан запастағы полковник және Ресей Федерациясының 1-класты мемлекеттік кеңесшісі болып табылады (1997 жылдан бастап) [12].  

 

 

1.2. В.В.Путиннің  саяси қайраткер ретінде қалыптасуы

 

В.В. Путин Мәскеуге барып, үлкен қызметтерді атқарғанға дейін мемлекеттік қызметтің түрлі салаларында үлкен дайындық мектебінен өтті. Осы қызметтер барысында оның саяси қайраткерлік тұлғасы қалыптасты.

1990 жылға дейін мемлекеттік қауіпсіздік саласында жұмыс істеген В.В.Путин осы уақытта бастап азаматтық салаға қызметке ауысты. Өзінің мемлекеттік қауіпсіздік саласындағы қызметін запастағы подполковник шенімен аяқтайды. 90-жылдардың ортасында В.В.Путин өзін бірқатар саясаткерлер Мемлекеттік қауіпсіздік комитетімен байланысы бар деп айыптаған соң бұрын мемлекеттік қауіпсіздік органдарында жұмыс істегенін ресми түрде мәлімдеді.

Ленинградқа оралысымен В.В.Путин Ленинград мемлекеттік университеті ректорының халықаралық мәселелер бойынша көмекшісі қызметіне орналасты. 1990 жылы ЛМУ-нің ректоры Станислав Меркурьевтің арқасында осы жылдың мамыр айында Ленинград қалалық кеңесінің төрағасы болып сайланған А.Собчакпен таныстығын қайта жандандырды. С. Меркурьев В.Путинді жауапты қызметкер ретінде мінездеме беріп, осыны бағалаған А.Собчак оны өзіне кеңесші қызметіне жұмысқа алады. 1991 жылдың 12-маусымында А.Собчактың Санкт-Петербургтің мэрі қызметіне сайлануынан кейін В.Путин қала мэриясының Сыртқы байланыстар бойынша комитетінің төрағасы болады. Бұл қызметте ол 1996 жылдың маусымына дейін істеді. Сыртқы байланыстар бойынша комитеттің В.Путин тұсындағы негізгі жетістіктері ретінде оның бұрынғы орынбасары Владимир Чуров Санкт-Петербургте алғашқы болып елде батыстық банктердің өкілдіктерінің ашылуын; «Парнас» инвестициялық зонасының және Пулков қыраттары ауданындағы зонаның құрылуын (бірінші ірі батыстық инвестор 1995 жылы бірінші кезекте зауытты іске қосқан «Кока-кола» компаниясы болды); Санкт-Петербургті сапалы халықаралық телефон байланысымен қамтамасыз етуге мүмкіндік берген оптоволокондық кабельдің Копенгагенге дейін тартылуының аяқталуын; 1994 жылы Путиннің бастамасымен СПбМУ-де халықаралық қатынастар факультетінің ашылуын атап өтеді [13].  

Одан басқа, 1990-жылдардың басындағы үлкен экономикалық қайта құрулар кезінде ВВ-ның (Путинді көзіне қарап қалалық саяси қауымда осылай атаған) басты міндеті аймаққа инвестицияның келуінен жағдай жасау болды. Ол өзі Петербургте валюталық биржаның құрылуын және 1992 жылы қалалық мэрия және КРМG арасындағы ірі консультативтік келісім-шарттың жасалуын жеке қадағалады. В.Путин сондай-ақ, питерлік бір кәсіпкер айтқандай неміс капиталы үшін «көпір» бола отырып, қалаға бірқатар ірі германдық қаржыгерлердің келуіне алғышарт жасады. Соның ішінде, В.Путиннің көмегімен Ресей территориясындағы алғашқы шет елдік банктердің бірі болған – BNP-Drezdner Bank (Rossija) құрылды. Бұдан басқа В.Путин «Европа» және «Невский палас» отельдеріне шет елдік инвестицияларды тартуды дайындады. Петербургтегі және шет елдердегі өзінің шет елдіктермен кездесуінде ол таусылмастай ерік – жігерін көрсетті [14].