Алматы қаласы бойынша шолу экскурсиясы

Енді Шевченко көшесімен оңға бұрған берісте, Ғылым  академиясы кешенінің алдына барамыз. Қазақ ССР Ғылым Академиясы  1948-1957 ж.ж құрылған, архитектуралық ескерткiш болып саналады. «Қазақ ССР-да маңызды мәдениет пен ескерткiштердiң тарихы мемлекеттiк тiзiмдерге енгiзiлген». /Қаз ССР-нiң  Министiрлер қаулысы  1982ж., 26 қаңтар/  мемлекет қорғауында. ҚР ҰҒА  ғимаратының кешенi   Алматы қаласы, Шевченко көшесi 28-де  орналасқан  және Шевченко-Құрманғазы-Қонаев-Пушкин көшелерiнiң шаршысын алып, 3,0906 га. жер аумағын иелiк етуде. Қазiргi кезде ғимарат кешенiнде ҚР БҒМ Орталық ғылыми кiтапханасы мен   18 ғылыми-зерттеу ұйымы,  3 бiлiм беру  бағдарламалық ұйымы жұмыс iстейдi.  ҚР ҰҒА ғимарат кешенi  - 1948 жылдан басталып  1957 жылы салынған орасан күрделi  архитектуралық ансамбль. Республика ғылымының бас штабын тұрғызуға ҒА бiрiншi президентi Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың ерекше тиесiлi еңбегi сiңген. Қ.И Сәтбаев Академия мен оның жеке ғылыми мекемелерiн келешекте аймақтық кешенге орналастыруда зерттеу мен тұжырымдама жасаған. Қаныш Имантайұлы республика  аумағында ғылым деңгейiн шешiлуi, Академия ғимараты адам ойының ұлылығын бейнелейдi  деп шамалаған. Кешеннiң бас жобалаушысы, көрнектi архитектор – сәулетшi, корифейдiң негiзiн қалаушы, академик Алексей Викторович Щусев, көптеген тамаша ғимараттардың авторы, Москвадағы Ленин мавзолейiне  де  өз үлесiн қосқан. Жұмысшылар тобының басшысы болып,  архитектор - жобалау жұмыстарын жүргiзетiн iрi маман, инженер А. И. Простаков тағайындалды. Жұмыс күшi ретiнде негiзiнен тұтқындағы жапондықтарды пайдаланды. Ғимарат архитектурасында классикалық сарында және ұлттық өрнектiң стильдiк элементтерi қолданылған. Ғылым академиясының шығыс  қанатында табиғат Музейi  орналасқан. Ол Золоогия институтының бiр бөлiмшесi болып саналады. Мұражайға ғылым академиясының орталығынан  кiруге  болады. Мұражай экспозициясы көп ғасырлық уақыт шымылдығын ашады және келушiлерге  палеонтология мен  зоологияның құпия әлемiн таныстырады. Ғимараттың оң жақ қанатында Орталық ғылыми кiтапхананың  5.3 млн. сақталу қоры және  кешендегi екi павильонда типтi кiтапсақтау бөлмелерi орналасқан. Өткен ғасырдың  60-70 жылдарында архитектуралық ансамбльдi жұмыстары  одан ары қарай өңдеу жүзеге асырылды. 19 ғасырдағы  қазақтың ғалым-этнографы Шоқан Уалихановтың сегiз метрлiк ескерткiш құрылысының нәтижесiнде Ғылым академиясының көлемi  жалғыз архитектуралық және үйлесiмдi шешiммен туындалды. Қола кескiнiнен құйылған, сәулеттi қара габбро тұғыры, фонтандар, химия, металлургия  және кен байыту институттарының  ғимараттары, керемет архитектуралық ансамбльдi  құрайды.

Ғылым академиясының  көлемi  жалғыз архитектуралық және үйлесiмдi шешiмі Ш. Уәлиханов ескерткiшімен толықтырылады. Қазақтың ағартушы демократы, этнограф, фольклорисі, саяхатшы, Орта Азия, Қазақстан және Шығыс Түркістан халықтарының тарихы мен мәдениетін зерттеуші Шоқан Шыңғысұлы Уәлихановқа (1836-1865) ескерткіш 1969 жылы ҚР ҰҒА (Шевченко көшесі) алаңында орнатылды. Ш. Уәлихановтың қола мүсіні мүсінші Х.Е. Наурызбаевтың үлгісі бойынша жасалған және тегістелген қара габбродан жасалған тұғырға (сәулетші Ш.Ы. Уәлиханов) қондырылған. Тұғырдың бет жағында: «Шоқан Уәлиханов» деген жазу бар. Ескерткіштің биіктігі 8м. Авторлары 1970 жылы Қаз ҚСР Мемлекеттік сыйлығына ие болды.

Ғылым Академиясының  шығыс жағында  Пушкин көшесiндегi бақта 1979 жылы салынған қызықты “Шығыс күнтiзбесi” фонтаны орналасқан. Қоладан құйылған,  аллегориялық кескiндер  шығыс күнтiзбесiн кейiпкерлерiн  бейнелейдi.

1981 жылы ғылым  Академиясы ғимаратының оң жағына  «Ғалымдар үйi» корпусы қосылды.  Ғимарат кешенi азаматтық архитектура  үлгiсiне жатады. Академияның жоспарланған  ғимараты 11 павильонға бөлiнген, олардың  9-ы Орталық ғылыми кiтапханаға,  қызмет көрсететiн институттарға  үлестiрiлген.  Үшiншi павильонда орталық  вестибюль, гардеробтар, мәжiлiс  залы және басқа көпшiлiк пайдаланатын  орындар 

орналасқан.

Ғылым академиясының  көлемi  жалғыз архитектуралық және үйлесiмдi шешiмі Ш. Уәлиханов ескерткiшімен толықтырылады. Қазақтың ағартушы демократы, этнограф, фольклорисі, саяхатшы, Орта Азия, Қазақстан және Шығыс Түркістан халықтарының тарихы мен мәдениетін зерттеуші Шоқан Шыңғысұлы Уәлихановқа (1836-1865) ескерткіш 1969 жылы ҚР ҰҒА (Шевченко көшесі) алаңында орнатылды. Ш. Уәлихановтың қола мүсіні мүсінші Х.Е. Наурызбаевтың үлгісі бойынша жасалған және тегістелген қара габбродан жасалған тұғырға (сәулетші Ш.Ы. Уәлиханов) қондырылған. Тұғырдың бет жағында: «Шоқан Уәлиханов» деген жазу бар. Ескерткіштің биіктігі 8м. Авторлары 1970 жылы Қаз ҚСР Мемлекеттік сыйлығына ие болды.

Қазақстан Республикасының  Ұлттық Академиясының саябағының аумағындағы 1999 жылы тағы бір орнатылған ескерткіш  орыстың ұлы ақыны Александр  Сергеевич Пушкинге (1799-1837 жж.) арналған. А.С.Пушкиннің мүсіні қоладан құйылған. Мүсінші әлемдік классиканың  алтын қорына кірген, аса құнды  көрнекті шығармалар жазып, артына өлмес  мұра қалдырған, ұлы туындыгердің сыпайылығы мен жанының нәзіктігін, көркемдігін  ескерткіш арқылы оқырмандарына  жеткізе білген. Іле Алатауының баурайында орналасқан әсем де әдемі сұлу Алматы қаласының қазіргі заманға сай  абаттандырылған, кең аллеяға барып  тірелетін орталық көшелерінің  біріне А.С.Пушкиннің есімі берілген. Сонымен ұлы ақынның ескерткіші бүгіндері Ұлттық академия жанында  ойға шомып, қаланың сәніне сән қосып  тұр. Ең бастысы, ақын ескерткішінің  маңынан жұрт арылмайды. Қала тұрғындары балаларын ертіп, кешқұрым осы маңдағы  гүлзар­ларды аралап демалады. Мектеп оқушылары топ-тобымен келіп, поэзия пайғамбары ескерткішінің түбінде  бір-біріне өздерінің тырнақалды өлеңдерін  оқиды. Жаңадан отау көтерген жас  жұбайлардың ақын ескерткішіне гүл  шоқтарын қойып, рухына тағзым етуі де жаңа бір үрдіске айналып барады. Бір сөзбен айтқанда, қазақтың Пушкинге деген сүйіспеншілігі ересен.

Алдарыңызда Құрманғазы  көшесі. Құрманғазы  көшесі - бұрынғы  Артилерийская  көшесі, Алмалы мен Медеу  аудандарында, Абай даңғылы мен Шевченко көшелерінің  аралығында орналасқан. Кіші Алматы өзенінен басталып, шығыстан батысқа қарай   Розыбакиев көшесіне дейін созылып  жатыр. 1880-90 ж.ж. қалыптасты. Алғашында  екінші разрядты көше қатарына жатып,төменгі  шенділер, қолөнершілер, мал, бау-бақша  өсірушілер тұрған. Бау-бақшалы бір  қабат үйлер салынды. Қазір Құманғазы  көшесі-қаладағы басты көшелердің бірі. Ол  Достық, Сейфуллин, Гагарин даңғылдарын,Желтоқсан, Наурызбай батыр, Әуезов, Байтұрсынұлы көшелерін қиып өтеді. Жаңартылып қайта  салынды, көп  қабатты тұрғын үйлер, қоғамдық –әкімшілік ғимараттар бой  көтерді. Көше атауы қазақтың халық  композиторы, аспаптық музыканың алыбы  Құрманғазы Сағырбайұлының құрметіне  қойылған.

Сонымен қазір  алдарыңызда қаладағы ең әсем жерлердің  бірі Абай алаңы. Абай мен Достық даңғылының арасын қосатын архитектуралық ансамбль. 1960 жылы Абай ескерткіші орнатылды. Абай алаңында фонтандар, гранитпен қапталған алаңша жасалған. Алаңның градоқұрылыстық құрылымына Республика сарайы, Қазақстан қонақ үйі, Арман кинотеатры, Көк-Төбемен байланыстырушы аспалы жол станциясы кіреді.

Ал ары  жоғары көтерілсек Достық даңғылының көптеген әсем ғимараттар бірі - Алматы Оқушылар Сарайы келеміз. 1979-1984 жылдары салынған. Жобаның авторлары: сәулетшілер В.Н.Ким, А.П.Зуев, Т.С.Әбілдаев; инженерлер Ю.М.Локтев, Е.В.Средникова, Н.В.Верной, Б.К.Мүсірғалиев, А.Г.Алексеев, С.В.Касканов. 1991 жылдан – Оқушылардың республикалық сарайы. Оқушылар сарайында 14 үйірмеде 3 жастан 18 жасқа дейінгі 776 балалар қатысады. Оқушылар сарайында ұстаздардың өзара әрекеттестігі мен ата-аналардың қатысуымен ынтымақта және бірлескен әртүрлі шығармашылық шеңберінде балаларға мәдени іс-шаралар өтеді. Бірлескен іс-шаралар әртүрлі бағытта ұйымдастырылады: бос уақытты ұтымды пайдалану, білім және шығармашылық шеберлік студиялары, үйірмелер, клубтар, секциялар және т.б. шығармашылық бірлестіктері Оқушылар сарайында қалалық көпшілік іс-шаралар белсенді түрде өтеді. Қалалық көпшілік іс-шараларға балалар мен жасөспірімдерінің 70 пайызы қатысады. Оқушылар сарайында қалалық білім, дене шынықтыру және спорт бөлімінің және Жезқазған филиалы «Қазақмыс» корпорациясының демеуімен «Мұрагер» жастар ұйымы құрылды. Оқушылар сарайы бірегей құрылыстардың бірі болып саналады.

Алдарыңызда Алматы қаласының орталығында орналасқан республикалық дәрежедегі жоғары сатылы Қазақстан қонақ үйі. «Қазақстан» қонақ үйі - Алматыдағы әдемі, зәулім ғимараттардың бірі. Бұл қонақ үй Достық және Абай даңғылдарының қиылысында орналасқан. Қонақ үйдің кез-келген нөмірі жайлы. «Қазақстан» әлемдік қонақ үй санаттарына сай төрт жұлдызды. Оның ішінде бір кісілік, екі кісілік люкс нөмірлері бар. Нөмірлердің бәрінде тоңазытқыш, радио, теледидар, сейф, ванна, душ бар.  
Қонақ үйде екі мейрамхана бар. Біреуі қонақ үйдің бірінші қабатында, ал екіншісі жиырма бесінші қабатта. Сонымен қатар қонақтар жақсы демалу үшін жаттығу залы, бассейн, сауна, сән салоны бар. Бизнес орталығы, конференция залы да бар. Бизнес орталығында ресми іс-шаралар өткізеді. Терезеден ғажайып табиғат, қала көріністері көрінеді. Бұл көріністер сіздің демалуыңызға жағдай жасайды. Қазақстан мейманханасы 1977ж. салынған, (Жобаның авторлары: Ю.Г.Ратушный, Л.Л. Ухоботов, А.Е. Анчугов, В.Б. Каштанов, инженерлер А.К. Деев, Н.Л. Матвиец, Т. Жүнісов, Ә. Тәтіғұлов; суретшілері М.С. Кенбаев, Н.В. Цивчинский) архитекторлық ансамбльдер шоғырланған Абай және Достық даңғылының түйіскен жерінен бой көтерді. «Қазақстан» мейманханасы – бұрынғы КСРО-да жер сілкінісі байқалып тұратын өңірде салынған ең биік ғимарат. Оның инженерлік құрылымы сәтті ойластырылып, онда құрылыс ісі мен техникасының ең ірі жетістіктері қолданылған. Эллипске ұқсаған тұтас темір-бетонды мұнара ғимарат өзегін құрайды. Оған бөлме ұяларының монолитті диафрагмалары орнатылған. Терең көмілген іргетас (жер бетінен 10 м) ғимараттың жер сілкінісіне төзімді болуын қамтамасыз еткен. Әсем эркерлер, негізгі көлемнің вертикаль бөліктерге бунақталуы, анодталған алюминиймен қапталған аспалы жеңіл панельдер – жалпы ғимарат тұлғасын сымбаттандыра түседі. Ғимаратты сәулеттеу ісінде ұлутас, мәрмәр, гранит, коврал сияқты құрылыс материалдары қолданылды. «Қазақстан» қонақ үйінің сәулеті үшін 1980 ж. сәулетшілердің, инженер-конструкторлардың, құрылысшылардың бір тобы Ш. Уәлиханов атындағы Мемлекеттік сыйлыққа ие болды. Хрустал, алтындалған сымдармен қоршалған. Көлемі: 15,5х17,5х11 см.

Ал енді сәл  жоғары көтерілейік!!! Абай атамызға құрметпен  салынған ескерткішті көріп қайтамыз! Онда Қазақтың ұлы ақыны, ағартушы Абай (Ибрагим) Құнанбаевқа (1845-1904) ескерткіш 1961 жылы Ленин даңғылында (Достық даңғылы) орнатылды. Абайдың қола мүсіні мүсінші  Х.Е.Наурызбаевтың үлгісі бойынша  құйылған. Қордайдың қызыл гранитінен көп қырлы етіп орнатылған тұғыр  сәулетші И.И.Белоцерковскийдің жобасы бойынша жасалған. Тұғырдың бет жағында  металл пластинада «Абай (Ибрагим) Құнанбаев. 1845-1904» деген жазу жазылған. Ескерткіштің биіктігі 14 м.

Енді арттағы  фонда көріп тұрғанымыздай Алматы қаламыздың мақтанышы Республика Сарайы! Республика Сарайы — Алматының ең ірі әрі негізгі концерттік залдарының бірі. Ол 1970 жылы салынған және В. И. Ленин атындағы Сарай деп аталған болатын (Көрнекті құрылыстың сәулетшілері В. Ю. Алле, В. Н, Ким, Ю. Г. Ратушный, Н. И. Рипинский, А. Г. Соколов, Л. Л. Ухоботов және т.б. Көрермендер залына 3000  адам сыйады.Сарай іші көркем безендірілген.Басты фойеде аппақ люстра ілулі тұр.Сахна ені 48 метр,тереңдігі 18 метр.1971 жылы Ленин атындағы сарайды тұрғызған жоба авторлары мен құрылысшыларына КСРО Мемлекеттік сыйлығы берілді. 1991 жылы желтоқсанда Республика Сарайы болып атауы өзгерді. Республика сарайының соңғы концерттері өткізіліп, ғимарат күрделі жөндеу үшін екі жылға жабылды. Күрделі жөндеу жұмыстары барысында ғимараттың тарихи келбеті сақталып, ал ішкі құрылымдары толық жаңа заманға лайық жаңартылады деп күтілуде. Мамандар күрделі жөндеу жасалған күннің өзінде сәулет өнерінің тарихи ескерткіші саналатын ғимараттың сыртқы келбетінің сақталатынын айтуда. Өйткені мәдениет сарайы ТМД елдері  ішіндегі  архитектуралық жағынан ең озық және зілзалаға төзімді тарихи ғимараттардың бірі болып саналады. Күрделі жөндеу үшін биылғы жылдың маусым айының 1-і күні жабылған ғимарат 2011 жылы Тәуелсіздігіміздің 20 жылдығына орай қайта ашылады деп жоспарлануда. Күрделі жөндеу жұмыстары барысында ғимараттың сейсмикалық төзімділігін арттыру, су, жылу, жарық жүйелерін жетілдірумен қатар, сахна мүмкіндігін арттыру да көзделіп отыр.

Ал, енді оң жақтарыңызда “Арман” кинотеатры. “Арман” кинотеатры 1968 жылы салынған.  Бұл 2 залды кинотеатр болған, көк (450 орынды), қызыл (550 орынды), ал енді қазір  онда қосымша жасыл және сары залдары  бар. 1981 жылы кинотеатрға 1,7 млн көрермен келген.  Кинотеатрдың сыртқы композициясы жиектелген металмен бедерленген. Тiк төртбұрышты болып ерекшеленеді. Бүйiр фасадтары барельеф мүсiндiк композициясымен орындалған. Iшінде клубы да бар. Сырты 2000 жылы күрделі жөндеуден өтіп, жаңа кино-дыбыс қондырғылар, жұмсақ орындар қосылып, презентация, дискотека өткізуге болатындай кеңейтілді. Сейсембi бойынша арнайы бағалары: ересек адамға - 300 теңге, ал балаларға - 150 теңге. Зейнеткерлерге және студенттерге күндiзгi сеанстарға жұмыс күндерi 250 теңге.

Сонымен келесі кезек Көк-Төбеге көтерілудің аспалы жолына тоқталайық. Көріп тұрғандарыңыздай тура Сарайдың сол жағында «Арман»  кинотеатрының артындағы станция  болып тұр. Көк-Төбе тауына көтерілудің  ең әсерлі және ерекше әдісі — бұл  Алматы қаласының орталығы мен Көк-Төбені жалғайтын бірегей аспалы арқанды  жолдың жолаушысы болу. Арқанды жолдың ұзындығы 1727 метрді құрайды. Жолға кететін  уақыт — 6 минут. Осы уақыт ішінде қала өмірін жоғарыдан бақылай аласыз — төменде жасыл бақтар, жер  үйлер, олардың арғы жағында сансыз биік ғимараттар ұштасып жатады. Біртіндеп  алдыңыздан қаланың жаңа бейнесі  ашылады және бұл шынында да естен  кетпес әсер қалдырады. Арқанды жолдың жер үстінен ең жоғары биіктігі —  80 метр, қозғалыс жылдамдығы — секундына 6,2 метр, жоғарғы және төменгі станциялардың арасындағы биіктіктің ауытқуы – 250 метр. Саф таза ауаның мекені, қонақжайлылық пен шексіз таңғажайып патшалығының қақпасы іспеттес болып табылатын жоғарғы станция Көк-Төбе саябағының аумағында орналасқан. Арқанды жол пайдалануға 1967 жылы 4 қарашада берілді. Қазіргі кезде, реконструкция жұмыстары жүргізілгеннен кейін, ол сапа және қауіпсіздік бойынша барлық әлемдік стандарттарға сәйкес келеді.

Ал, қонақтар, автобуска қайта отыруларыңызды сұраймыз! Келесі кезек Абай даңғылында! Бұл даңғылдың ұзындығы 9400 метр, ал Абай есімі 1955 жылы берілген. Даңғыл Абай алаңынан басталып ҚР Ұлттық кітапханасы, Орталық стадионнан Жетісу ықшам аудандарына дейін созылады. Қаланың Әуезов, Бостандық, Медеу, Алмалы аудандарын қамтиды. Даңғылдың бұрынғы атауы –Арычная, кейіннен Мичурин көшесі. Атақты да ардақты Абай даңғылы бойында ҚМЭБИ, Туризм және спорт академиясы, Құрылыс техникумы, Медициналық институт деген секілді жоғары оқу орындары, сонымен қатар А.С.Пушкин атындағы  Ұлттық кітапхана, М.Әуезов атындағы қазақ мемлекеттік академиялық драма театры, Қазақ республикалық гидрометеорологиялық және табиғи ортаны бақылау басқармасы,гидрометеорология обсерваториясы, Асфендияров атындағы медицина академиясы және т.б. оқу орындары бар. Даңғыл бойында Балуан Шолақ атындағы Спорт сарайы, Орталық стадион, Орталық бассейн, Променад сауда орталығы, Қазақ циркі, Неке сарайы орналасқан. Абай даңғылы әсем көгалдандырылған, зәулім ғимараттар мен үйлер, кішігірім дүкендер, жайқалған гүлзарлар, бәрі де екерше сән береді.

Ал енді алдарыңызда  ТМД елдері үшін бірегей жоғары оқу  орындарының бірі - ҚМЭБИ. Ол өзінің жоғары білікті профессор-оқытушылар құрамымен, озық заманауи материалдық-техникалық базасымен және жарқын оқу жағдайымен; Қазақстандағы солтүстік американдық үлгідегі басты және аса ірі жоғары оқу орыны болып табылатындығымен; институт бағдарламаларының студент ретіндегі сіздерге, демек өзіңіздің оқудағы және мансаптық мақсаттағы талаптарыңызға анағұрлым дәлме-дәл сәйкес келетін оқу бағдарламасын қадағалау еркіндігін ұсынатындығымен бірегей деуге әбден болады. 1992 жылы 14 қаңтарда Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың қаулысымен құрылды. Сол жылдың тамызында сабақ басталды. 1994 жылы маусымда Іскер Әкімшілдік магистратурасы бағдарламасы студенттерінің алғашқы бітіру рәсімі болды.    ҚМЭБИ – әр түрлі мәдениет пен ұлт студенттерін оқытатын тәуелсіз, коммерциялық емес білім беру мекемесі.