Мемлекеттік қызметті басқару және оның даму болашағы

Көлеңкелі экономиканы қысқарту үшін біз “Мүлікті жария етуге байланысты рақымшылық жасау туралы” Заң қабылданды. Адамдар құпиялылықтың қатаң сақталатынына сенімді болуы керек.  Мемлекет басшысы ретінде Президент бұған кепілдік беріп отыр. Осының алдында жүзеге асырылған қаржыны жария ету тәжірибесі мұны қуаттай алады.

Елімізге қазақстандық мемлекеттік қызметті реформалау тәжірибесін үйренуге келген Ресей Федерациясының Саха (Якутия) Республикасы Президенті әкімшілігі және Үкіметі делегациясымен кездесуі болды. Кездесу барысында агенттік басшысы Қазақстанда мемлекеттік басқару жүйесін модернизациялаудың барысы туралы қонақтарға мәлімдеме жасады және жиналғандардың назарын Ел басының «Қазақстанның әлемдегі ең бәсекеге қабілетті елу елдердің қатарына кіру Стратегиясы» Жолдауындағы мемлекеттік басқару жүйесінің алдына қойған міндеттеріне бұрды. 
Президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың саяси ерік, күш жігерінің арқасында Қазақстан мемлекеттік қызметті реформалау саласында жоғары нәтижелерге ие. Мемлекеттік басқарудың Қазақстандық моделі халықаралық стандарттарға сәйкес келеді, заманауи заңнамалық базасы бар, мемлекеттік қызметте кәсібилік пен ашықтыққа қол жеткізілген. 
             Қазақстанда енгізілген мемлекеттік қызметшілерді үздіксіз оқыту жүйесіне қонақтар өз қызығушылығын танытты. Мемлекеттік қызметшілердің кәсіптік білімін арттыру жұмысы агенттіктің мұрындық болуымен ҚР Президенті жанындағы мемлекеттік басқару академиясы, Еуразиялық оқыту орталығы, мемлекеттік қызметшілерді даярлаудың және қайта даярлаудың аймақтық орталықтарында жүргізіледі.  
Жоғары білікті мемлекеттік басқарушыларды қалыптастыруға қол жеткізу, бұл Ел Президентінің бастамасымен көтерілген мемлекеттік басқару академиясында ең жоғары халықаралық стандарттарға жауап беретін ұлттық басқару мектебін құрудың іргесін қалауға мүмкіндік беретіндігі. Аталған бағытта жұмыс басталыпта кеткен, мемлекеттік қызметшілерді оқыту жөніндегі шетелдік ең үздік орталықтармен келіссөздер жүргізілуде.  
Бұл, ағымдағы жылдың аралығында біздің елімізге келген Ресей Федерациясының Саха (Якутия) Республикасы делегациясымен болған бірінші кездесуі. Президент әкімшілігі және Премьер-Министр Кеңсесіндегі басқада кездесулермен қатар, іс – сапар бағдарламасында мемлекеттік қызметті халықаралық және қазақстандық реформалаудың сұрақтары, электрондық үкімет құру және көрсетілетін мемлекеттік қызмет сапасын арттыру бойынша семинарлық сабақтар топтамасы қарастырылған.

Мемлекеттік қызметте инновациялық қызметтің дамудың  да ерекше орны бар. Инновациялық  даму – біздің еліміздің 50 – лікке  кіруіне бірден бір құрал. Дамыған  елдерде инновацияға өте қатты  көңіл бөледі, мысалы, Жапонияда әрбір инновациялық ашуларға көптеген сыйақы береді. Біздің еліміз де сол дамыған елдердің қатарына қосылуы үшін сол елдердің істеген іс – шараларын жасап, үйреніп және жүзеге асыруы  керек. 

Қазіргі заманғы экономикалық жағдайда неғұрлым тиімді әрекет етуге қабілетті мемлекеттік аппаратты қалыптастыру Үкімет жұмысында маңызды сәт болады.

2007 жылдан  бастап мемлекеттік қызметтерді  тұтынушылардың мүддесі және  оларды көрсету сапасы маңызды  мәселе болып қойылатын  мемлекеттік  басқарудың жаңа моделін құру жөніндегі жұмыс басталады.

Мемлекеттік басқару жүйесін кешенді түрде  жаңғырту басталады, мемлекеттік қызметшілердің кәсібилігін, олардың жұмысының  тиімділігін өсіру қамтамасыз етіледі  және мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру күшейтіледі.

Жүргізілетін  әкімшілік реформаның шеңберінде мемлекеттік  органдарға тән емес функциялар бәсекелі ортаға берілетін болады.

Өкілеттіктерінің  едәуір бөлігін орталық және жергілікті атқарушы органдардың деңгейіне  бере отырып, Үкіметтің нормативтік  құқықтық актілерді қабылдау жөніндегі құзыретін тәртіпке келтіру жоспарлануда. Әрбір мемлекеттік органның рөлі, міндеттері мен функциялары мемлекеттік органдар мен ұйымдар арасындағы өзара іс-қимылдың әкімшілік регламенттерін, олардың ішкі қызметінің регламенттерін әзірлей отырып, айқын анықталады, ал олардың тиісті салада жүргізілетін саясат үшін жауапкершілігі күшейтілетін болады.

Мемлекеттік басқару құрылымын жетілдіру  шеңберінде стратегиялық және іске асыру  функцияларын айқын бөлу жүзеге асырылатын болады, бақылау және қадағалау функциялары тәртіпке келтіріледі, қосарланушылық жойылады.

Мемлекеттік органдардың ұйымдастыру құрылымының  орнықтылығын арттыру және олардың  кадр құрамын тұрақтандыру мақсатында мемлекеттік органдар қызметінің ішкі үдерістерімен айналысатын орталық мемлекеттік органдардың бас директорлары институты енгізілетін болады. Бұл бірінші басшылардың мемлекеттік саясатты әзірлеу мәселелеріне көңіл бөлуіне мүмкіндік береді. Үкіметтің ауысуына қарамастан, мемлекеттік органдар аппараты жұмысының тұрақтылығы тетігі енгізілетін болады.

Ағымдағы  жылдан бастап заңды және жеке тұлғаларға мемлекеттік қызметтер ұсынатын мемлекеттік органдар мен ұйымдарда  мемлекеттік қызметтер ұсыну  стандарттарын арнаулы бағытта  әзірлеу және кезең-кезеңімен енгізу басталады. Бұл ретте халыққа әлеуметтанушылық сауал қою нәтижелері ұсынылатын мемлекеттік қызметтер сапасының негізгі көрсеткіші болады.

Үкімет  қызметінде халыққа қызмет көрсету  орталықтарының қызметін ұйымдастыруды  жетілдіру жөніндегі одан арғы жүйелі шаралар басымдықты болады. Мемлекеттік органдардың күш-жігері халыққа қызмет көрсету орталықтарының үйлестіруші қызметінде ғана емес, орталықтармен ынтымақтасатын мемлекеттік органдар регламенттерінің өзінде де бизнес-үдерістерді жетілдіруге бағытталады.

Үкімет  мемлекеттік органдар, мемлекеттік кәсіпорындар, холдингтер, ұлттық компаниялар, сондай-ақ тұтастай алғанда нақты сектор қызметінің айқындылығы мен ашықтығын қамтамасыз етуге ерекше назар аударатын болады.

Әрбір мемлекеттік орган өзінің стратегиялық даму жоспарын әзірлейді.

Рейтингтік  жүйе негізінде орталық және жергілікті мемлекеттік органдар  қызметінің тиімділігін жыл сайынғы бағалау  мен оның аудитін кезең-кезеңімен  енгізу көзделеді.

Персоналды  басқару мен мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттырудың стратегиялық жоспары әзірленетін болады.

Тұтастай  алғанда мемлекеттік басқару  жүйесін жаңғырту үдерістерін талдамалық сүйемелдеу үшін Мемлекеттік басқарудың өзекті мәселелерін зерделеу жөнінде  орталық құру жоспарлануда.

Мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызметкерлері жұмысының нәтижелерін бағалауды ескере отырып, оларға ақы төлеу жүйесі едәуір жетілдіріледі. Мемлекеттік қызметшінің жалақысы оның кәсібилілігіне және орындайтын жұмысының тиімділігіне байланысты болады әрі жеке меншік сектор деңгейіне дейін кезең-кезеңімен арттырылады. Сондықтан әрбір қызметкердің жұмысының сапасын бағалау жүйесін енгізу жоспарлануда.

Үкімет  мемлекеттік қызметтің оң имиджін  қалыптастыру мәселесін өзінің тағы бір міндеті етіп қояды. Үкімет мемлекеттік  қызмет кадрлары – өз ісінің патриоттары мен елдің лайықты азаматтарының кәсіби деңгейін арттыру мәселелеріне ерекше назар аударатын болады.

Осы жұмысты жүйелі түрде жүргізу  үшін сыбайлас жемқорлыққа қарсы  күрестегі акценттер күшейтілетін болады. Үкімет «электрондық үкімет»  қалыптастыру жөніндегі бағдарламаны іске асыру жөніндегі жұмысты жалғастыратын болады.

Мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғам  институттарының қызметін үйлестірудің тиімділігін арттыру жөнінде  практикалық шаралар қабылданатын болады, құқық қорғау органдарының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес саласындағы жұмысының нәтижелілігі күшейтіледі. Атап айтқанда, азаматтық қоғам  институттарын сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл, бұқаралық ақпарат құралдарының халықтың бойында сыбайлас жемқорлыққа қарсы көзқарасты қалыптастыруға және мемлекеттік органдар мен қоғамдық институттарда сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметті жандандыруға қатысуы жөніндегі жұмысқа іс жүзінде тарту қамтамасыз етілетін болады.

2.3.  Мемлекеттік қызметті жаңаша көзқараста дамытудың жолдарын талдау

Қазіргі уақытта Қазақстандағы инновациялық қызметті реттеудің мәселелерімен  негізінен мемлекеттік басқарудың үш органы айналысуда. Республикадағы инновациялық қызмет басқармасына үйлестіру және экономика саласындағы ғылымды көп қажет ететін шағын және орта бизнестің дамуы жөніндегі функция жүктелген.

Білім және ғылым министрлігінің негізгі  міндеттерінің бірі білім беру мекемелеріндегі  инновациялық қызметті күшейту, сондай-ақ инновациялық қызметті ғылыми-техникалық сүйемелдеу болып табылады.

Энергетика  және сауда мнистрлігінің функциясына инновациялық кәсіпкерлікке қолдау көрсету, өнекәсіптегі шағын және орта бизнесті дамыту кіреді.

Сондықтан, жаһандану және БСО-ға кіруге дайындық жағдайында республика экономикасының дамуы үшін отандық өнімнің бәсекелестігін арттыруда, елдің экономикалық дамуы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуде, халықтың тұрмыс деңгейін арттыруда инновациялық қызметтің басымдығын тануға бағытталған мемлекеттік саясатты қабылдау қажет.

Мемлекеттік инновациялық саясаттың негізгі  қағидаттары маңызды әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешуге бағытталған инновациялық бағдарламалар мен жобаларды қаржылық қамтамасыз ету, инновациялық инфрақұрылымды қалыптастыру және инновациялық сала үшін кадрларды дайындау болуы тиіс.

1. Дамудың инновациялық жолына республика экономикасының көшуі жобасын Қазақстан Республикасының Парламенті маусымда қабылдаған, оның негізі “Инновациялық қызмет туралы” Заң болып табылады.

2. Осы заңды іске асыру мақсатында бірқатар заңға бағынысты, мәселен, мыналардың тәртібін және шартын реттейтін нормативтік актілерді қабылдау қажет:

инновациялық  жобаларды конкурстық сұрыптау мен  бюджеттік несиелеу;

инновациялық  қызмет субъектілерін қаржыландыру, заттай гранттарды беру;

инновациялық  жобалар мен мемлекетке қажетті  инновациялардың мемлекеттік сараптамасын ұйымдастыру және жүргізу;

технопарктер  мен технологиялық бизнес-инкубаторларды қалыптастыру және ресурстық қамтамасыз ету;

инновацияларды  және басқаларын құруға мемлекеттік  тапсырысты орналастыру.

3. Қазақстанда  қазіргі уақытқа дейін ғылыми-техникалық сала қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының базалық элементі болған жоқ.

Ғылыми-техникалық дамудың стратегиялық бағыттарын іске асыру мақсатында отандық ғылым  мен техниканың дамуының басым бағыттарын түзету, олардың дамуын тоқтататын себептер мен факторларды табу, оларды шешу жөніндегі нақты тетіктерді айқындау қажет.

4. Экономикалық  дамыған елдермен салыстырғанда  Қазақстандағы инновациялық қызметті  дамыту үшін жағдайдың қағидатты  ерекшеліктері бар. Мәселен, республикада, инновациялық қызмет негізінен тікелей шетелдік инвестицияларды тарту негізінде жүзеге асырылады.

Тікелей инвестициялармен бірге елге жаңа технолгиялар, жаңа менеджмент келеді. Көптеген кәсіпорындар үшін шетелдік технологиялар мен  лицензияларды сатып алу үлкен  ынталылық болып табылады, өйткені бқд оларға әлемдік нарыққа шығуға мүмкіндік береді.

Сонымен бірге, шетелдік технологиялардың бақылаусыз ағыны ұлттық ғылыми-өндірістік кешеннің дамуын тоқтатуға алып келуі мүмкін, ол шетелдік әзірлемелерден отандық  өнеркәсіптің технологиялық тәуелділігінің туындауының нақты қаупі бар.

Республиканың технологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында Технологиялар трансфертінің орталығын құру қажет.

Орталықтың  негізгі міндетті мыналар болуы  тиіс:

1) технологияларды,  өнім мен әріптестерді іздеу;

2) ғылыми-техникалық  әзірлемелерді жылжыту;

3) ақпараттық-талдау  қызмет көрсетулері:

- жоғары  технологиялар саласындағы ақпараттық  және ақпараттық-талдау жұмыстарын  орындау;

- жаңа  технологиялардың дерекқорын жүргізу;

- ғылым  мен техниканың салалары бойынша жобалардың сараптамасы;

4) мыналардың:

- қазастандық  және отандық өндірушілер мен  тұтынушылардың нарығын;

- жоғары  технологиялық өнімді;

- ғылыми-технологиялық  даму бағыттарының ағымдағы жай-күйі  мен перспективасын және оларды  әлемдік деңгеймен салыстырудың маркетингтік зерттеулері.

5. Қазақстанда  мемлекеттік бюджеттің шектелген  мүмкіндіктері жағдайында (республикалық  бюджеттен ғылымға жыл сайынғы  шығыстар ІЖӨ-нің 0,2% аспайды) іргелі  және қолданбалы ғылыми зерттеулерге  бөлінетін қаражаттан сериялық өндіріске дейін ғылыми зерттеулердің (әзірлемелердің) нәтижелерін тікелей үлесіне жеткізуге бөлу мүмкін емес. Осымен байланысты республикалық бюджетте ғылыми-технологиялық дамуға жыл сайынғы қажажатты ұлғайтуды және оны ІЖӨ-нің 1% дейін жеткізуді республикалық бюджетте көздеу қажет.

Бұдан өзге, неғұрлым болашақты әзірлемелерді  рынокқа аяқтау және жылжыту мақсатымен мемлекеттік және мемлекеттік емес аймақтық инновациялық қорлар мен орталықтардың  желісін қалыптастыру, осы мақсат үшін бюджеттен тыс қаражатты кнң тарту қажет.

6. Республикада  инновациялық сала үшін кадрларды  дайындаудың жүйесі жолға қойылмаған.

Бұл құбылыстың негізгі себептері - қолданбалы ғылыммен және өндіріспен жоғары білім  жүйесі байланысының біраз нашарлауы, білім берудің мемлекеттік стандарттарына сәйкес келетін инноватика бойынша отандық оқу бағдарламаларының, оқулықтар мен оқу құралдарының жоқтығы.