Мектептегі проблемалық оқытудың тереңінен зерттеп,мағлұмат алу

Проблемалық оқытудың кез-келген жағдайда бірдей тиімді болуы мүмкін емес.Тәжірибе проблемалық оқытудың тиімді процесінің жаңа білімдерді меңгеру немесе бұрынғы білімдерді жаңа ситуатцияда қолдану кезінде оқушылардың интеллектуалдық қиындықтарының да,сондай-ақ олардың танымды белсенділігі мен дербестігінің де әртүрлі дәрежесін тудыратынын көрсетеді.Творчествалық түріне сәйкес проблемалық оқытудың да екі түрін бөліп көрсетуге болады.                                                    Бірінші түрі-теориялық творчества бұл теориялық зерттеу,яғни оқушының өзі үшін жаңа ережені,заңды теореманы және тағы басқа.Іздестіруі және ашуы проблемалық оқытудың бұл негізінде теориялық оқу проблемаларын қою және шешу жатыр.                                                                                   Екінші түрі-практикалық творчества бұл практикалық шешімді іздестіру,яғни белгілі білімді ситуатция,іздестіру,конструкциялау,өнертабыс т.б.            Қойылған проблеманың шешімін шәкірттің өзі табуы, іздену білімінің санаға проблемалық мәселе, проблема тууға ыңғайлы тақырып таңдай білу.Оны математика сабағында есептерге кері есеп құрастыра білу, ұқсастық айырмашылықтарын қазақ тілі сабағында қолданылатын сөздік ойындарда ойлауды қажет етеді.                                                                         Проблемалық жағдайларды туғызу әдістемелік тәсілдері:  
-мұғалім оқушыларды қарсы әрекетке жақындатады және оны шешеді 
-қарсы әрекетті іскерлік қызметіне қарай итереді;  
-бір сұрақтың өзін бірнеше түрлермен береді;  
-құбылыстарды жан-жақты жолдармен көрсетеді;  
-әр жағдайларда салыстыруға, жинақтауға, қорытындылауға, деректерді салыстыруға талаптандырады;  
-нақты сұрақтар қояды (жинауға, дәлелдеуге, нақтылауға);  
-ілім және тәжірибелік проблемалы тапсырмаларды анықтайды  Проблемалық оқытуда оқушы меңгерген теориялық білімдерін меңгереді. 
Проблемалық оқыту жүйесінің атқарар міндеті- білімді ғылыми негізде колдану болып табылады. Бала берілген тапсырмаларды тек тыңдап, не болмаса сезім арқылы түсінеді.       Проблемалық оқыту ұғымының тұжырымдамалық ережелерін Д.Дьюи ұсынды. Дж.Дьюи өз зерттеуінде оқушылардың белсенділігі дамуына басты назар аударды.   Проблемалап оқытудың қазіргі ілімінде екі проблемалық жағдай бар.    

                                                            6       

Біріншісі- оқушылардың қызметіне байланысты;                                    Екіншісі- оқыту барысын ұйымдастыру;                                            Бастауыш мектепте көбіне проблемалық оқытудың элементтері қолданылады.Енді "күрделі" делініп жүрген міндетті емес тапсырмаларды талдап орындайды. 
                                                                                                                                             1.2 Проблемалық оқытудың мәні.

Проблемалық оқытудың мәні -  проблемалық ситуация туғызу мен оқушылардың оқу проблемасын дербес шешулері бойынша іс-әрекеттерін басқару болып табылатын оқыту түрі. Проблема деп шешілуі оқушылардан білім алу үшін белгілі әрекеттерді талап ететін есептердің, тапсырмаларын, теориялық немесе тәжірибелік мәселесі.       Проблемалы оқыту – бұл ғылым негіздерін оқып білу процесінде жеке адамның жалпы және арнайы қабілетінің дамуы, танымдық қажеттілігінің қалыптасуы. Білімді меңгеру тек қана заңдылықтарды, ережелерді есте сақтау арқылы қалыптасады.       Проблемалық оқытудың ерекшелігі-мұнда мұғалім білімді дайын түрде баяндап бермейді,оқушылардың алдына проблемалық міндет қояды.Шешімді және шешу құралдарын оқушы өзі іздестіруі тиіс.    Жаңаша оқыту-жетістік көзі. Білім беру – оқытудың тәрбие мен дамытудың үздіксіз процесі.Белгілі балалар психологі Д.Б Эльконин дәлелдегендей үш,он жас аралығындағы балалар біріккен мәдени-білім беру саласында ортақ өмірімен дами отырып,ортақ тәрбиеленіп,ортақ оқып үйреніп өмір сүруі керек.Яғни бұдан шығатын қорытынды бұл-сабақтастықтың   яғни бастауыш сатыда мазалайтын сұрақтар проблемалары біреу ғана.Ол баланың тілін,ой – өрісін,қиялы мен шығармашылығын жан-жақты дамыту болып,жаңа заман талабына сай  жан-жақты дамыған жеке тұлға ретінде оқытып тәрбиелеу болып табылады.         Көрнекті психолог Л.С.Виготскийдің негізі бойынша «бала дамуының ең шарықтау шегі-бұл тілмен ойдың шығармашылығы деген екен.» Проблемалық оқытуға негізделген зерттеу-іздендіру бағытындағы тапсырмалардың ерекшелігін төмендегі салыстырмалы кесте арқылы дәлелдеуге болады.                                   .

1-кесте.                                                                    

                                                                         7

     Білім беру саласына, енген жаңалықтарға мына өзгерістерді жатқызамыз:                                                                               -оқу тәрбие мекемелерінің жаңашыл басқарылуы;                                                                           -білімнің қоғамдағы орны және сол жүйені қаржыландыру деңгейі;                                              -тәрбие және білім жүйесі құрылымын;                                                                  -білім беру мазмұнын, яғни оқу жоспарларындағы және бағдарламалардағы өзгерістерін;                                                                                                               -мектептің ішкі ұйымдастырушылық әрекеттерін;                                      

                                                            8                                                                       

-мұғаліммен оқушы қарым-қатынастарына, ұстазбен шәкірттер арасындағы  қарым-қатынас;                                                                                                           -оқыту әдістемелеріндегі өзгеріс;                                                                                                       -білім беру мекемелерінің құрал - жабдықтарындағы және ақпаратық  технологияларды қолданудағы өзгерістер;      Профессор Ильина, проблемалық оқытуды жүзеге асыру үшін негізгі үш əдісті қарастырады:                                                                                                   -проблемалық мазмұнды айту əдісі;                                                                             - проблемалық ізденіс немесе жартылай ізденіс;                                                   -эвристикалық əдіс;                                                                                                   - зерттеу əдісі;                                                                    Түсіндіре басқару-әрбір оқушыны іске жұмылдыратын сабақтың қозғаушы күші.Мәселен жақсы оқитын оқушы түсіндіріп тұрады, ал қалғандары өздерінің күш жігерін жұмсап, оған ілесіп отыруға тырысады.Ал егер әлсіздеу оқушы түсіндірсе олда жауапкершілікті сезінеді, өйткені ол бүкіл сыныпты жетелеп жолдастарын соңынан ертіп отыруы керек.  Проблемалық оқытуда оқушылар бейтаныс, белгілі емес мәселелерді өз бетінше шешуге жұмылады. Проблемалық ситуцияны шешу арқылы оқушылардың шығармашылық ойлауы дамиды, интеллектуалдық таным үрдісі жетіледі. Ойлау үрдісі тоқтаусыз жұмыс істейді. Ойлауымен бірге тілдері де дамиды.            Оқушыларды ақыл-ой қызметінің даяр әдістеріне үйрету — творчестволық белсенділік болып табылады.Проблемалық оқыту оқушыларды ақыл-ой әрекеттеріне бұлайша жаттықтыруға әкеп соқтырады.                                                    Проблемалылық принципінің негізінде проблемалық және проблемалық емес сабақтар болады.Ішкі өзіндік ерекшелік (логикалық-психологиялық) тұрғысынан алғанда мұғалім әдейі проблемалық сабақтар қояды. Проблемалық сабақтың дидактикалық (сыртқы) көрсеткіші оның жинақтылығы, синтетикалығы болып табылады.Мұғалім проблемалық емес сабақтың барысында, оқушыларға оқу материялын хабарлайды.Мұның өзі оқушылардың белсенділігінің болуын жоққа шығармайды, белсенділініг білдіреді.Дидактикалық жақтан проблемалық емес сабақ, проблемалық сабақтың оқу процесінен жоғары болуы тиіс.       Негізгі дидактикалық мақсаты бойынша сабақтарды үш типке бөлуге болады:  
-жаңа материалды оқып үйрену сабақтары;  
-білімді, шеберліктер мен дағдыларды жетілдіру сабақтары;  
-бақылау сабақтары.                                           9                                                               

Проблемалық оқытуды жекелеген педагогтардың өткінші әуестенушілігі ретінде жоққа шығарған.Проблемалық оқыту — ойлау операциялары логикасы (талдау, қорытындылау)Сондықтан ол бәрінен гөрі көбінесе мектеп оқушысының ойлау қабілеттерін арттырады. Проблемалық оқыту əдістері тек жеке адамның ғана атқаратын қызметі емес, ол бүкіл оқытушылардың қызметі болуы керек.

1.3Проблемалық оқытудың  негізгі міндеттері және оның  дәрежесі

Социолистік қоғамның прогресімен байланысты жалпы білім беретін мектептің міндеттеріне сүйеніп,оқытудың дәстүрлі типін проблемалық оқыту мен салыстырудан шығарылған қорытындылар негізінде проблемалық оқытудың негізгі міндеттерін тұжырымдауға болады.Оларды шартты түрде жалпы және арнайы қызметтерге бөлуге болады.                Проблемалық оқытудың жалпы міндеттері:                                                         - оқушылардың білімдер жүйелері мен ақыл-ой және практикалық қызметтің тәсілдерін меңгеру;                                                                                                   -оқушылардың танымдық дербестігі мен творчествалық қабілетін дамыту;                                  -мектеп оқушыларының коммунистік дуниетанымының негізі ретінде олардың дидактикалық материалистік ойлауын қалыптастыру;         Бұған қоса проблемалық оқытудың арнайы міндеттері бар:                                            -білімдерді творчествалық меңгеру дағдыларына тәрбиелеу(логикалық әдістерді немесе творчествалық қызметтің жекелеген тәсілдерін қолдану )                                               -білімдерді творчествалық қолдану дағдыларына және оқу проблемасын шешу шеберлігін тәрбиелеу;                                                                Мектеп оқушысының оқу нәтижесі оның білімдерінің құрылымдағы өзгерісті өздігінен оқу шеберліктері мен дағдыларын қалыптастырудың жайын көрсетеді.Оқушының танымдық дербестігінің дәрежесі онда:                                                                                    а)проблеманы көру мен санаға салып тану;                                                                                      ә)проблеманы тұжырымдау және қайта тұжырымдау;                                                                      б) болжамдар мен гипотезалар ұсыну;                                                                                                   в) ұсынылған гипотезаларды негіздеу және дәлелдеу;                                                                      г) практикада оқу проблемасын шешудің табылған тәсілін қолдана білу шеберлігінің қалыптасқан қалыптаспағандығымен анықталады.            Аталған шеберліктер оқушының бойында;                                                                                                                                     а) проблемаларды шещудің бұрын меңгерілмеген (мұғалім)   тәсілдерін жаңа оқу ситуациясында немесе өмірлік ситуациясында (фактілерді ауыстыру                                                         

      10

таңдау және талдау,жайының бұрын оқып үйренген нәрсесімен байланыстарын табу және т.б) қолдану;                                                                                                                                               ә) оқу проблемаларын шешудің жаңа тәсілдерін шешудің мүмкіндігін анықтау,фактілерді талдаудың материялын колданып анықтау және т.б табу қабілеттерінің қалыптасқан қалыптаспағанына байланысты. Барлық осы көрсеткіштер түгел оқығанда оқушының интелектуалдық даму проектісін сипаттайды және мұғалім оларды оқушының ақыл ой дамуындағы ілгерлеуінің көрнекті көрсеткіштері ретінде оқу проектісін тиімді басқарып оқушының танымдық дербестіктің қол жеткен дәрежесінен гөрі неғұрлым жоғары дәрежесіне көшуі үшін қажетті информацияның негізгі мазмұны ретінде қолдану мүмкін.                                                             Сабақ өту методикасы,мұғалімге сұрақтар,міндеттер және тапсырмалар түрінде қалыптастырып оқу проблемаларының әр алуан типтері басқару методикасы болып табылады. Осылардың бәріне және мұғалім мен оқушының өзара қимылының сипатына байланысты шартты түрде проблемалық оқытудың төрт дәрежесін бөлуге болады.                                                                                                                                                           -Дербес емес (әдеттегі белсенділік дәрежесі оқушының мұғалімнің түсінігін қабылдауы,)проблемалық ситуатция жағдайларына ақыл-ой әрекет үлгісін меңгеру,оқушының характерді жаңғыртатын өзіндік   жұмыстарды,жаттығуларды орындауы,ауызекі жаңғырту;                                                                                                           -Жартылай өздігінен болатын белсенділік дәрежесі бұрынғы білімдерді жаңа ситуатцияларды қолдану мен және мектеп оқушыларының мұғалім қойған оқу проблемасын шешу тәсілін іздестіруге қатысу мен сипатталады;                                                  -Дербес белсенділік дәрежесі-репродуктивтік ізденіс типіндегі жұмыстарды орындау,бұл кезде оқушы оқулықтың мазмұны бойынша өз жұмысын жасайды.                                                                                                                      -Бұрынғы білімдерін жаңа ситуацияға қолданады,конструкциялайды қиындығы орташа есептерді шығарады,мұғалімнің сәл демеуі мен гипотехниканы дәлелдейді және тағы басқалары.      Творчествалық белсенділік дәрежесі – творчествалық қиялды логикалық талдау мен табуды оқу проблемасын шешудің жаңа тәсілін ашуды,өздігінен дәлелдеуді талап ететін өзіндік жұмыстарды орындау. Өздігінен тұжырым жасау мен қорытынды шығару,өнертабыс және көркем шығармалар жазу болып табылады.                                                                           Оқытудың бәрі проблемалық болуға тиіспе?Жоқ бәрі емес,проблемалық