Мектептегі проблемалық оқытудың тереңінен зерттеп,мағлұмат алу

          

 

 

 

 

 

 

                                                         35

2.4 Проблемалық оқыту негізінде оқушылардың таным белсенділігін қалыптастыру.

Проблемалық оқыту теориясын М.И.Махмутов, А.М.Матюшкин, М.Н.Скаткин білікті маман жеке тұлғасының қалыптасу тұжырымдамасын Л.А.Волович, Г.И.Ибрагимов, Г.В.Мухаметзянова өз еңбектерінде жан-жақты зерттеген. Проблемалық оқыту теориясының негізін қалаушылар оқудағы ойлану қызметі тек қана жаңа білімді меңгеріп қана қоймай, сол мақсатқа жетудің жаңа тәсілдерін де үйрену деп есептейді.   А.М.Матюшкиннің анықтамасы бойынша, «оқытудағы ойланудың негізгі қызметі тек қана жаңа білім алып, жаңаша әрекет етуге мүмкіндік беретіндігінде. Адам өміріндегі барлық білім жүйесі мен іс-әрекеті оның ойлау қабілетінің нәтижесі. Адамның білімі оның ойлануының көрінісі, яғни негізгі танымдық құралы»                                                       М.И.Махмутов: «Білім мен білім алу әрекеті арасындағы өзара байланыс оқушы өзі білмейтін нәрсемен танысқанда, оны түсінуге тырысқанда пайда болатын қайшылықтардан шығу жолын іздегенде ғана тығыз болады. Өйткені ол жаңа білімді игеру барысында ізденіс жасап, әрекет етеді»,-деп көрсетеді.Мұндай жағдайдан шығу білімді меңгерудің жолын құрастыру кезінде туындаған проблеманы шешу үшін ойлану қабілетін дамытқанда ғана іске асады.             Демек, проблемалық оқыту ғана білім алушылардың шығармашылық ойлауын дамытады деген сөз.Жоғары білім беретін мектептің міндеттеріне сүйене отырып, оқытудың дәстүрлі типін проблемалық оқытумен салыстырудан шығарылған қорытындылар негізінде проблемалық оқытудың негізгі міндеттерін тұжырымдауға болады. Оларды шартты түрде  жалпы және арнайы қызметтерге бөлеміз.          Проблемалық оқытудың жалпы міндеттері:

- оқушылардың білім жүйелері  мен ақыл-ой және практикалық  қызмет тәсілдерін меңгеру;            - танымдық дербестігі мен шығармашылық қабілеттерін дамыту;                          - оқушылардың өз бетінше ойлау қабілеттерін дамыту.       Бұған қоса проблемалық оқытудың арнайы міндеттері төмендегідей     болып бөлінеді:

- білімді шығармашылық  меңгеру дағдыларына тәрбиелеу (логикалық  әдістерді немесе шығармашылық  қызметтің жекелеген тәсілдерін  қолдану);  

                                           36

- алған білімді шығармашылықпен  қолдану дағдыларын (жаңа ситуацияларда) және оқу проблемаларын шешу шеберлігіне тәрбиелеу;  - шығармашылық қызмет тәжірибесін қалыптастыру және жинақтау (ғылыми зерттеу, практикалық проблемаларды шешу және шындық болмысты көркем бейнелеу әдістеріне ие болу);                                    Заманауи білімдендірудің мақсаты мамандарды шығармашылыққа дайындау екені даусыз.Проблемалық оқытуды ойдағыдай іске асыру өте маңызды болып саналады. 
Проблемалық зерттеудің міндеті:  
- ғылыми-әдістемелік әдебиеттердегі проблемалық оқытудың теориялық негізін анықтау;  
- оқушылардың ойлау қабілетін дамытуда проблемалық оқытудың жолдарын қарастыру;  
- оқушылардың даму деңгейін педагогикалық және психологиялық жағынан сипаттау;            Оқытушы проблемалық мәселелерді өзі қойып, оны оқушыларды қатыстыра отырып мыналарды шешеді: 
1. Оқытушы проблемалық мәселелерді өзі қояды да, оқушылар оны 
2. Оқушы проблемалық мәселелерді өзі қойып, оны мұғалімнің көмегімен 
3. Оқушы проблемалық мәселелерді өзі қойып, өзі шешеді.  Проблемалық оқыту оқушының танымдық көкжиегін кеңейтеді, шығармашылық белсенділігін арттырады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

37 
2.5 Проблемалық оқыту – оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытудың тиімді жолдары 

Мектептегі оқу ісінің  міндетін жүзеге асыруда барлық оқу пәндерінің қосар үлесі маңызды болып табылады. Әсіресе, адам дүниетанымының кілті, ойлаудың формасы, қарым-қатынастың ең басты құралы ана тілі болғандықтан, мектеп пәнднрінің ішінде ана тілінің атқарар қызметі ерекше болмақ. Сондықтан жаңа кезеңнің талабына сай білім берудің негізгі сатысында қазақ тілін оқытудың мақсаты – ана тілінің қоғамдық әлеуметтік мәнін түсінген, тілдің қызметін жүйелі меңгерген, коммуникативтік компетенциясы, қарым-қатынас жасау біліктілігі дамыған дара тұлға даярлауға мүмкіндік туғызу болып табылады. Бұл кез келген грамматикалық ереже тек білім қоры қалпында қалмай, баланың өмірлік танымының, айналамен тіл табысуының басты базасына айналуы қажет екендігін көрсетеді.             Тіл арқылы баланың логикалық ой жүйесін дамытудың жолдарын белгілеудің маңызын айқындайды. Тілдің ғылыми негізін меңгеру оның қоғамдық-әлеуметтік мәнімен, рухани құндылығымен қоса берілгенде ғана жас ұрпақ бойында пәнге деген шынайы құрмет сезімін тәрбиелеуге болатыны бағымдалған. Өз ана тілінің даралық ерекшеліктеріне көз жеткізу ғана тілдің эстетикалық талғамын арттыруға негіз қалайтыны дәйектелді. Тілдің адам болмысымен байланысы, санаға қатыстылығы туралы тұжырымдарының білім жүйесінен орын алуы – коммуникативтік біліктілікті қалыптастырудың тетігі. Міне, осы түйіндеулер қазақ тілін оқытудың тұғырнамалық негізі етіп алынған.

Осы мақсаттан туындайтын міндеттер:

- оқушылардың шығармашылық  қабілеттерін дамыту;                                                - оқушылардың әдеби тіл нормасына сай сөйлеу дағдыларын жетілдіру болып табылады.             Қазақ тілін жаңа технологияларды ұтымды пайдалана оқыта білмек, біз оқушының бойында оқуға деген қызығушылықты арттыруымыз керек. Бүгінгі күні бізге белгілі көптеген технологиялар бар. Олардың ішінде проблемалық оқыту, интерактивті оқыту, ойындық технологиялық оқыту, қатысымдық оқыту, т.б. технологиялар қазақ тілін екінші тіл ретінде оқушылардың белсенділігін арттыруда қолайлы болып табылады.   Проблемалық оқыту кезінде мұғалім ізденіс жұмыстарын ұйымдастырады,

                                                                                                                                     38

оның барысында оқушылар жаңа білім, іскерліктерді меңгеріп, жалпы қабілетін, зерттеу белсенділігін дамытады, шығармашылыққа үйренеді, оқу мен оқыту сипаты өзгереді. Оқушылар шағын зерттеу,  шығармашылық-тәжірбиелік жұмыстармен айналысады. «Зерттеу» арқылы жаңа білімдер – факті, заңдылықтар, ұғымдар, принциптер, теориялар, алгоритмдер қалыптасады.         Проблемалық оқыту процесі мынадай:                                                    •  Проблемалық жағдай жасау жәнемәселе қою.                 •  Мәселені шешу жолдарын - гипотезаларды ұсыну.                • Таңдап алған гипотезаның дұрыстығын жаратылыс-математика бағытындағы пәндерде тәжірибе арқылы гуманитарлық пәндердегі ережелердің дұрыстығын түп деректер арқылы тексеру.                                            • Нәтижелерді қорыту: жаңа білім, іскерліктерді оқушылардың бұрынғы білім, іскерліктеріне қосу, оларды теория меп тәжірибе арқылы бекіту. Мұғалім әр кезеңде басшы, оқуды ұйымдастырушы. Оқушылардың белсенділігі материалдық күрделілігіне, оқушылардың дайындықтары мен деңгейлеріне, жабдықтарға байланысты. Мәселелі оқыту, меңгеру үшін мұғалім мәселелік жағдаят, мәселе, мәселелік міндет (тапсырма), гипотеза сияңты ұғымдарды жақсы білу керек. Мәселелік оқытудық маңызды кезеңі мәселелік жағдаят. Сын тұрғысынан ойлау стратегиясы бойынша жүргізілетін жұмыста оқушылардың өз бетінше тұжырым жасау, қорытынға келу, ұқсас құбылыстар арасынан тиімдісін таңдай білу, проблеманы шеше білу, пікірталасты жүргізе білу қабілеті қалыптасады.    Зерттеулер бойынша ,  «инновация» - педагогикалық категорияға жатады және мектептегі құбылысқа тың жаңалық: жаңа бағдарламаны, оқу жоспарын әдіс- тәсілдерді оқу және тәрбие жұмыстарына енгізу болып табылады. «Инновация » деген  сөз- латынның  «novus» жаналық  және  «in» енгізу деген сөзінен шыққан, ал оның қазақша  аудармасы «жанару, жаналық, өзгеру» деген мағынаны білдіреді. Күнделікті жоспардағы сабақтан гөрі мұндай сабақтар оқушының есінде ұзақ сақталады, ой-өрісі кеңейеді. Ойлау қабілеті дамиды, сабаққа қызығуы, белсенділігі артады.     Викториналар, ребустар, логикалық есептер, қызықты шаршы құрастыру, сөзжұмбақтар шешу баланың ойын ұштай түсіп, ұстамдылыққа, еңбектене білуге тәрбиелейді. Оқушының қиялын дамытып, өз бетімен жұмыс істеудің  нәтижесін, оның қызық та қиын екендігін, көп іздену керектігін дәлелдейді. Оңайдан қиынға, ауырдан жеңілге ұстанымын сақтап, алдымен жеңіл ребус, сөзжұмбақтар, т.б. құрастырып, бірітіндеп күрделендіре түскен өте тиімді болып табылады.                                                               39

Қай сабақта болсын тест әдісін өте жиі қолданған да тиімді.   Жаңа технология жүйесінде проблемалық және іскерлік ойын арқылы оқытудың да маңызы аса зор. Оқушылар әр түрлі проблемаларды талдайды, оның шешу жолдарын іздестіреді. Мұндай сабақтар оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытады, пәнге қызығуын арттырады, өмірде кездесетін түрлі қиындықтарды женуге тәрбиелейді. Іскерлік ойын сабақтарын өткізу технологиясы 3 кезеңнен тұрады.

1-кезең. Дайындық (рөлдерді  бөліп беру, оқушыларды топтарға  бөлу, проблемаларын алдын-ала таныстыру, қажетті материалдарды жинау).                      2-кезең. Ойын кезеңі (оқушылар жасаған хабарламаларды тыңдау, пікірталас жасау, қабылданатын шешімді талқылау және оны бақылау, талқыланған шешімді қабылдау).                                                                                                        3-кезең. Қорытындылау (проблемаларды шешудің тиімді  жолдарын іздестіру).          Проблемалық оқытудағы деңгейлік тапсырмаларды енгізудегі   басты мақсат – сынып оқушыларын «қабілетті» және «қабілетсіз» деп жасанды әр түрлі жіктерге бөлуді болдырмау. Осы арқылы деңгейлік және дербес оқыту, сонымен қатар барлық оқушыға қатысты ізгілендіру ұстанымдары сақталады.    Сондай-ақ деңгейлеп оқыту барысында оқушының бірінші деңгейдегі тапсырмаларды дұрыс орындағаны есепке алынып отырады. Демек, қандай оқушы  болсын , өзінің жақсы оқитындығына қарамастан   «оқушылық  міндетті», яғни бірінші деңгейдің жұмысын орындаудан бастайды.   Нәтижеде бұл барлық оқушыларды тірек білімімен қамтамасыз етеді және Қазақстан Республикасының  «Білім туралы»  Заңы талаптарына сай міндетті  бірінші деңгейді толық игеруін жүзеге асырады. Қорыта келе, бұл технологиялардың, әдістер мен тәсілдердің  оқушының оқу үрдісінде ең маңызды, тиімді жолдардың бірі деп нық сеніммен айтуға болады. 

 

 

 

 

 

 

                                                           40

Қорытынды          

Мектептегі оқу ісіне қойылатын бүгінгі заман талабы - өзіндік ой-тұжырымы бар, логикалық ойлау қабілеті дамыған, өз көзқарасы мен пікірін ашық айта алатын, ақпараттар ағымынан қажетін іріктеп ала білетін, қоғамдық ортаға икемді, өз жолын дұрыс таңдай алатын жас ұрпақ тәрбиелеу.Мектертің проблемасына мұғалім мен мектеп басшысы жауапты.Бүгінгі күні оқытудың көптеген проблемалары бар.Проблемалық оқыту қазіргі кезде өзекті мәселелердің бірі.     Проблемалық оқытуда көздейтін мақсат оқушыларға білімді даяр күйінде бәрін мұғалімнің өзі баяндай бермей, олардың алдына белгілі проблемалық міндет қойып, соны өздеріне шештіруге бағыттау.Проблемалық оқыту оқушыларды:  
- байқампаздықты дамытады;  
- зейіннің дамуына мүмкіндік жасайды;  
- танымдық іскерлігін дамытады;  
- ізденушілік қабілеті дамиды;  
- шығармашылық белсенділігі артады;  
- өзіне баға беру әрекеті дамиды;  
- сөз қорларын көбейтеді;  
- білімді игеру қарқынын тездетеді.             Бастауыш сыныптарда жаңа технологияны пайдаланып проблемалық оқытудың маңызы зор. Проблемалық оқыту технологиясы оқушылардың білім қорын молайтуға көмектеседі.Проблемалық оқыту технологиясы оқушылардың мұғалім басшылығымен проблемалық ситуатцияларды шешу болып табылады.           Қойылған проблеманың шешімін шәкірттің өзі табуы,ізденуі тиіс. Қазақ тілі пәні сабақтарын ойын түрлері арқылы оқушыларды тапқырлыққа, ізденімпаздыққа, ой белсенділігін арттыруға бағыттауға болады. Мәселен, қазақ халқының киелі сандарымен таныстыру: 3, 5, 7, 9, 12, 30, 40. Бұл сабақта 7 санының қасиетті екенін түсіндіріп, ұқыптылыққа, сыпайлыққа, ұжымдықпен жұмыс істеуге тәрбие беру көзделеді. Сабақ көрнекілігіне 7 басты жылан, аты жазылған карточкалар, 7 жолақ, жануарлар суреті пайдаланады.

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер

1.Мектептегі сыныптан  тыс жұмыстар 2008 №4                           2.Б.Иманбекова .Оқытудың негізгі формасы-сабақ.А.2003.  3.Т.Ақшолақов.Көркем шығарманы талдау.А. «Мектеп»,1983.  4.Қ.Бітібаева.Әдебиетпәнін оқытудың тиімді жолдары.А. «Рауан»,1990.                    5.Қазақ тілін оқытудың тиімді әдістері. «Алматы кітап», 2007жыл                            6.Қоянбаев Ж.Б. Педагогика.Астана,2004жыл                                                                           7.Нұрғалиева Қ.  Кәсіптік білім.Алматы,2002жыл                                                                   8.Пидкасистый А.Д. Педагогика. 2004жыл.                                                                                               9. e-lib.kazntu.kz/sites/default/                                                                                    10. topreferat.com - Қазақша рефераттар, курстық жұмыстар.                                      11. trk.kz/Дипломные/3897-Проблемалық оқыту-процесін ұйымдастыру.html