Пәннің тақырыбы: Педагогика тарихы

      Коменскийдің балаларға  қандай гуманистік және оптимистік  көзқараспен қарағанын оның мына  сөздерінен айқын көреміз.

      «Балалардың қандай  болып туары ешкімге де байланысты  емес, бірақ дұрыс тәрбие беру арқылы олардың жақсы болып шығуы – біздің қолымыздағы нәрсе».

       Коменскийдің  педагогикалық теориясының маңызы.Коменский  батыл түрде педагогикаға жаңа  бағыт, жаңа жол сала білді, сондықтан  да ол «тәрбиенің Галилейі»деген  әділ атаққа ие болды. Жаңа ғылым мен  философияның ізімен жүре отырып, ол алғашқы ретдидактиканың жүйесін құрды, оған зор мәні бар тың идеялар енгізді.

       Славян халқының  ұлы педагогы Ян Амос Коменскийдің  еңбектері дүние жүзінің барлық  елдерінің педагогикалық ойы  мен мектеп тәжірибесіне күшті әсерін тигізді.

       «Ұлы дидактика»  Коменскийдің педагогикалық жүйесін  толық және дәлелді түрде баяндаған  шығарма болды. Бұл еңбекте ақыл  – ой, адамгершілік тәрбиесінің  мәселелері, сондай- ақ, ұлы педагог ұсынған жаңа мектепті ұйымдастыру мәселелері зерттеледі.

       Коменский дидактикасында  реалистік те, материалистік көзқарастар  сенсуализм тұрғысынан түсіндірді. Бірақ оқу мен тәрбиенің жүйелерін  құруда мағңызды болып саналатын  таным проблемасын шешуде оның  көзқарасыекі жақты болды.

        Коменский  көзқарасының жаңа бағыттары  қайта өркендеу дәуіріндегі гуманизмнің  әсері күшті болды. Осыдан келіп  ол орта ғасырлық мектеп тәртібіне  қарсы шықты, мектеп балаға сүйіспеншілікті,адамгершілік  жақсы қасиеттерді тәрбиелейтін  «адамгершіліктің шеберханасы» болуға тиіс деген көзқарасты ұстанды.

       Коменскийдің  еңбектерін орымтың алдыңғы қатарлы  өкілдері педагогика ғылымына  қосылған асыл қазына ретінде  қабылдады.Қазақтың тұңғыш демократ- педагогы Ы.Алтынсарин де және  оның замандастары болған басқа халықтардың Гогебашвили,Чачавадзе сияқты прогресшіл педагогтары да өз еңбектерінде  Коменскийдің идеяларын насихаттап отырды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Өз еңбектерімен танымал болған Коменский 1641-1654 жылдардың аралығында әдейі шақырумен Англияда, Швецияда және Венгрияда мектеп реформаларын әзірледі, оқулықтар мен оқиту методикасын жасаумен айналысты. «Әлемді суреттеп бейнелеу» өмірдің әр саласынан мәлімет беретін энциолопедиялық кітап ХІХ ғасырға  дейін балаларға арналған негізгі оқулық болды. Ұлы дидактикасы 1657 жылы Амстердамда бастырылды.

Ұлы дидактиканың 24 тарауында мектеп тәртібі және тәрбие мәселелері қаралды. Адамгершілік тәрбиесіне көзқарасында Коменскийдің діни бағыты айқын байқалады, бірақ өзінің бұл туралыда құнды пікірлерін қарастырды.

Адамзаттың тамаша ерекшеліктерінің бір-эгоизмнен арылу, көпшіліктің ісінің сәттілігі және әдепттілік үшін әрекет-ету деп есептеді. Коменскиий жастар мінезінде ерлік, өзін-өзі билеу, сыпайлылық, еңбек сүйгіштік сапаларды тәрбиелеу керек деді. Ол мектеп тәртібі жөнінен жазалау тәртібіне қарсы болды, бірақ мұғалім оқушыларынан мектеп тәртібін талап етуі тиіс екенін ескертеді. Коменскийдің көзқарасының екі жақтылығы ұрып-соғуды дінге байланысты жағдайларда қолдануды жақтады. Мұғалімді «Мәңгі нұрдың қызметшісі»- деді. Я.А.Коменскийдің негізгі дидактикалық идеялары сенсуалистік сипатта болды; дүниені қабылдау, реализм, көрнекілік қағидасы негізінде түсіну.

Я.А.Коменскийдің «Алтын дидактика» ережесі бойынша бәрі де сезім органдары арқылы жүзеге асады, атап айтсақ. Көретін нәрсе –қабылдау үшін көру, еститін нәрсе – есту үшін сезіммен, иіс- иіс сезу сезімімен, дәмін тату- дәм сезу, сипай сезу арқылы іске асады. Сондықтан да заттар мен құбылыстарды сезім арқылы қабылдауға болады дейді. Сонымен қатар балаларды оқыту мен тәрбиелеуде көрнекілік қағидасын ұсынады. Я.А.Коменский  алғаш рет сынып сабақтық жүйені ұсынған. Мынандай мәселелерге назар аударды:

1) оқу жылы бір мезгілде бір күні басталуы тиіс;

2)ғылыми білімнің барлық жиынтығы  сыныптарға дәл бөлінуі;

3) уақыт сондай дәл бөліуні, әр жыл, ай, күн ерекші міндеттері болуы, оқу тоқсандарға бөлу, оқу демалыстарын (каникулдарды) енгізді.

Я.А.Коменский мұғалімдерге ерекше көңіл бөлді. «Олар күн астындағы ең абыройлы, мамандық иесі деп жоғары бағалады».

Я.А.Коменский  балаларды тәрбиелейде адамгершілік тәрбиесіне мынандай талаптар қойды:

Адамгершілік кішкентайдан басталуы керек;

Адамгершілік қасиеттерді сөзбен емес, іспен тәрбиелеу;

Балаларды тәрбиелеуде өмірден және тарихтан алынған мысалдарды кеңінен пайдалану:

Жат қылықтардан сақтандыру. 

Ұлы педагогтың оқулықтары мен дидактика мәселелері, мектепті демократияландыру, жалпыға міндетті білім беру, білім беру жүйесін жетілдіру бүгінгі күнге дейін өзінің мәнін жоғатлтқан жоқ.

 

Жан Жак Руссо 1712-1778 француз еңбектері 1749 ғылым мен өнер прогресі мінездің жөнделуіне немесе әлсіреуіне ықпал етті ме?, 1754ж «Адамдар арасындағы теңсіздік», 1761ж «Жаңа Элоиза», 1762ж «Эмиль немесе тәрбие туралы».

Ж.Ж.Руссо баланың қызығушылығы ең алдымен өзінің айналасын қоршаған дүниеге, байқағанына бағытталады. Сондықтанда ең алғашқы пәндер география, астраномия, табиғаттану болу керек деген пікірін айтты.  Оның оқу методикасындағы негізгі өсиеттер бала ұғынбайынша жаттатпау, білімді баланың өз бетінше бақылап, ой таразысына салдуы арқылы болуын қалады.

Барлық пәндер мейлінше көрнекілікпен қабылдануына, зеректігін, баланың өзінің әрекетін, зейінділігін, байқампаздығын дамытуы тиіс деді. Сабақтар табиғат аясында өтуін білім өмірмен, практикамен байланысты болуын қолдады. Дене еңбегін жоғары бағалады. Бұл еңбек адамын силауға, өздігінше тұрмыс құруға дағдыланады деген тұжырымдады. Руссо адамгершілік тәрбиесінің 3 міндетін дұрыс мінезге, дұрыс ұғымға, дұрыс еңбекке тәрбиелеуді ұсынды.

Ж.Ж.Руссо баланың жас ерекшелігін 4-ке бөлді.

1. туылғаннан 2 жасқа дейін дене тәрбиесі

2. 2-12 ж сезім мүшелерінің  дамуы

3. 12-15 ж  ақыл еңбек тәрбиесі 

4. 15 – ержеткенге дейін  адамгершілік  тәрбиесі 

        Ж.Ж.Руссо  баланың табиғатпен  байланыста  жетілетінін жақтады. Оның пікірінше  тәрбие, «Баланың табиғи ерекшелігіне араласспай, оның өсуіне ерік беруәі қажет» деді. Оның айнала қызығушылығын, дарындылығын табиғи тұрғыда зерттеуді ұйғарды. Тәрбиедегі жоғары идеалдықты жақтады.Тәрбиешінің қолы, қолөнершінің қолындай, ол оның басының жұмыс істеуі сол дәуірдегі философтардан бір кем болмауын уакыздады.

      Француз буржуазиялық революциясы кезінде оның ең революцияшыл партисы якобинцілер Руссрны өздерінің идеялық көсемі ретінде көрінді.

        Руссо  өзінің саяси пікірлері баяендаған «Адамдар арасындағы теңсіздіктің пайда болуы туралы» атты еңбегінде теңсіздік цевелизациясыныңдамуымен күшейе бермек деп дәлелдеді.

 «Қоғамдық шарт»деген шығармасында Руссо мемлекеттің пайда болуы жөніндегі бұрыннан ұсынылып келе жатқан қоғамдық шарт теориясы дегенде қолдай отыра, феодалдық қоғамға өзінің болжаған бір қоғамы- «Адамдардың табиғи жағдайда болуы» дегенді ұсынады.Оның ойынша, бұл қоғамда адамдар  бір-бірімен тең және бостандықта болуы тиіс, ал олар кейіннен өзінің «табиғи праваларын», еңбекке негіздеп меншіктерін қорғап  сақтау үшін ғана уақытша өз еріктерінше праволарынан бас тартқан.

       Руссо  адамда – адам қанау болмайтын,  барлық адамдар өз еңбектерімен  өмір сүретін бостандық теңдік  және бауырмалдық орнаған қоғамдық  құрылыстыарман етті.

     Тәрбиенің мақсаты мен сипаты.

      Жан – Жак  Руссоның педагогикалық теориясынегізінен көркем шығармасы «Эмиль»  атты романында баяндалады.Өз өмірінде гуманистік бағытты берік ұстанған ағартушы-педагог Руссо жаңа қоғамды аңсауына байланысты феодалдық салт-сананы түбірімен жою үшін,жаңа қоғамды орнату үшін кімді қалай тәрбиелеу қажет деген сұрақпен тәрбиенің міндеті мен өзгешіліктері жөніндегі мәселені зор педагогикалық проблема ретінде ұсынды.

    Тәрбие бағыты  жөніндегі  Руссоның негізгі педагогикалық  талаптары баланы қадірлей отыра, оның қызығушылықтары мен тікелей талаптарын зерттеу. Сөйтіп, Руссо жаңа тәрбиені балаға үстемдік етуге оның дамуына тез зәбірлік жасауға  тырысатын феодалдық ескі тәрбиеге тікелей қарсы қойды.

          Ақыл - ой тәрбиесі мен бәләм беру мәселелерінде  Руссо ең алдымен дінге негізделген шіркеулік мектептер мен күресе отыра, білім мазмұнының түпкілікті жаңаруын талап етті.

    Руссо дидактикасының негізі баланың өзінің әрекетін,зеректігін, зейінділігін, байқампаздылығын дамыту мақсатын көздеді. Барлық оқылатын пәндер мейлінше көрнектілікпен баланың қабылдауына бейімделуі тиіс. Эмильдің сабақтары сыныпта емес, табиғат аясында жүргізілген. Руссо осылай жүйелі білім мен ғылымды жеткілікті бағалай алмаса да, Эмильдің шашыранды түрде меігерген білімдерін практикамен  байланыстыруы, сөз жоқ, оның педагогикасындағы жаңа, соңғы бағыт еді.

    Руссоның әдеби және педагогикалық мұраларында дене еңбегі адамнан ажыралмайтын,оның негізгі борышы делінді.Эмиль әр түрлі  қолөнеріне үйретіледі, өздігінше тұрмыс құруға үйренеді, еңбек адамын сыйлауға, еңбекті, еңбеке негізделген демалысты бағалауға дағдыланады. Руссоның суреттеуінше жіне педагогикалық жағынан қорытуынша  Эмиль еңбек үстінде шыныққан ,ендіоған азғындаған феодалдық цивилизацияның ықпалы қауіпсіз.

Руссоның педагогикалық көзқарасының маңызы

Руссо бірқатар педагогикалық мәселелерде қателік пен қайшылыққа ұшырай тұрса да, оның педагогикалық теориясы өз дәуірінде жалпы бағыты ілгере ұмтылған прогрессивтік роль атқарды.

XVIII ғасырдағы Россияның  жалынды революцияшыл ағартушы         А. Н. Радишев ұлы ойшыны өте жоғары бағалады. 1791 жылы бір хатында Радишев тәрбие мәселелеріндегі жүргізген өзгерістері үшін Руссоға “Европа көп міндетті” деп жазды. Декабристер Руссоның “Қоғамдық шарты” мен “Эмилін ” зор ынтамен оқыды. Кейінгі революцияшыл демократтар да Руссо мұрасын жоғары бағалады. 1856 ж. Н. Г. Чернышевский “Современникте” Руссоның ұрпаққа қалдырған еңбегін, халыққа деген сүйіспеншілігін баса өтеп өтті.

Қазіргі қоғамның прогрессившіл педагогтары Жан-Жак Руссоны атақты ағартушы – педагог ретінде бағалайды.

 

Джон Локк 1632-1704 ағылшын. Еңбектері «Адам 1970 ақылы жөніндегі тәжірибе», «Тәрбие жөніндегі ойлар»-1693, Ақылды тәрбиелеу туралы. Бұл гувернанттық оқытуды пайдалану қажет деді.  Бала таза тақта сияқты, не жазылса сол қалады деді.  Дене тәрбиесін жақтады. Мықты, денеде мықты рух деді. Ол ерлікке табандылыққа әсер етеді деді. Адамгершілік тәрбиеде ұстамдылыққа, сақтыққа, әдептілікте ерекше мән берді. Мінез-құлықтағы мәдениетті жақтады. Адамгершілік тәрбиенің принциптерін

1. табиғатқа сәйкестілігі;

2. бала табиғатын  жете зерттеу;

3. тәрбиедегі  қаталдықты балаға сүйіспеншілікпен  ұштастыру деп берді.

Ата-анамен баланың арасында шынайы туыстық болуын қалады. Ол үшін оның жолдары берілді.

1. үлгі-өнеге көрсету

2. әдеттену

3. балалармен пікір алысу

4. намыс, теріс ұғымдарға назар аудару

ХVІІ ғасырда қоғамдағы адамның тәрбиесіне байланысты тұжырымдамалар пайда болды. Олардың авторлары Джон Локк және Жан Жак Руссо еді. Бұл тұжырымдамалар бір бірінен принципті тұрғыда ерекшеленді. Олардың бірі «азаматты» тәрбиелеу отбасында жүзеге асады (Локк) десе, екіншісі Эмильді тәрбиелеу әлеуметтен тыс жалпылай жүреді (Руссо) деді. Бірақ, бұл екі тұжырымдаманы жалпы көзқарас біріктіреді – ол әрбір тұлғаға жеке тұрғыда қарым-қатынас жасап, оның мүмкіндіктері мен жеке қасиет сапаларын қабілеттерін қоршаған ортамен байланыстыра отырып, тәрбие арқылы дамыту.

              ХVII ғасырда ағылшын елінде өндіріс  төңкерісін әзірлеген буржуазиялық төңкеріс болды. Бұл төңкеріс феодалдық құрылысқа қарсы бағытталады да жаңа заманның, яғни капиталистік шаруашылықтың жүйесі мен буржуазиялық үстемдіктің орнай бастағандығын көрсетті. Бірақ, бұл төңкерістің ерекшелігі сол, ол буржуазиялық төңкерістің бастамасы еді, сондықтан ол іри бастаған феодалдық қоғамның негізінде дамыды. Ол кезде әлі ірі машиналы капиталистік өндіріс те, жұмысшы күші жоқ еді. Төңкеріс буржуазия мен феодалдардың арасындағы ымырамен аяқталды. ХVII ғасырдың ортасында, төңкеріс кең етек ала бастағанда, оған қарсы күштердің шабуылы басталды.

                Осындай тарихи жағдайлар Джон  Локктың саяси әлеуметтік, философиялық және педагогикалық көзқарастарының қалыптасуына әсер етті.

              Джон Локк – буржуазиялық отбасында өскен, адвокаттың баласы. Оксфорд университетін бітірісімен, 1658 жылдан бастап жұмыс істейді. Ұстаздық жолды таңдап, тәрбиелеу мен оқыту жұмысына ден қойды.