Компьютерлік техниканы қолданылуы бар қазіргі кездегі банкілік технологиялар

 

 

АБЖ– нің техникалық қарулануы

 

 

Қазіргі кездегі банкілік жүйелердің аппараттық құралдары бар, оған кіретіндер:

• есептеуші техниканың (ЕТ) құралдары;
• локалды есептеуші желілердің (ЛЕЖ) қондырғылары;
• телекоммуникация және байланыс құралдары;
• әр түрлі банкілік қызмет көрсетулерді автоматтандыратын қондырғылар: автоматтар-кассирлер және т.б.

Банкілік жүйенің эффектілі жұмысына және функционалды мүмкіндіктеріне әсерін тигізетін маңызды факторлар бұл техникалық құралдардың құрамы, олардың архитектурасы және базалық (жүйелік) ПҚ – ң жинағы, оның негізінде жүйенің қолданбалы бөлігі құрылады.

ЕТ құралдарын қолданылу, негізінен IBM – ге келістірілген, дербес компьютерлерге арналған. Орталықтандырылған серверлері бар локальді жүйелер кеңінен қолданылады. Ірі банктер үшін ақпараттық жүйені құру өте қуатты орталықтандырылған мини ЭЕМ негізінде орындалады. Орталықтандырылған ЭЕМ ретінде мысалы, көп процессорлы жүйелер, сонымен қатар RISC – процессорындағы жүйелер қолданыла алады.

Ақшамен жұмыс істеу кезіндегі банкілік операцияларды автоматтандыру валюталардың және бағалы қағаздардың детекторларын, купюралардың және тиындардың есептеуіштерін, банкноттарды қаптағыштарды, қағаздарды және құжаттарды жоюға арналған машиналарды қолданылуды қарастырады. Бұл қондырғылар операциялардың үлкен көлемінде жұмыстың еңбек сіңіргіштігін азайтуға, кассирлердіңуақытын үнемдеуге көмектеседі. Жалған ақшадан қорғану банктің айырбастау пунктеріндегі және көптеген бөлімшелеріндегі айналымдарының кезінде ақша құралдарының дұрыстығын және оладың сақтығын қамтамасыз етеді.

Автономды банкілік технологиялардың өнімділігі мен дәйектілігін арттыру мақсатында компьютерлер белгілі – бір қосымша техникалық және программалық құралдар арқылы желілерге қосылады. Банкілік қызметтің практикасында ЛЕЖ кең таралған.

Қондырғыны ЛЕЖ – ге қосу үшін желінің компоненттерін қосатын бір каналдың болғаны жеткілікті, оған қоса әр түрлі қондырғылардың физикалық бірлігін қамтамасыз ететін желілік адаптерлер керек.

Қолданушыларға қызмет көрсетудің режимдері жүйеде «файл – сервер» және «клиент – сервер» ретінде ұйымдастырылады. Екі модельдің сұлбалары жалпы бірдей болса да, күрделілігі, жұмыс көлемдері, функциялары, программалық – техникалық қамсыздандырылуы әр түрлі.   

 

АБЖ – ң программалық қамсыздандырылуы

 

БЖА – ны функциялаудың ерекшелігі – қысқартылған уақыт мерзімінде мәліметтердің үлкен көлемін өңдеу қажеттілігі болып табылады. Осындай кезде негізгі ауыртпашылық енгізу, оқу және мәліметтерді беру операцияларына түсіріледі. Сондықтан, базалық құралдар өздерінің өнімділіктерін жоғалтпай үлкен мәліметтер қорына кіретін рұқсатқа ие болуы керек.

Спектрде желілі функцияның базалық құралдарының бар болуы – қазіргі кездегі БЖА – дың ажырамас атрибуты болып табылады (көп деңгейлік қамтамасыз етіледі, әр түрлі программалық платформалады (DOC, «NetWare», Windows NT, UNIX және басқа) біріктіру мүмкіндігі қамтамасыз етіледі). 

Банкілік жүйелермен іске асырылатын функциялардың тізімін екі бөлікке бөлуге болады:

• Міндетті;
• Қосымша,

Біріншісіне кез келген банкте орын алатын қызмет бағыттарын жатқызуға болады. Екіншісінің таңдалуы банктің мамандануына байланысты.

АБЖ – ң қолданбалы сипаттамалары функционалдық қасиеттерінен басқа, интегрирлеудің, конфигурациялаудың, жүйені ашу және қалыпқа келтіру талаптарына жауап беруі керек. 

Банкілік жүйенің конфигурирленуі жүйенің әр түрлі конфигурациясын алудың мүмкіндігін білдіреді. Осымен қатар жүйенің кейбір сипаттамаларын ескеру керек: модульдер және олардың орындайтын функциялары, модульдердің автономдылық дәрежесі, модульдер арасындағы байланыс және олардың орындалуының формалары, жүйенің мүмкін болатын конфигурациялары, оның минималды құрамы, кеңейту нұсқаулары.

Барлық банкілік операцияларды біріктіретін, интегрирленген АБЖ банкті басқару дәрежесін арттырады. Бұндай жүйе банктегі барлық функционалдық және ақпараттық байланыстарды көрсетеді және кез келген дәрежедегі мәліметтерге кірісті қамтамасыз етеді. 

Жүйенің ашықтығы онда дамудың және модификацияның құралдары бар екендігін болжайды. Қазіргі кездегі әдістемелер және программалық құралдар мұндай мүмкіндікті бере алады. Олар құралдардың CASE атауын алды, ПҚ – ы автоматтандыруды рұқсат етеді. Жүйені қалыпқа келтіру банктің технологиясын бейімделу үшін қажет.   

 

 АБЖ – ң салыстырмалы  талдануы

 

Банкілік жүйелерді олардың әр түрлілігіне байланысты салыстырмалы бағалау күрделі процесс болып табылады. Ол өзіне жүйенің архитектурасын, базалық программалық құралдарды (MS DOS – тан бастап, Unix – ке дейін), функционалдық мүмкіндіктерін қосады.   

Отандық банкілік жүйелердің даму тарихы көрсеткіштердің банкілік істің дамуына сәйкес келетіндігін көрсетеді. Қазіргі кезде көп эксплуатацияланатын жүйелер DOS-кешендері сияқты Windows – та болып табылады. Бұндай кемшіліктеріне қарамастан олар көптеген банктерде қолданыста болып отыр. 

Кесте 1.1

Таңдалған параметрлердің салыстырмалы талдануы

Өнім   Сипаттамасы	«ВАЛЮТАЛЫҚ КАССИР» АЖО	«ВАЛЮТАЛЫҚ КАССА» АЖО		«АЙЫРБАСТАУ ПУНКТІ» АЖО
Процессор, ГГц	1,2	1,2		1,4
ЖЕСҚ, ГB	320	160		320
Қатты дисктегі орын, mB	10	5		5
Кодының ашықтығы	толығымен	толығымен		Жоқ
Программалау тілі	Visual FoxPro	Cliepper		C++
Операциялық жүйе	Windows 2000,XP	Windows 2000,XP		Windows 2000,XP
Компоненттер қажет етіледі	--	Локалды BTRIEVE		Ms OFFICE 2000,XP
МББЖ	FOX PRO	BTRIEVE		dBASE
Архитектурасы	Файл-сервер	Файл-сервер		Файл-сервер
Бір уақытта жұмыс істейтін қолданушылар саны	1	1		1
Кесте 1.1 - жалғасы
Қолданылу қарапайымдылығы	күрделі	күрделі	жеңіл
Сыртқы жүйелермен интеграциялануы	бөлшектік	иә	бөлшектік
Құжаттық және анықтамалық ақпарат	«жеткілікті»	«жеткілікті»	«жеткілікті»

 

Бұл кемшіліктердің мәнін ашайық.

Барлығынан бұрын өнімділігінің жеткіліксіздігі, мәліметтердің үлкен көлемдерін қолдай алмау кемшілігі, бірақ жүйенің сапасы желінің серверін өте қуаттысына ауыстыру жолымен жақсартуға болады. 

Келесі кемшілік жеткілікті дәрежеде мәліметтердің қауіпсіздігін қамтамасыз ете алмау. Бұл мәселе жағдайлар қатарынан ұйымдастырушылық – техникалық әдістермен жойыла алады.

DOS – кешенділігінің артындағы сатылар ретінде Windows ОЖ негізінде жұмыс істейтін жүйелерді қарастыруға болады. Жоғарғы эффектілі болып «Novell Net Ware» шегінде «клиент – сервер» архитектурасында құрылған жүйелер табылады.

Осы кезде сервер болып, келіп түсетін сұраныстарға қызмет көрсетуді қамтамасыз ететін логикалық процедура қарастырылады. Сервердің тұтынушылары болып ДЭЕМ – ның процессорлары табылады. Тұтынушының мақсаты сервермен байланыс орнату.  «Клиент – сервер» өзіне процессордың екі түрін қосады: тұтынушылық, ол жұмыс станцияларында DOS басқаруымен орындалады және серверлік, оның орнына желілік серверде «Btrieve» Record Manager сервері бола алады.

 

АБЖ құрамындағы АЖО

 

АБЖ  - дің қазіргі кездегі даму сатысында ақпаратты бөліп өңдеу кеңінен қолданылуда. Оған компьютерлік техниканың дамуы, оның бағасының төмендеуі, қызмет көрсетуде және эксплуатациясының қарапайымдылығы арқау болып отыр.    Құрылымдық түрде бұндай АБЖ  ДЭЕМ мәліметтерді беру каналдарын, терминалдарды және басқа перифериялық қондырғыларды біріктірудің кейбір желісі сияқты қарастырылады.  

Ірі банктер үшін ақпараттық жүйелерді құру қуатты орталықтандырылған мини ЭЕМ негізінде құрылады. ДЭЕМ желілік базасында өзара байланысқан мамандандырылған АЖО құрылады. 

Басқарылу деңгейлері әртүрлі АЖО құрылады – басқарушылардың, бөлімше басқармаларының, басқа жұмысшылардың. 

АЖО – ң нақты мақсаттық белгіленуін есепке ала отырып, олардың негізгі принциптері болып әр түрлі деңгейдегі АЖО табылады және олардың белгіленуі есептелінген банкілік желіде біріктіріледі.

1.2- суретінде АБЖ – ң келтірілген сұлбасы көрсетілген.

АБЖ құрамындағы АЖО – ң функционалдық мүмкіндіктеріне әсер ететін маңызды факторлар бұл техникалық құралдардың құрамы, олардың архитектурасы және т.б. болып табылады.

Ірі банктер үшін ақпараттық жүйелерді құру қуатты орталықтандырылған мини ЭЕМ негізінде құрылады. ДЭЕМ желілік базасында өзара байланысқан мамандандырылған АЖО құрылады. 

Бірақ, автоматтандырылған жүйені енгізудің бірінші сатысында АЖО автономды түрде қолданылу мүмкін.

 

Сурет 1.2 АБЖ сұлбасы

 

 

 

1.2 КБ орындалатын валюталық операциялар

 

 

Шет ел валютасымен операциялар орындау КБ қызметіндегі ең маңызды динамикалық секторын білдіреді, сондықтан валюталық операциялардың есебі аса мұқияттылықты талап етеді. Валюталық нарықты бақылау және реттеу ҚР – ң ҰБ  қызметінің бір бағыты болып табылады, оған нұсқаулықтардың, есептіліктердің үлкен саны куә бола алады.

Шет ел валютасымен жұмыс істеу кезінде КБ осы операция түрі оған үлкен пайдасын тигізеді.

Шет ел валютасымен жүргізілетін операциялардың есебі «Шет ел валютасы және ол бойынша есеп – қисаптар» балансының бесінші бөлімінің шоттарында жүргізіледі.  Операциялардың есебі екі баға бойынша жүргізіледі: шет ел валютасында және ҚР – ң курсы бойынша теңгемен, валютаның, банктің, мемлекеттің түрі бойынша топтастырылған жеке шоттарда.

КБ – ң шет ел валютасымен жүргізілетін операциялары үш топқа бөлінуі мүмкін:

1. Банктер – корреспонденттердің талғамы бойынша орындалатын операциялар (сыртқы операциялар), оларға банктің корреспонденттік шоттарының күйінің өзгерісін көрсетеін операциялар; тұтынушының шотына құралдардың келіп түсуі бойынша операциялар және басқа операциялар жатады;

2. Тұтынушының талғамы бойынша орындалатын операциялар (тұтынушылық операциялар). Оларға тұтынушылармен байланысты барлық операциялар жатады, олардың ең маңыздылары:

• тұтынушының валюталық шотын ашу және жабу;
• валютаны басқа қаржылық ұйымға аудару;
• сол банктің тұтынушысына валютаны аудару;
• тұтынушыға шет ел валютасын беру;
• тұтынушыдан валютаны қабылдау;
• тұтынушының тапсырмасы бойынша шет ел валютасын биржадан сатып алу (теңгені шет ел валютасына конверттеу);
• ашық валюталық позиция есебінде тұтынушының валютаны сатып алуы (шет ел валютасын теңгеге конверттеу);
• тұтынушының тапсырысы бойынша биржада валютаны сату (теңгені шет ел валютасына конверттеу);
• ашық валюталық позиция есебінде тұтынушының валютаны сату (шет ел валютасын теңгеге конверттеу);
• тұтынушының тапсырысы бойынша биржада валютаны конверттеу (бір шет ел валютасын екіншісіне конверттеу);
• ашық валюталық позиция есебінде тұтынушының валютаны конверттеу (бір шет ел валютасын екіншісіне конверттеу);
• аккредитивтармен және жол чектерімен операция жүргізу;

3. Банктің талғамы бойынша орындалатын  операциялар (банктің ішіндегі операциялар). Оларға келесі операциялар жатады:

- банк аралық несиелерді берумен  және алумен байланысты операциялар;

- банктің биржада валютаны сатып  алуы немесе сатуы;

- тұтынушының валюталық пайдасының  фиксирленген бөлігінің конвертациясы;

- тұтынушылардың шет ел валютасы  бойынша депозиттік, несиелік және  еспетік шоттары бойынша пайыздарды  есептеу және шегеру;

- шет ел валютасының операцияларының есебін жүргізу кезінде банк ішіндегі жеке шоттарды ашу және жабу;

- валютаны банк ішінде аудару (бір шоттан екіншісіне);

- валюталық шоттардағы қалдықтарды  қайта бағалау;

Банк ішіндегі операциялар мемориалдық ордерлермен дайындалады. Осындай әр бір операция бухгалтерлік проводкалармен сәйкестнгіріледі.  

Айырбастау пунктерінің айналымдағы ақшалы таңбаларды тек қана Қазақстандық Банктерде жүретін шет ел валютасын теңге курсы бойынша сатуға және сатып алуға құқығы бар.

Айрбастау пунктері тек қана шет ел валютасын салумен немесе сатып алумен айналыса алмайды.  Көрсетілген валюталық операциялар бір уақытта орындалуы керек.

 

 

1.3 Айырбастау пунктінің қызметін талдау

 

Айырбастау пунктінің басты жұмысшысы кассир болып табылады. Айырбастау пунктінің қызметін бір жұмыс күніндегі валюталық кассирдің еңбек процесі арқылы қарастырайық.

Жұмыс күнін бастамас бұрын кассир өзінің орнын дайындау керек, дабылды тексеріп, түскен өзгерістерді нормативтік құжаттарға тіркеу керек, сонымен қатар айырбастау пунктінің операцияларын бастау үшін аванс берілуінің өтінішін толтыруы керек. Ақшалы құралдар, теңге және валюта жұмыс күнінің басында айрбастау пунктіне инкассатормен жеткізіледі және кассир осы заттардың барлығына материалдық тұрғыда жауапты болады. Қабылданатын құндылықтар қайта саналып отырылуы тиіс. Егер қандай да бір банкноттың шынайы емес екендігі күдік тудырса, ол салым соммасына есептелінбейді. 

Айрбастау пунктінің кассирі сонымен қатар әрбір сатылған немесе сатылып алынған валютаға реестр жазады және жұмыс күнінің аяғында кассада қалған қалдыққа анықтама толтырады. Толтырылған әрбір құжатта айырбастау пунктінің кассирінің қол таңбасы, тегі және толтырған күні белгіленуі керек.  Акт инкассаторға банкке жеткізілуі үшін беріледі.

Тұтынушыға қызмет көрсету операциясы смена ұзақтығына жүргізіледі.