Компьютерлік техниканы қолданылуы бар қазіргі кездегі банкілік технологиялар

Объект деп мағлүматтары мәліметтер базасында сақталатын ақпараттың жүйенің элемеиттері аталады.

Атрибут - объектінің қасиеттерін ақпараттың бейнелеу. Әрбір объект атрибуттардың кейбір жиынтығымен ситатталады.

Мәлметіпердің басты элементі деп мәлметтердің баска элементтерінің мәндерін аныктауға мүмкіидік беретін осындай атрибут аталады.

Алғашқы кілт - объектінің (жазбаның) әрбір данасын біреғей түрде жағастыратын атрибут (немесе атрибуттар тобы), Екіншіреттегі кілт - бірнеше жазбалар (объект даналары) үшін мәні қайталанатын атрибут (немесе атрибуттар то¬бы). Ен алдымен, екінгиі реттегі кілттер жазбаларды іздестіру операцияларында қолданылады. Мәліметгер базасы ұғымымен мәліметтер базасын басқару жүйесінің ұғымы тығыз (МББЖ) байланысты.

 МББЖ - жаңа база құрылымын  құруға арналған программаның  құралдар кешені, оны құрамын  толықтыру, құрамында барды редакқиялау  және апаратпен көрсетушілік (визуализация). База ақпаратын көрсетушілік ретінде берілген критерийге сәйкес бейнеленетін мәліметгерді іріктеу, оларды ретгеу, сосын шығаратын құрылғыға беру немесе байланыс арналары бойынша беру.

 Кез келген МББЖ мәліметтермен  төрт қарапайым операция орындауға  мүмкіндік береді:

 ■ кестеге бір немесе бірнеше жазбаны қосу;

 ■ кестеден бір немесе бірнеше жазбаны жою;

 ■ кейбір өрістердің бір  немесе бірнеше жазбаларындағы  мәндерді жаңарту;

 ■ берілген шартты қанағаттандыратын  бір немесе бірнеше жазбаларды  табу.

 МББЖ-ның тағы бір функңиясы - мәліметтерді басқару. Мәліметтерді басқару ретінде, әдетте, мәліметтерді рұқсат етілмей қол жетуден қорғау, мәліметтермен жұмыс режимін көп мәрте пайдалануды қолдау және мәліметтердің тұтастығы мен үйлесімділігін қамтамасыз ету түсініледі.

Мәліметтер базасын жіктеу. Мәліметтер арасындағы байланыстарды орнату әдістері бойынша былайша ажыратылады: Реляциялық, иерархиялық және желілік МБ.

 Реляциялық МБ кесте түрінде  мәліметтерді ұсынудың қарапайым  және әдеттегі формасы болып  саналады. Көптеген теориялар ішінде кестеге қатынас (relation) термині сәйкес келеді және ол МБ-ға осы атты берген. Ол үшін дамыған математикалық аппарат - біріктіру, алу, азайту, қиылысу, қосу және т.б. сияқты математикалық операциялар айқындалатын реляциялық есептеу мен реляциялық алгебра.

 Осы типтегі МБ жасауға  американдық ғалым Е. Кодд елеулі  үлес қосты.

 Реляциялық МБ-ның жақсы қасиеті - оны қолдаудың аспаптық құралдарының  салыстырмалы қарапайымдылығы, кемшілігі - мәліметтер құрылымының қатавдығы (ерікті үзындық кестесінің жолдарын берудің мүмкін еместігі) және оның жұмысы жылдамдығының мәліметтер базасы мөлшеріне тәуелділігі. Мұндай МБ-ға белгіленген көптеген операциялар үшін барлық МБ қарау қажетті болуы мүмкін,

 Иерархиялық және желілік  МБ қайсыбір ортақ белгісі  бар мәліметтер арасындағы байланыстардың бар болуын көздейді. Иерархиялық МБ-да мұндай байланыстар ағаш-сызық жол (графа) түрінде бейнеленуі мүмкін, мүнда биік үшар бастан төменгі кішілеріне қарай біржақты байланыстар ғана болуы ықтимал. Егер барлық ықтимал сүрақтар ағаш құрылымында бейнеленсе ғана, бұл қажетті ақпаратқа жетуді тездетеді. Ақпарат алудың ешқандай басқа сұрау салулары қанағаттан-дырмайды,

 Аты айтылған кемшілік желілік  МБ-дан алып тасталды, онда (тым  болмағанда, теориялық жағынан) «бәрімен  барлық жағынан» байланыс болуы ықтимал еді. Іс-тәжірибе жүзінде мүны іске асыру мүмкін болмағандыктан, кейбір шектеулерге жүгінуге тура келеді.

 Мәліметтердің әрбір элементі  құрамында кейбір басқа элементтердің  сілтемесі болуы тиіс. Сол себептен  ЭЕМ (электронды есептегіш машинаның) оперативті және дискілік жадындағы едәуір ресурстар талап етіледі.

Мәлiметтер қорын басқару жүйесi (МҚБЖ) мәлiметтер құрылымы типтерiнiң бiрiне бағытталады. Олар: иерархиялық МҚБЖ, желiлiк МҚБЖ, реляциялықМҚБЖ болып үшке бөлiнедi.

МҚБЖ – бағдарламалық жабдық, оның көмегiмен МҚ (мәлiметтер қоры) құрылады, соның негiзiнде ақпаратты iздеу жүйесi (АIЖ) құрылады және жұмыс iстейдi. Ақпаратты iздеу жүйесi дегенiмiз – мәлiметтер қорының жиынтығы және оларға қызмет көрсетушi бағдарламалар.

 Кез-келген мәліметтер қоры деректердің реляционды моделіне негізделеді.

 Мәліметтердің реляционды моделінің  негізінде қатынастар (relation - ағылшын  тілінде қатынас) ұғымы жатыр. Егер  белгілі шарттарды орындасақ, қатынасты  екі өлшемді кесте түрінде  берген ыңғайлы болады. Кесте көрнекті, әрі адамға түсінікті бейнелеу болып табылады. 

Реляционды мәліметтер қоры– бұл өзара байланысқан қатынастар жиыны. Әрбір қатынас (кесте) компьютерде файл түрінде беріледі.

Қатынастарға қолданылатын негізгі амалдарға:

 ·  Жиындарға қолданылатын амалдар: қиылысу, айырма, декарттық көбейту, бөлу, біріктіру;

 ·  Арнайы реляционды амалдар: проекциялау, біріктіру, таңдау (селекция, шектеулер) жатады.

 Мәліметтер қорын басқару  жүйесінің деңгейі осы айтылған  амалдарды орындауда қолданылатын құралдардың бар болуымен және олардың қолайлылығымен өлшенеді. Қатынастарда, реляционды мәліметтер қорында бұл амалдарды орындауда қолданатын тілдерді екі класқа бөлуге болады:

 ·  Реляционды алгебра тілдері;

 ·  Реляционды есептеулер  тілдері.

 Реляционды алгебра тілдері реляционды алгебраға негізделген. Қатынастарға қолданылатын амалдарды тізбектей белгілі ретпен жазып, қажетті нәтиже аламыз. Сондықтан реляционды алгебра тілдері процедуралық тіл болып, ал мәліметтер қорын басқару жүйелері тілдерінің көбі процедуралық программалау тілдері болып табылады. 

 Бұтақ тәрізді объектілердің  кестесі иерархиялық құрылым  болады. Бұндай құрылым үшін төменгі  деңгейдегі объекті жоғарғы деңгейдегі  объектіге бағынышты.

 Мәліметтер құрылымының үшінші  түрі – желілік МҚБЖ.

 Керектi ақпараттарды жинау  ғана емес, оларды жақсылап құрылымдау  да маңызды. Кез-келген ақпараттық  құрылым келешекте қажеттi ақпаратты  алу үшiн құрылады. Сондықтан да  ол мәлiметтердiң құрылымын жасау  мына әдiстерге сүйену арқылы  жасалады:

1. объектiнiң сипаттамаларын анықтау;
2. осы объектiлердiң атрибуттарын (атрибут – қатынас бағандары) анықтау;
3. объектiлердiң арасындағы байланысты көрсететiн құрылым типтерiн таңдау (кесте, иерархиялық, желiлiк).
4. ақпараттық құрылымның дәл экземплярын құру.

 

МҚБЖ функциясы, мәлiметтер қорының басқару жүйесi

МҚБЖ –мәліметтер қорын құру, жүргізу және қолдануға арналған тілдік және бағдарламалық құралдардың жиынтығы. Қолданылу түріне байланысты МҚБЖ дербес және көпшiлiк қолданушы деп бөлінеді. Дербес МҚБЖ бір компьютерде жұмыс істейтін желiлiк мәліметтер қорын құруды қамтамасыз етеді. Дербес МҚБЖ-не Paradox, dBase, FoxPro, Access т.б. жатады. Көпшiлiк қолданушы МҚБЖ клиент-сервер архитектурасында жұмыс істейтін ақпараттық жүйелерді құруға мүмкіндік береді. Көпқолданылушы МҚБЖ-не  Oracle, InterBase, Microsoft SQL, Server, Informix және т.б жатады. МҚБЖ-ң негізгі үш функциясын бөліп көрсетуге болады.

 Мәліметтерді анықтау (Data definition) – сіз өзіңіздің мәліметтер  қорыңызда қандай ақпараттар  сақталатынын анықтай аласыз, мәліметтер  құрылымын және типін, сонымен қатар бұл мәліметтер бір-бірімен қалай байланысқанын көрсете аласыз. Кейбір жағдайларда сіз, сонымен қатар, мәліметтерді тексеру форматы мен критерийін бере аласыз;

 Мәліметтерді өңдеу – мәліметтерді  әр түрлі тәсілдермен өңдеуге болады. Мәліметтерді онымен байланысқан басқа бір ақпаратпен байланыстырып, нәтиже мәнін есептеуге болады;

 Мәліметтерді басқаруда –  сiз мәліметтермен кім танысуына  болатынын көрсетіп, оларды өшіріп  немесе жаңа ақпарат қоса аласыз. Сонымен қатар, мәліметтерді ұжымдық қолдану ережелерін анықтауға болады.

 

Сұранысты ұйымдастыру әдiстерi және түрлерi

 

Сұрау (запрос) – белгiлi бiр  ақпараттарды  алуға  талап  болып  табылады.  Сұрау бiр немесе бiрнеше кестелерден құрылады. Сұраудың нәтижесi таңдау (выборка) деп аталады. Мәлiметтер қорында таңдау сақталмайды; ол әрбiр рет сұрауды орындағанда жаңадан құрылады да оны жапқанда жоғалады. Сонымен,  ақпараттарды  таңдау  үшiн  бiрiншiден,  қандай  ақпарат  керек  болып  тұрғандығын; одан кейiн ол ақпарат қай кестеде сақталғандығын бiлу керек.

Сұраныстың  негiзгi  типтерi:

• Стандартты таңдаулар;
• Орындау үшін әрекеттер;
• Қосу үшін сұраныс. Кестедегі іріктелген жазбаларды немесе ағымдағы мәліметтер қорындағы сұранысты басқа кесте соңына қосуға болады;
• Жою үшін сұраныс;
• Жаңарту үшін сұраныс. Берілген жазбаларды шартты қанағаттандыратын ыңғайлы жағдайға өзгертуге болады;
• Жаңа кесте құру үшін сұраныс;
• Параметрлік сұраныс. Көбіне  пайдаланушыға құрылған сұраныс бойынша іс жүргізуге (жұмыс жасауға) тура келеді бірақ кей жағдайларда таңдау кезінде біршама өзгешеліктер болады. Ондай жағдайда, қайта-қайта жаңадан сұранысты баса бермес үшін, сұранысты параметрімен құру керек.

 Сұраныстың тоғысуы берілгендерді  көрнекті, кросс - кестені компактілі  пішінде көрсетеді. Берілгендерді  өңдеуде түрлі топтағы жазбалар мен топтық есептеулерді жүзеге асырады.

 

 

1.5 Нарық жағдайында бизнес жоспар құру қажеттілігі және оның

       маңызы

 

Бизнес-жоспар инвестицияны негіздейтін қорытынды құжаттардың бірі, ол жоспарланған өнім номенклатурасы және өнім шығару көлемі туралы, өнім өткізу және шикізат базасының сипаттамысы туралы, жер, әнергетика және еңбек ресурстары туралы деректерді қамтиды, сондай-ақ, қарастырылатын жобаның коммерциялық, бюджеттік және әкономикалық тиімділігі туралы көрініс береді және ең біріншіден, жобаның инвесторлары үшін салынатын инвестицияның тиімділігін негіздейді.

Бизнес-жоспар интеллектуалдық меншік объектісі, коммерциялық құпия пәні болып табылады және сәйкес қорғауды қажет етеді.

Қазіргі нарықтық қатынастардың даму жағдайындағы әкономикалық жағдай кәсіпорындарға ішкі фирмалық жоспарлауға жаңа тәсілімдеме қолдануды талап етеді. Жоспарлау болашақта әрекет етуді көздейтін кез-келген ұйымға қажет. Кәсіпорындар барынша тиімді шешім қабылдауға мүмкіндік беретіндей жоспарлау нысандары мен модельдерін іздеуге мәжбүр болады. Мұндай шешімдерге қол жеткізудін, оптималды варианты -бизнес-жоспар болып табылады.

Бизнестің табысты дамуының шешуші әлементі - сауатты басқару және жоспарлау. Жоспарлау - табысқа қол жеткізудің қажетті шарты, алайда ол жеткіліксіз. өздерінің іс-әрекеттерін жоспарлайтын көптеген кәсіпорындар сәтсіздікке ұшырайды, сондықтан жоспарлаудың өзіне де ұтымды көзқараспен қарау керек.

Жоспарлау - болашақта, белгілі бір уақыт мерзімінде болатын оқиғалардың барынша нақты сандық сипаттамасы. Әрине, бизнес дамыған сайын, уақыт өтісімен ақпарат та өзгеріп отырады, өйткені әкономикалық жағдайлар өзгеріске ұшырайды. Алайда бизнесті қоршаған ортаның өзгерісі ақпаратқа өзгерістер әкелгенімен, жоспарлау - қажетсіз күш-жігер мен уақыт жоғалту деп санауға болмайды. Егер жоспарлау дұрыс жүргізіліп, болып жатқан оқиғаларға сәйкес келсе, ол бизнесмен әлсіз және күшті жақтарын сенуге, қоршаған ортаның бизнеске тигізетін әсерін бағалауға мүмкіндік беретін құрал бола алады. Сонымен қоса, бизнес-жоспар банктерге салынған инвестицияның пайдалану тиімділігін бақылауды күшейтуге және мүмкін болатын проблемаларды алдын-ала айқындауға мүмкіндік беретін маңызды құжат.

Бизнес-жоспар коммерциялық кәсіпорынның барлық негізгі аспектілерін қамтитын құжат, ол алда тұрған мүмкін болатын проблемаларды талдайды, осы проблемаларды шешу тәсілдерін анықтайды.

Сонымен, бизнес-жоспар - бұл бизнестегі қол жеткізуді көздеген мақсаттың   қағаз   жүзіндегі   жазылған   моделі   және   осы   алға   қойған

мақсаттарға қол жеткізу үшін барлық ресурстарды тиімді пайдалануға жағдай жасайтын кұрал.

Жақсы құрылған бизнес-жоспар - жоспарланған іс-әрекеттерінің схемасы. Ол бизнестің болашақ жай-күйін айқындауға көмектеседі. Алға қойылған мақсаттарды белгілеуден бастап, ол мақсатттарға қол жеткізуге қажетті барлық ресурстар мен кезеңдерді қамтиды.

Бизнес-жоспарды құру өнерін меңгеру бүгінде себептерге байланысты қажет:

• әкономикаға  қазір   кәсіпкерлердің   жаңа  ұрпағы   келіп  жатыр., 
  олардың көпшілігі бұрын коммерциялық құрылымдарды басқарып 
  көрген емес, сондықтан нарықтық әкономиа жағдайында оларды 
  күтетін проблемалардың барлық шеңберін олар алдын-ала көріп 
  біле алмайды;
• шаруашылық проблемалар үнемі өзгеріп тұрады және тәжірибелі 
  жетекшілердің     алдында     болашақтағы     шараларын     жаңаша 
  көзқараспен қарау қажеттілігін тудырады;
• Инвестиция алу және әкономиканы көтеру үшін инвесторларға 
  жоспарлардың өміршендігін және тиімділігін дәлеледеу керек;

Бизнес жоспардың мақсаты – кәсіпорын басқармасына келесі негізгі міндеттерді шешуге көмектесу: