Астықты сақтау және өңдеу өндірісіндегі нан қоры зиянкестерімен күресу іс-шаралары

     Қазақстан республикасы білім  және ғылым министірлігі

              Қазақ технология және бизнес университеті

 

Факультет: Технология және экономика

 Кафедра: Технология және стандарттау

    Мамандық: Өңдеу өндірісінің технологиясы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    Тақырыбы: Астықты сақтау және өңдеу өндірісіндегі нан қоры зиянкестерімен күресу іс-шаралары.

    Пәні: Өсімдік шаруашылығының өнімдерін өңдеу және сақтау

 

 

 

 

 

 

                                                                              Орындаған: Джангабилова А.М.

                                                                              Тексерген: Құтыш М.И.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Астана, 2013

Мазмұны

Жоспар.......................................................................................................................4

Кіріспе........................................................................................................................5

І.  Астық массасы мен астық өнімдерінің физикалық қасиеттері........................7

1.1 Астық массасының сусымалылығы мен өздігінен сұрыпталынуы.....7

1.2 Астық массасының қуыстылығы.................................................................9

1.3 Астық массасының сорбциялық қасиеттері.............................................10

     1.4 Астық массасының жылулық-физикалық және масса айырбастау

қасиеттері............................................................................................................12 

Негізгі бөлім 

ІІ. Астық қорының зиянкестері............................................................................14

2.1  Микрофлораның тегі және оның қалыптасуы.........................................14

2.1.1 Дәнді дақылдардың микрофлорасының түр құрамы...........................14

2.2 Астық қорының зиянкестері......................................................................16

2.2.1 Қоңыздар (қатты қанаттылар, Coleoptera).......................................16

2.2.1.1  Қарақоңыз (Tenebrionidae)...................................................................17

2.2.1.2 Жалпақ  қоңыздар (Cucujidae).............................................................18

2.2.1.3  Қулықшыл  қоңыз (Ptinidae)................................................................19

2.2.1.4 Бізтұмсықтар (Curculionidae)...............................................................20

2.2.2  Кеміргіштер..............................................................................................21

2.2.2.1  Тышқан тәрізді кеміргіштер (Мuridae)...............................................21

2.2.2.2 Кеміргіштер (Anobildae).......................................................................21

2.2.2.3 Бұрама (Bostrychidae)...........................................................................22

2.2.3  Көбелектер (қабыршақ қанаттылар, Lepidoptera)..............................22

2.2.3.1  Дән қоңыр көбелегі (Hadena basilinea Shiff)......................................22

2.2.3.2 Күйелер..................................................................................................23

2.2.3.3 Қанкөбелек............................................................................................24

2.2.4 Кенелер.....................................................................................................25

ІІІ. Астық қорының зиянкестерімен күресу шаралары......................................29

3.1 Агротехникалық күресу шаралары...........................................................29

3.1.1 Өсімдік қорғаудағы ауыспалы егістің рөлі...........................................29

3.1.2 Дақылдардың зиянкестермен зақымдануын төмендетуде тыңайтқыштардың рөлі.....................................................................................30

3.1.3 Зиякестердің дамуына топырақты баптау жүйесінің тигізетін әсері..30

3.1.4 Дақылдардың зиянкестермен зақымдануына егін егудің тәсілі мен мерзімінің тигізетін әсері..................................................................................31

3.1.5 Зиянкестердің сан мөлшері мен зияндылық әрекетіне өнімді жинау тәсілі мен мерзімінің әсері................................................................................31

3.1.6 Арамшөптермен күресу...........................................................................31

3.1.7 Зиянкестердің зақымдауына төзімді сорттарды пайдалану................32

3.2 Биологиялық күрес шаралары...................................................................32

3.2.1 Интродукция және акклиматизация (жерсіндіру)................................33

3.2.2 Ареал ішінде тарату.................................................................................33

3.2.3 Маусымды колонизациялау....................................................................33

3.2.4 Жергілікті этномофагтарды қорғау және оларды пайдалану..............34

3.2.5 Жыныс аттрактанттары...........................................................................34

3.2.6 Жәндіктердің гормондары......................................................................34

3.2.7 Микробиологиялық препараттарды қолдану........................................35

3.3 Генетикалық күрес шаралары....................................................................35

3.3.1 Сәулемен стерилизациялау.....................................................................35

3.3.2 Химиялық стерилизация.........................................................................35

3.3.3 Цитоплазмалық сыйыспаушылық..........................................................36

3.4 Химиялық күрес шаралары........................................................................36

3.5 Механикалық күрес шаралары..................................................................37

3.6 Физикалық  күрес шаралары......................................................................37

3.7 Өсімдік карантині.......................................................................................38

3.8 Интегралды күрес шаралары.....................................................................39

IV. Астық – Ұн тағамдарын стандарттау.............................................................40

4.1 Өсімдік тектес өнімдердің сапасын бағалау және сынау........................41

4.1.1  Астық сапасын бағалау  әдістері.............................................................41

4.1.2 Астық дайындаудағы сапа көрсеткіштері.............................................41

4.1.3 Астық  сапасын анықтау тәсілдері.........................................................47

4.1.4 Астық қоспасын анықтау........................................................................48

4.1.5 Астық ылғалдылығын анықтау..............................................................49

4.1.6 Астықтың қамба зиянкестерімен залалдануын анықтау......................51

4.1.7 Астықтың шынылығын анықтау............................................................51

4.2 Бидайды бағалаудың әдістері....................................................................52

4.2.1 Қатты және жұмсақ бидайдың айырмашылығы...................................52

4.2.2 Бидайдың типтері мен подтиптері.........................................................53

4.2.3 Жұмсақ ақ және қызыл бидайды айырып алу әдістері........................53

4.2.4 Бидайдың подтипін эталон арқылы анықтау........................................54

4.2.5 Стандарт арқылы талдау.........................................................................54

4.3 Азық-түлік тауарларын сертификаттау....................................................55

Қорытынды..............................................................................................................57

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..........................................................................58

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жоспар

Кіріспе

І. Астық массасы мен  астық өнімдерінің физикалық  қасиеттері

1.1 Астық массасының  сусымалылығы мен өздігінен сұрыпталынуы

1.2 Астық массасының  қуыстылығы

1.3 Астық массасының  сорбциялық қасиеттері

1.4 Астық массасының  жылулық-физикалық және масса  айырбастау қасиеттері 

Негізгі бөлім 

ІІ. Астық  қорының  зиянкестері

2.1 Микрофлораның  тегі  және оның  қалыптасуы

2.2 Астық қорының зиянкестері

2.2.1 Қоңыздар (қатты  қанаттылар, Coleoptera)

2.2.2 Кеміргіштер

2.2.3 Көбелектер (қабыршақ қанаттылар, Lepidoptera)

2.2.4 Кенелер

ІІІ. Астық қорының зиянкестерімен күресу шаралары

3.1 Агротехникалық күресу  шаралары

3.2 Биологиялық күрес  шаралары

3.3 Генетикалық күрес  шаралары

3.4 Химиялық күрес шаралары

3.5 Механикалық күрес шаралары

3.6 Физикалық  күрес  шаралары

3.7 Өсімдік карантині

3.8 Интегралды күрес  шаралары

IV. Астық – Ұн тағамдарын  стандарттау

4.1 Өсімдік тектес өнімдердің  сапасын бағалау және сынау

4.2 Бидайды бағалаудың  әдістері

4.3 Азық-түлік тауарларын сертификаттау

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Өсімдік шаруашылығы өнімдерін сақтау және өңдеу кезеңдеріндегі сақтауды, сапаны жоғарылату мен шығынды азайтуды қамтамасыз ету. Дәнді, бұршақты және майлы дақылдарды, тамыр жемістілерді өңдеу және сақтау ерекшеліктері. Өсімдік шаруашылығындағы ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау және өңдеудің дәстүрлі және қазіргі әдістері. Сақтау кезіндегі өнімнің шығын нормасы. Өсімдік шаруашылығы шикізаттарын бағалау әдістері мен көрсеткіштері. Өсімдік шаруашылығы шикізаттарын өңдеу және сақтау кезінде жүретін физика-химиялық, биохимиялық, биологиялық және физиологиялық процесстер.

Адамзат баласы ерте замандардан  бастап зор зиян келтіретін астық  зиянкестерімен ымырасыз күресін жүргізіп келеді. Бұл мәселе өз өзектілігін қазіргі уақытта да жоғалтпады, себебі соңғы жылдарда астықтың едәуір бөлігі шаруашылықтарда қалады және бұл мақсатты жүзеге асыру үшін жақсы жетілдірілмеген астық сақтау орындары пайдаланылады. Соның себебінен жәндіктер мен кенелердің көбейіп кетуіне және астықтың көп бөлігін жоғалтуға алып келеді, сондай-ақ зиянкестердің денесінің ферменттерімен, личинка қабыршақтары және экстременттерімен астықты ластайды. Мұның бәрі астықтың тағамдық құндылығын, сапасын едәуір мөлшерде төмендетіп қана қоймай, соңынан астықты мүлдем жарамсыз етеді. Қазіргі уақытта 300-ден аса астықты және басқа өсімдік шаруашылығы өнімдерін сақтау кезінде бүлдіретін, ластайтын зиянкестердің түрлері белгілі.

Ауыл шаруашылығы зиянкестері  — қолдан өсірілетін өсімдіктерді зақымдайтын не мүлдем құртып жіберетін жәндіктер мен жануарлар. Ауылшаруашылық дақылдары зиянкестерінің түрлері өте көп  және алуан түрлі. Оларға омыртқасыз жануарлардан жұмыр құрттар, өсімдік қоректі кенелер, нематодалар, моллюскалар, жәндіктер, жалаңаш шырындар және ұлулар, ал омыртқалы жануарлардан — құстар мен сүтқоректілердің кейбір түрлері (зиянды кеміргіштер) жатады. Зиянкестердің арасында ең көбі жәндіктер (1 млн-ға жуық), содан кейінгі кенелер (12-15 мың), нематодалар (10 мыңнан астам түрлері белгілі). Жәндіктерді зерттейтін ғылымды энтомология  деп атайды.  

Зиянды жәндіктер мен  кенелер қоректік заттарына байланысты монофагтар, олигофагтар және полифагтар болып 3 топқа бөлінеді. Монофагтар өсімдіктердің бір ғана түрімен  немесе бір-біріне ұқсас бірнеше түрлерімен (бұршақтың дәнек қоңызы, таңқурай кенесі), олигофагтар өсімдіктердің бір тұқымдасына жататын көптеген түрлерімен (орамжапырақ тұқымдасының бүрге қоңыздары мен қандалалары, түйнек бізтұмсықтары, дәннің сұр көбелегі), полифагтар өсімдіктердің көптеген түрлерімен (шегірткелер, шыртылдақ қоңыздар, күздік көбелек) коректенетінеді. Жәндіктер өсімдіктің ұлпасын, жапырақтарын, тамырын, жемістерін кеміріп немесе сорып бүлдіреді. Зақымдалған өсімдіктердің зат алмасу процесі өзгереді, өсуі, қор жинауы тежеледі немесе солып қалады. Көптеген зиянкес жәндіктер өсімдік ауруларын таратады. Кенелер ауыл шаруашылығы дақылдарын сорып зақымдайды және қоймаларда астық, дән, ұн, кепкен жеміс, көкөніс өнімдерімен қоректенеді. Кенелердің кейбір түрлері індет таратады. Зиянкес кеміргіштер Қазақстанда өте көп таралған. Олар астық дақылдарын, көкөністер мен жеміс-жидектерді зақымдайды, қоймада сақталатын азық-түлік қорына шығын келтіреді, сондай-ақ жұқпалы аурулар таратады.

  

 

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Астық массасы мен астық өнімдерінің физикалық қасиеттері

 

Астық қорының толық  сақталуы дәннің күйіне көп тәуелді. Астық дайындаушы мекемелерге алуан  түрлі дақылдардың астық топтары  әр түрлі сапа көрсеткіштерімен келіп  түседі: мемлекеттік стандарт талаптарына сәйкес, немесе шектеу кондициясының деңгейінде, немесе одан жоғары мөлшерде ауытқулармен болуы мүмкін. Қоймада орналастыру, егін жинағаннан кейінгі өңдеу әдістері, сақтау ережелері мен тәсілдері, мақсатты пайдалану т.б. түскен астық топтарының сапасына байланысты өзгереді. Астық егін алқабында қалыптастырылады және көптеген факторларға, сорттық ерекшеліктеріне, өсімдіктердің даму жағдайлары мен дәннің қалыптасуына, егін жинау ерекшеліктеріне, егін жинағаннан кейінгі алғашқы кезеңде, астықтың сақталу жағдайларына, астық қабылдау кәсіпорындарына оны жеткізу жағдайларына тәуелді болып табылады.

Қабылдау мекемелеріне түсетін әр түрлі дақылдардың  астық массасы құрамы бойынша  біркелкі болмайды және түрлі-түрлі  құрауыштардың жиынтығын құрайды.

Негізгі құрауыш –  астық тобы деп аталған дақылдардың (бидай, арпа және т.б.) дәндері немесе тұқымы. Астық массасының әрбір дәнінің өзіне тән морфологиялық және физиологиялық айырмашылықтары болады.  Олар аналық өсімдіктер мен масақта әркелкі орналасады, толысу кезеңі де әр мезгілде жүреді.