Азаматтық құқықтық реттеудің пәні және әдістемесі

2. Егер  иелiктен айырушы адам заттарды  беру мерзiмiнiң өткiзiлiп жiберiлуiне  кiнәлi болса немесе сатып алушы  оларды қабылдау мерзiмiнiң өткiзiлiп  жiберiлуiне кiнәлi болса, кездейсоқ  жойылу немесе кездейсоқ бүлiну  қаупi мерзiмiн өткiзiп жiберген  тарап көтередi. 

Жеке меншік ұғымы, түрлері. 191-бап. Жеке меншiк ұғымы және оның түрлерi

1. Жеке меншiк  азаматтардың және мемлекеттiк  емес заңды тұлғалар мен олардың  бiрлестiктерiнiң меншiгi ретiнде көрiнедi.

2. Заң құжаттарына  сәйкес азаматтарға немесе заңды  тұлғаларға тиесiлi бола алмайтын  жекелеген мүлiк түрлерiнен басқа  кез келген мүлiк жеке меншiкте  болуы мүмкiн.

Жеке меншiкте болатын мүлiктiң саны мен құны шектелмейдi.

 Мемлекеттік  меншік ұғымы. 192-бап. Мемлекеттiк меншiк құқығы

1. Мемлекеттiк  меншiк республикалық және коммуналдық  меншiк түрiнде көрiнедi.

2. Республикалық  меншiк мемлекеттік қазынадан  және заң құжаттарына сәйкес  мемлекеттiк республикалық заңды  тұлғаларға бекiтiлiп берiлген  мүлiктен тұрады.

Республикалық бюджеттiң қаражаты, алтын валюта қоры және алмас қоры, мемлекеттiк меншiктiң осы Кодекстiң 193-бабында аталған объектiлерi және мемлекеттiк заңды тұлғаларға бекiтiлiп берiлмеген өзге де мемлекеттiк мүлiк Қазақстан Республикасының мемлекеттiк қазынасын құрайды.

3. Коммуналдық  меншiк жергiлiктi қазынадан және  заң құжаттарына сәйкес коммуналдық  заңды тұлғаларға бекiтiлiп берiлген  мүлiктен тұрады.

Жергiлiктi бюджет қаражаты және мемлекеттiк заңды тұлғаларға бекiтiлiп берiлмеген өзге де коммуналдық мүлiк жергiлiктi қазынаны құрайды.

3-1. Коммуналдық меншік жергілікті мемлекеттік басқару деңгейлері бойынша облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) және аудандық (облыстық маңызы бар қалалардың) меншік болып бөлінеді.

4. Мемлекеттiк  меншiктегi мүлiк мемлекеттiк заңды  тұлғаларға шаруашылық жүргiзу  немесе оралымды басқару құқығымен  бекiтiлiп берiлуi мүмкiн.

5. Жекелеген  мемлекеттік мекемелердің иелігіндегі  мемлекеттік мүліктің құқықтық  режимінің ерекшеліктері заң  актілерімен белгіленеді.

6. Мемлекеттiк  мүлiктi мемлекеттiк меншiктiң бір  түрiнен екiншiсiне беру Қазақстан  Республикасының Yкiметi белгілейтін  тәртiппен жүзеге асырылады.

Мүлікті жеке меншіктен мемлекеттік меншікке ерікті және өтеусіз беру Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен жүзеге асырылады.

Коммуналдық меншіктегі мүлікті жергілікті мемлекеттік басқарудың бір деңгейінен екінші деңгейіне беру Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы заңнамалық актілерде айқындалған тәртіппен жүзеге асырылады.

Стратегиялық маңызды объектілер ұғымы. 193-1-бап. Стратегиялық объектілер

1. Қазақстан қоғамының орнықты дамуы үшін әлеуметтік-экономикалық маңызы бар, оны иелену және (немесе), пайдалану және (немесе) оған билік ету Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігінің жай-күйіне әсер ететін мүлік стратегиялық объект болып табылады.

2. Стратегиялық объектілерге: магистральдық темір жол желілері; магистральдық мұнай құбырлары; магистральдық газ құбырлары; ұлттық электр тораптары; магистральдық байланыс желілері; ұлттық почта тораптары; халықаралық әуежайлар; халықаралық маңызды мәртебесі бар теңіз порттары; әуе қозғалысын басқару жүйесінің аэронавигациялық құрылғылары; кемелердің қауіпсіз жүзуін реттейтін және оған кепілдік беретін құрылғылар мен навигациялық белгілер; атом энергиясын пайдаланатын объектілер; ғарыш саласының объектілері; су шаруашылығы құрылыстары; ортақ пайдаланудағы автомобиль жолдары; сондай-ақ меншігінде стратегиялық объектілер бар заңды тұлғалар акцияларының пакеттері (қатысу үлестері, пайлары), меншігінде стратегиялық объектілер бар жеке және заңды тұлғалардың шешімдерін тікелей немесе жанама айқындауға немесе қабылдайтын шешімдеріне ықпал етуге мүмкіндігі бар заңды тұлғалар акцияларының пакеттері (қатысу үлестері, пайлары) жатқызылуы мүмкін.

Стратегиялық объектілер Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес мемлекеттік және жеке меншікте болуы мүмкін.

3. Стратегиялық объектілерге үшінші тұлғалардың құқықтарымен ауыртпалық салу не оларды иеліктен шығару Қазақстан Республикасы Үкіметінің рұқсат беру туралы шешімі негізінде және Қазақстан Республикасы Үкіметі белгілейтін тәртіппен мүмкін болады.

4. Стратегиялық объектілер жеке меншікте болған жағдайда және оның меншік иесінің объектіні сату ниеті болса, Қазақстан Республикасының Үкіметі, сондай-ақ оның шешімі бойынша ұлттық басқарушы холдинг стратегиялық объектілерді нарықтық құны бойынша сатып алудың басым құқықтарына ие болады.

Стратегиялық объектінің нарықтық құны бағалау қызметі туралы заңнамаға сәйкес айқындалады.

Стратегиялық объектілерді сатып алудың басым құқықтарын пайдалану тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

5. Егер стратегиялық объектінің меншік иесі осы баптың 3 және 4-тармақтарының талаптарын бұзса, мұндай мәмілелер оларды жасаған сәтінен бастап жарамсыз деп танылады.

 

30)Меншік иесі емес тұлғалардың заттық құқығы. 195-бап. Меншiк иесi болып табылмайтын адамдардың заттық құқықтары

1. Меншiк құқығымен  қатар заттық құқықтарға:

1) жердi пайдалану  құқығы;

2) шаруашылық  жүргiзу құқығы;

3) оралымды  басқару құқығы;

4) осы Кодексте  немесе өзге заң актiлерiнде  көзделген басқа да заттық  құқықтар.

2. Заттық  құқықтарға, егер заңдарда өзгеше  көзделмесе немесе осы заттық  құқықтың табиғатына қайшы келмесе, меншiк құқығы туралы нормалар  қолданылады.

3. Егер Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде өзгеше көзделмесе, мүлікке меншік құқығының басқа тұлғаға ауысуы осы мүлікке басқа да заттық құқықты тоқтату үшін негіз болып табылмайды.

 Шаруашылық жүргізу құқығы  ұғымы, пайда болуы және тоқтауы. 196-бап. Мемлекеттiк кәсiпорынның шаруашылық жүргiзу құқығы

Шаруашылық жүргiзу құқығы мүлiктi мемлекеттен меншiк иесi ретiнде алған және бұл мүлiктi иелену, пайдалану және оған билiк ету құқықтарын осы Кодекспен және өзге де заң құжаттарымен белгiленген шекте жүзеге асыратын мемлекеттiк кәсiпорынның заттық құқығы болып табылады. 198-бап. Шаруашылық жүргiзу құқығына ие болу және тоқтату

1. Мүлiктi құрылып  үлгiрген мемлекеттiк кәсiпорынға  бекiту туралы меншiк иесi шешiм  қабылдаған мүлiкке қатысты шаруашылық  жүргiзу құқығы, егер заңдарда  немесе меншiк иесiнiң шешiмiнде  өзгеше белгiленбесе, бұл кәсiпорында  мүлiктi кәсiпорынның дербес балансына  бекiткен кезде пайда болады.

2. Шаруашылық  жүргiзудегi мүлiктi пайдаланудың жемiстерi, өнiмi мен кiрiсi, сондай-ақ кәсiпорын  шарттар немесе өзге де негiздер  бойынша алған мүлiк меншiк  құқығын алуға арналған заңдарда  белгiленетiн тәртiп бойынша кәсiпорынның  шаруашылық жүргiзуiне келiп түседi.

3. Мүлiкке  шаруашылық жүргiзу құқығы меншiк  құқығын тоқтатуға арналған заңдарда  көзделген негiздер мен тәртiп  бойынша, сондай-ақ меншiк иесiнiң  шешiмiмен кәсiпорыннан мүлiк заңды  жолмен қайтарып алынған реттерде  тоқтатылады.

Оралымды басқару құқығы ұғымы, пайда болуы тоқтауы. 202-бап. Оралымды басқару құқығы ұғымы мен оның мазмұны

Оралымды басқару құқығы меншiк иесiнiң қаражаты есебiнен қаржыландырылатын мемлекеттiк мекеменiң, меншiк иесiнен мүлiк алушы және өз қызметiнiң мақсатына, меншiк иесiнiң тапсырмаларына және мүлiктiң мақсатына сәйкес заң құжаттарымен белгiленген шекте сол мүлiктi иелену, пайдалану және оған билiк ету құқығын жүзеге асырушы қазыналық кәсiпорындардың заттық құқығы болып табылады. 

203-бап. Оралымды басқару құқығына ие болу және тоқтату

Оралымды басқару құқығына ие болу мен тоқтату, егер заңдарда өзгеше белгiленбесе, осы Кодекстiң 13 және 14-тарауларында көзделген ережелер мен тәртiп бойынша жүзеге асырылады.

 Мекеменің  құрылтайшыларының мекеменің қарыздарынан  жауапкершілігі. 207-бап. Қазыналық кәсiпорынның, мекеменiң және мемлекеттiк мекеменiң борыштары бойынша құрылтайшының жауаптылығы

1. Қазыналық  кәсiпорын өзiнiң мiндеттемелерi бойынша  өз билiгiндегi ақшамен жауап бередi.

Қазыналық кәсiпорынның ақшалай қаражаты жеткiлiксiз болған жағдайда, оның мiндеттемелерi бойынша Қазақстан Республикасының Үкiметi немесе тиiстi жергiлiктi атқарушы орган субсидиарлық жауаптылықта болады.

Шарттық мiндеттемелер бойынша жауапкершiлiк мемлекеттiк кәсiпорын туралы заң актiлерiнде белгiленген тәртiппен туындайды.

2. Мекеме  мен мемлекеттiк мекеменiң жауапкершiлiгi осы Кодекстiң 44-бабының 1-тармағында көзделген тәртiппен туындайды.

Ортақ меншіктің туындау негізі, ұғымы. 209-бап. Ортақ меншiк ұғымы мен оның пайда болу негiздерi

1. Екi немесе  бiрнеше адамның меншiгiндегi мүлiк  оларға ортақ меншiк құқығымен  тиесiлi болады.

2. Мүлiк меншiк  иелерiнiң әрқайсысының меншiк  құқығындағы үлестерi белгiлене отырып (үлестiк меншiк) немесе ондай үлестер  белгiленбей (бiрлескен меншiк) ортақ  меншiкте болуы мүмкiн.

3. Мүлiкке  ортақ меншiк үлестiк меншiк  болып табылады, бұған мүлiкке  ортақ меншiк құру заңда көзделген  реттер қосылмайды.

4. Ортақ меншiк  екi немесе бiрнеше адамның меншiгiне  мүлiк түскен кезде пайда болады, оны өзiнiң мақсаты өзгертiлмейiнше  бөлуге болмайды (бөлiнбейтiн заттар), өйткенi ол заңға сәйкес бөлiнуге  жатпайды. Бөлiнетiн мүлiкке ортақ  меншiк заң құжаттарында немесе  шартта көзделген реттерде пайда  болады.

5. Бiрлескен  меншiкке қатысушылардың келiсiмi бойынша, ал келiсiмге қол жетпеген  жағдайда - сот шешiмi бойынша ортақ  меншiкке осы адамдардың үлестi меншiгi белгiленуi мүмкiн.

6. Жылжымайтын  мүлiкке меншiк кондоминиум нысанында  пайда болуы мүмкiн, бұл жағдайда  жылжымайтын мүлiктiң жекелеген  бөлiктерi азаматтардың және (немесе) заңды тұлғалардың дара (бөлек) меншiгiнде  болады, ал жылжымайтын мүлiктiң  бөлек меншiкте емес бөлiктерi ортақ үлестiк меншiк құқығымен  жылжымайтын мүлiк бөлiктерiнiң  иелерiне тиесiлi болады.

Әрбiр меншiк иесiнiң ортақ мүлiктегi үлесi оның жылжымайтын мүлiктiң өзiне тиесiлi бөлiгiне бөлек меншiгiнен ажырағысыз.

Әрбiр меншiк иесiнiң ортақ мүлiктегi үлесiнiң мөлшерi мен оны ұстауға арналған шығындарға қатысу дәрежесi, егер заң актiлерiнде немесе шартта өзгеше көзделмесе, жылжымайтын мүлiктiң дара (бөлек) меншiктегi бөлiктерiнiң мөлшерiне байланысты болады.

Кондоминиумның әр алуан түрлерiнiң құқықтық режимiнiң ерекшелiктерi заң актiлерiмен айқындалуы мүмкiн.

7. Инвестициялық  пай қорының активтерiне ортақ  үлестiк меншiктiң құқықтық режимiнiң  ерекшелiктерi Қазақстан Республикасының  инвестициялық қорлар туралы  заң актiсiмен айқындалады.

Ортақ меншіктегі мүлікті иелену, пайдалану, билік ету. 220-бап. Бiрлескен меншiктегi мүлiктi иелену, пайдалану және оған билiк ету

1. Бiрлескен  меншiкке қатысушылар, егер олардың  арасындағы келiсiмде өзгеше көзделмесе, ортақ мүлiктi бiрлесiп иеленедi және  пайдаланады.

2. Мүлiкке  билiк ету жөнiндегi мәмiленi қатысушылардың  қайсысы жасағанына қарамастан  бiрлескен меншiктегi мүлiкке билiк  ету барлық қатысушылардың келiсiмi бойынша жүзеге асырылады.

3. Егер барлық  қатысушылардың келiсiмiнен өзгеше  туындамайтын болса, бiрлескен меншiкке  қатысушылардың әрқайсысы ортақ  мүлiкке билiк ету жөнiнде мәмiлелер  жасасуға құқылы. Бiрлескен меншiкке  қатысушылардың бiреуi ортақ мүлiкке  билiк етуге байланысты жасаған  мәмiле басқа қатысушылардың талап  етуiмен мәмiле жасаған қатысушының  қажеттi өкiлеттiгi болмады деген  себеппен мәмiледегi екiншi тарап  бұл жөнiнде бiлгенi немесе көпе-көрiнеу  бiлуге тиiс болғандығы дәлелденген  ретте ғана жарамсыз деп танылуы  мүмкiн.

Нотариаттың куәландыруын немесе мемлекеттiк тiркеудi керек ететiн мәмiлелер жасасу кезiнде бiрлескен мүлiкке басқа қатысушылардың мәмiле жасауға келiсiмi нотариалдық тәртiппен расталуға тиiс.

4. Егер осы  Кодексте немесе өзге де заң  құжаттарында бiрлескен меншiктiң  жекелеген түрлерi үшiн өзгеше  белгiленбесе, осы баптың 1-3-тармақтары қолданылады.

 Сатыпалуда  басымдық құқығы. 216-бап. Сатып алудың басым құқығы

1. Үлестi меншiк  құқығындағы үлестi бөгде адамдарға  сату кезiнде сатылатын үлестi оның сатылатын бағасы бойынша  және жария саудаға салып сату  реттерiнен басқа тең жағдайларда  үлестi меншiктiң қалған қатысушыларының  сатып алуға басым құқығы болады.

Үлестi меншiкке барлық қатысушылардың келiсiмi болмаған жағдайда үлестi меншiк құқығындағы үлестi сату үшiн жария саудаға салу осы Кодекстiң 222-бабының 2-тармағында көзделген реттерде және заң құжаттарында көзделген өзге де реттерде жүргiзiлуi мүмкiн.