Азаматтық құқықтық реттеудің пәні және әдістемесі

Осы тармақтың ережелерi борышқорлардың бiреуiнiң қарсы талабы есептеле отырып, тиiсiнше ортақтасқан мiндеттемелердi тоқтату кезiнде қолданылады.

3. Борышқордың  орындағанын қабылдаған ортақтас  несие берушi басқа несие берушiлерге, егер олардың арасындағы қатынастардан  өзгеше туындамаса, оларға тиесiлi үлестерiн өтеуге мiндеттi. 

 

 36)Міндеттеме тараптары мен қатысушылары. 269-бап. Мiндеттеме тараптары

2. Мiндеттемеде  оның әр тарабы - несие берушi немесе  борышқор ретiнде бiр мезгiлде  бiрнеше адам қатыса алады. Мұндай  реттерде осы Кодексте белгiленген  ережелерге сәйкес үлестi, ынтымақты  немесе жәрдем берушiлiк мiндеттеме  пайда болады (осы Кодекстiң 286-288-баптары).

Борышқор жағынан мiндеттемеге қатысушы адамдардың бiрiне несие берушi қойған талаптардың жарамсыз болуы, сол сияқты мұндай адамға қойылатын талап бойынша талап қою мерзiмiнiң өтiп кетуi несие берушiнiң өзге да осындай адамдарға қоятын талаптарына өздiгiнен әсер етпейдi.

3. Егер мiндеттемеге  сәйкес тараптардың әрқайсысы  басқа тараптың пайдасына мiндет  алса, бұл оның пайдасына жасауға  мiндеттi басқа тараптың борышқоры  және сонымен бiрге оған талап  қоюға құқығы бар оның несие  берушiсi болып есептеледi. 

270-бап. Мiндеттемеге қатысушылар

1. Тараптар (борышқор  мен несие берушi) және үшiншi жақ  мiндеттемеге қатысушылар болып  табылады.

2. Үшiншi жақ  ретiнде мiндеттеме тараптарының  бiреуiне мiндеттемелер немесе  өзге де құқық қатынастары  арқылы байланысты жақтар қатысады.

3. Мiндеттеме  үшiншi жақ үшiн мiндеттер туғызбайды. Заңдарда немесе тараптардың  келiсiмiнде көзделген реттерде  мiндеттеме үшiншi жақтар үшiн мiндеттеменiң  бiр немесе екi тарапына да қатысты  құқықтар туғызуы мүмкiн. 

 

 

 

37)Міндеттеменің орындалуы, ақшалай міндеттемелер.

272-бап. Мiндеттеменi тиiсiнше орындау

Мiндеттеме - мiндеттеме шарттары мен заң талаптарына сәйкес тиiсiнше орындалуға тиiс, ал мұндай шарттар мен талаптар болмаған жағдайда - iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтарға немесе әдетте қойылатын өзге де талаптарға сәйкес орындалуға тиiс. 

273-бап. Мiндеттеменi орындаудан бiржақты бас тартуға жол берiлмеуi

Заңдарда немесе шартта көзделгеннен басқа реттерде мiндеттеменi орындаудан бiржақты бас тартуға және оның шарттарын бiржақты өзгертуге жол берiлмейдi. 

274-бап. Мiндеттеменi бөлшектеп орындау

Егер мiндеттеме шарттарында, заңдарда өзгеше белгiленбесе немесе iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтардан немесе мiндеттеме мәнiнен өзгеше туындамаса, несие берушi мiндеттеменi бөлшектеп орындауды қабылдамауға құқылы.  

275-бап. Мiндеттеменi тиiстi адамның орындауы

Егер тараптардың келiсiмiнде өзгеше көзделмесе және iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтардан немесе мiндеттеме мәнiнен өзгеше туындамаса, борышқор мiндеттеменi орындау кезiнде несие берушiнiң өзi немесе бұған ол уәкiлдiк берген адам орындауға қабылдайтын нәрсенi талап етуге құқылы және мұндай талап жасалмауының зардабын тартуға тәуекел етедi. 

276-бап. Мiндеттеменi үшiншi жақтың орындауы

1. Егер заңдарда  немесе шартта көзделсе, сол сияқты  үшiншi жақ тиiстi шарт арқылы тараптардың  бiрiмен байланысты болса, мiндеттеменi орындау түгелдей немесе бөлшектеп  үшiншi жаққа жүктелуi мүмкiн.

2. Егер заңдардан, мiндеттеме шарттарынан немесе  оның мәнiнен борышқордың мiндеттеменi жеке өзi орындау мiндетi туындамаса, несие берушi борышқор үшiн үшiншi жақ ұсынған орындау iсiн қабылдауға  мiндеттi.

3. Несие берушiнiң  борышқор мүлкiнен ақы өндiрiп  алуы салдарынан өзiнiң бұл  мүлiкке құқығынан (иелену, пайдалану, кепiлге салу құқығы және басқа  құқықтары) айрылу қаупi төнген үшiншi жақ несие берушiнiң талабын  борышқордың келiсiмiнсiз өз есебiнен  қанағаттандыра алады. Бұл ретте  мiндеттеме бойынша несие берушiнiң  құқығы үшiншi жаққа көшедi және  осы Кодекстiң талапқа көну  туралы ережелерi (осы Кодекстiң 339-347-баптары) қолданылады. 

277-бап. Мiндеттеменi орындау мерзiмi

1. Егер мiндеттемеде  ол орындалатын күн немесе  ол орындалуға тиiстi уақыт кезеңi көзделсе немесе анықтауға мүмкiндiк  берсе, мiндеттеме сол күнi немесе  тиiсiнше сол кезең iшiнде кез  келген уақытта орындалуға тиiс.

2. Мiндеттемеде  ол орындалатын мерзiм көзделмесе  және бұл мерзiмдi анықтауға мүмкiндiк  беретiн шарттар болмаса, ол мiндеттеме  пайда болғаннан кейiн ақылға  қонымды мерзiмде орындалуға тиiс.

Ақылға қонымды мерзiмде орындалмаған, сол сияқты орындалу мерзiмi талап етiлетiн кезбен белгiленген мiндеттеменi, егер заңдардан, мiндеттеме шарттарынан, iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтардан немесе мiндеттеме мәнiнен басқа мерзiмде орындау мiндетi туындамаса, борышқор несие берушi оның орындалуын талап еткен күннен бастап жетi күн мерзiмде орындауға мiндеттi. 

278-бап. Мiндеттеменi бiрқалыпты орындау жөнiндегi талаптар

Ұзақ мерзiмде орындалатын болып есептелген мiндеттемелер, егер заңдарда немесе мiндеттеме шарттарында өзгеше көзделмесе, не мiндеттеме мәнiнен немесе iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтардан туындамаса, бiрқалыпты, мiндеттеменiң осы түрi үшiн ақылға қонымды кезеңдерде (күн, онкүндiк, ай, тоқсан және т.б.) орындалуға тиiс. 

279-бап. Мiндеттеменi мерзiмiнен бұрын орындау

1. Егер заңдарда  немесе мiндеттеме шарттарында  өзгеше көзделмесе, және оның  мәнiнен туындамаса, борышқор мiндеттеменi мерзiмiне дейiн орындауға құқылы.

2. Кәсiпкерлiк  қызметке байланысты мiндеттемелердi мерзiмiнен бұрын орындауға мiндеттеменi мерзiмiне дейiн орындау мүмкiндiгi заңдарда немесе мiндеттеме шарттарында  көзделген, не iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтардан немесе мiндеттеменiң  мәнiн туындаған реттерде ғана  жол берiледi. 

280-бап. Мiндеттеменiң орындалу барысы туралы ақпарат

Заңдарда немесе мiндеттеме шарттарында борышқордың несие берушiге мiндеттеменiң орындалу барысы туралы хабарлап отыру мiндетi көзделуi мүмкiн. 

ҚР 02.03.98 ж. № 211 Заңымен 281-бап өзгертiлдi

281-бап. Мiндеттеме орындалатын жер

Егер мiндеттеме орындалатын жер заңдарда немесе оның шарттарында белгiленбесе немесе мiндеттеме мәнiнен немесе iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтардан көрiнбесе, ол:

1) мiндеттеме  бойынша қозғалмайтын мүлiктi беру - мүлiк орналасқан жерде;

2) мiндеттеме  бойынша тауарды немесе өзге  де мүлiктi тасымалдауды пайдалана  отырып беру - мүлiктi несие берушiге  жеткiзу үшiн оны бiрiншi тасымалдаушыға  тапсыратын жерде;

3) егер бұл  жер мiндеттеме пайда болған  кезде несие берушiге белгiлi болса, кәсiпкердiң басқа мiндеттемелерi бойынша тауар немесе өзге  де мүлiктi беру - мүлiк дайындалған  немесе сақталатын жерде;

4) ақшалай  мiндеттеме бойынша - несие берушiнiң  мiндеттеме пайда болған кездегi тұрғылықты жерiнде, ал егер несие  берушi заңды тұлға болса - мiндеттеме  пайда болған кезде оның болған  жерiнде; егер несие берушi мiндеттеменiң  орындалу кезiнде тұрғылықты жерiн  немесе тұрған жерiн өзгертiп, бұл туралы борышқорға хабарласа  орындалатын жердiң өзгертiлуiне  байланысты барлық шығындарды  соның есебiне жатқыза отырып, оның жаңа тұрғылықты жерiнде  немесе тұрған жерiнде;

5) басқа да  барлық мiндеттемелер бойынша - борышқордың  тұрғылықты жерiнде, ал егер борышқор  заңды тұлға болса - оның орналасқан  жерiнде орындалуға тиiс.

  282-бап. Ақшалай мiндеттеме

1. Ақшалай міндеттемеге байланысты бір адам (борышкер) екінші адамға (кредиторға) ақша төлеуге міндетті, ал кредитордың борышкерден ақша төлеу жөніндегі міндеттерін (ақша қарызы және басқа да міндеттемелер) орындауын талап етуге құқығы бар. Өтеу туралы шарт, залалды өтеу және тұрақсыздық айыппұлын төлеу туралы міндеттемелер, сондай-ақ зиян келтіру не негізсіз баю салдарынан туындаған міндеттемелер бойынша ақша төлеу жөніндегі міндеттерге, егер осы Кодексте, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде өзгеше белгіленбесе немесе міндеттеме мәнінен туындамаса, ақшалай міндеттемелер туралы ереже қолданылады.

Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының аумағында ақшалай міндеттемелер теңгемен (осы Кодекстің 127-бабы) көрсетіледі.

Қазақстан Республикасының аумағында міндеттемелер бойынша есеп айырысуды жүзеге асыру кезінде шетел валютасын, сондай-ақ шетел валютасындағы төлем құжаттарын пайдалануға Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде айқындалған жағдайларда және шарттарда немесе оларда белгіленген тәртіппен жол беріледі.

Төлемдер мен аударымдарды жүзеге асыру тәртібі мен тәсілдері Қазақстан Республикасының ақша төлемдері мен аударымдары туралы заңнамасында белгіленеді және оларды тараптар тиісті шартта айқындайды.

2. Ақшалай  мiндеттеменi орындау үшiн жеткiлiксiз  төленген төлемнiң сомасы тараптардың  өзге келiсiмi болмаған жағдайда  ең алдымен несие берушiнiң  орындау жөнiндегi шығындарын, сонан  соң айыпақы мен сыйақыны (мүдденi), ал қалған бөлiгiнде - борыштың  негiзгi сомасын өтейдi.

3. Ұзақ мерзiмдi мiндеттемелерде тараптар келiскен  шарттарда төлемдi индекстеу көзделуi мүмкiн.

 Регресті  талап ұғымдары. 289-бап. Регрестiк талаптар

1. Басқа адамның  мiндеттемесiн орындаған борышқор  орындалған мiндеттеме мөлшерiнде  сол адамға керi талап (регресс) қоюға  құқылы.

Үшiншi адамның әрекеттерi салдарынан мiндеттеменi орындамаған борышқор осы адамнан залалдарын талап етуге құқылы.

2. Ортақтасқан  мiндеттеменi орындаған борышқор  қалған борышқорлардың әрқайсысына  оның өзiне тиесiлi үлесiн шегерiп, тең үлеспен керi талап қоюға  құқылы.

Борышқорлардың бiреуi ортақтасқан мiндеттi орындаған борышқорға төлемегенi осы борышқорға және қалған борышқорларға тең үлесте түседi.

Осы тармақтың ережелерi борышқорлардың бiреуiнiң қарсы талабы есептеле отырып, тиiсiнше ортақтасқан мiндеттемелердi тоқтату кезiнде қолданылады.

3. Борышқордың  орындағанын қабылдаған ортақтас  несие берушi басқа несие берушiлерге, егер олардың арасындағы қатынастардан  өзгеше туындамаса, оларға тиесiлi үлестерiн өтеуге мiндеттi. 

 

38)Міндеттеменің қамтамассыз әдістері. 292-бап. Мiндеттеменiң орындалуын қамтамасыз ету әдiстерi

1. Мiндеттеменi орындау, заңдарда немесе шартта  көзделген айып төлету, кепiл, борышқордың  мүлкiн алып қалу, аманат, кепiлдiк, кепiлпұл және басқа да әдiстер  арқылы қамтамасыз етiлуi мүмкiн.

Бағалы қағаздар бойынша мiндеттемелердiң орындалуын қамтамасыз ету тәсiлдерi Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар рыногындағы қызметтi реттейтiн заң актiлерiнде белгiленедi.

2. Мiндеттеменi қамтамасыз ету туралы келiсiмнiң  жарамсыздығы бұл мiндеттеменiң (негiзгi мiндеттеменiң) жарамсыздығына әкелiп  соқтырмайды.

3. Негiзгi мiндеттеменiң  жарамсыздығы оны қамтамасыз  ететiн мiндеттеменi жарамсыз етедi.

Айып төлету және зиянның орнын толтыру. 293-бап. Айып төлеу ұғымы

Борышқор мiндеттемесiн орындамаған немесе тиiсiнше орындамаған ретте, атап айтқанда, орындау мерзiмiн өткiзiп алған ретте несие берушiге төлеуге мiндеттi, заңдармен немесе шартпен белгiленген ақша сомасы айып төлеу (айыппұл, өсiм) деп танылады. Айып төлеу туралы талап бойынша несие берушi оған келтiрiлген залалдарды дәлелдеуге мiндеттi емес. 

294-бап. Айып төлеу туралы келiсiмнiң нысаны

Айып төлеу туралы келiсiм, негiзгi мiндеттеменiң нысанына қарамастан, жазбаша түрде жасалуға тиiс.

Жазбаша нысанның сақталмауы айып төлеу туралы келiсiмнiң жарамсыздығына әкелiп соқтырады. 

295-бап. Заңды айып төлеу

1. Несие берушi тараптардың келiсiмiнде айып төлеу  мiндетi көзделген-көзделмегенiне қарамастан, заңдарда белгiленген айып төлеудi (заңды айып төлеудi) талап етуге  құқылы.

2. Егер заңдарда  тыйым салынбаса, тараптардың келiсiмiмен  заңды айып төлеу мөлшерi көбейтiлуi мүмкiн. 

296-бап. Айып төлеу мөлшерi

Айып төлеу мөлшерi нақты ақша сомасында немесе орындалмаған не тиiсiнше орындалмаған мiндеттеме сомасына шаққандағы процентпен белгiленедi.

           297-бап. Айып төлеу мөлшерiн азайту

Егер төленуге тиiстi айып (айыппұл, өсiм) несие берушiнiң шеккен залалдарымен салыстырғанда тым көп болса, сот борышқордың мiндеттеменi орындау дәрежесiн және борышқор мен несие берушiнiң назар аударуға лайықты мүдделерiн ескере отырып, айып төлеу мөлшерiн (айыппұлды, өсiмдi) азайтуға құқылы. 

298-бап. Айып төлеудi өндiрiп алу негiздерi

Мiндеттеменi бұзғаны үшiн борышқор жауапқа тартылатын жағдай болған кезде мiндеттеменiң орындалмағаны немесе тиiсiнше орындалмағаны үшiн айып өндiрiп алынады (осы Кодекстiң 359-бабы). 

 

39)Кепілпұл және ұстап қалу міндеттеменің орындалуын қамтамассыз ету әдістері ретінде. 299-бап. Кепiл ұғымы

1. Мiндеттемеге  сәйкес несие берушiнiң (кепiл ұстаушының) борышқор кепiлмен қамтамасыз  етiлген мiндеттеменi орындамаған  ретте кепiлге салынған мүлiк  құнынан осы Кодексте белгiленген  алып тасталатындарды қоспай, осы  мүлiк тиесiлi адамның (кепiл берушiнiң) басқа несие берушiлердiң алдында  артықшылықпен қанағаттандырылуға  құқығы бар мiндеттеменi атқаруының  осындай әдiсi кепiл деп танылады.