Отчет по практике в бухгалтерии

Счеттың дебеті мен кредитінің тең болуы, ол счетта қалдықтың жоқтығын білдіреді. Егер счеттың бір жағы екіншісінен көп болса, онда сол счет бойынша қалдық (сальдо) пайда болады. Мысалы, қаржы есебі счетының дебеті бойынша 200 000 теңге болды делік, одан кейін ол 50 000 теңгеге азайды, яғни ақшалай есеп бойынша счеттың қалдығы 150 000 теңгені құрайды. Актив счеттарының қалдығы тек қана дебет түрінде болады, сол сияқты пассив счеттарындағы міндеттер мен меншікті капитал тек қана кредит түрінде болады. Олай болса, актив счетында, мысалы қалдықтар бойынша счетта кредиттік қалдық көрсетілсе, ол бухгалтердің қателігі немесе құндылықтар есебінің дұрыс жүргізілмегендігін көрсетеді. Артық заттар пайда болды деп топшылауға да болады. Соған орай, құндылықтардың қозғалысы мұқият зерделеніп, есептің дұрыстығын тексеру қажет.

Бухгалтерлік есептің  счеттары арасындағы байланыс, операциялар  әр түрлі счеттарда көрсетілген кезде, оны корреспанденциялау деп атайды, ал ол счеттарда сомалық көрсеткіштер жазылған кезде, оны бухгалтерлік проводка деп атайды.

Баланстың активі мен  пассиві бірнеше бөлімдерден  тұрады. Олар экономикалық тұрғыдан біртектес  қаржылардан құралады. Баланстың жалпы жиынтығы валюталық баланс деп аталады және актив сомаларының жиынтығы міндетті түрде пассив сомаларына тең болады.

 

1. Ағымдағы активтерді есепке алу: ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері

 

Ақша қаражаттары ең тез қолданылатын активтер қатарына жатады. Тез қолданылатын себебі, ақшалай есептесу арқылыкез келген операцияны жүргізуге боладыжәне міндеттемелерді орындау үшін ұзақ уақыт талап етілмейді. Ақшалай қаржының болуы, алашақтары барлармен, бюджетпен, қызметкерлермен, дер уақытында есептесіп отыруға мүмкіндік береді. 

Ақша қаражатының есебін жүргізу үшін, шоттардың үлгілік  жоспарындағы 1010 – 1060 счеттарының тобы пайдаланылады.

Ақша қаражатының есебін жүргізетін счеттар, актив есебін жүргізетін счеттарға жатады, сондықтан счеттың дебетіндегі сальдо, счеттың қалалдығындағы сомаға тең болады. Дебет бойынша өсуі немесе соманың айналымы, ұйымға қаржының түскенін, немесе ақшаның көбейгенін көреседі. Соған сәйкес, кредит бойынша айналуы, ақшаның азайғанын көрсетеді. Ақша қаражаты сатылған өнімнің құнынан, орындалған жұмыс пен көрсетілген қызметке төленген ақының есебінен көбейеді. Кемуі – ақша қаражатының құндылықтарды, шикізатты, негізгі қорларды сатып алып, басқа да операциялыө немесе инвестициялық мақсаттарға жұмсалғанын көрсетеді.

Есептесу счетындағы келіп түскен және шығарылған сомалардың айналымы, немесе жиынтығы, есеп регистрлеріндегі, болмаса журнал – ордеріндегі  сомалармен сәйкес келуге тиіс. Оған қоса, есептесу регистіріндегі ай соңындағы  қалдық, банкілік құжаттағы ай соңында көрсетілген сомамен кең болуы тиіс. Банкілік құжаттығы қалдық сомасы оның төменгі оң жақ бұрышында көрсетіледі, әрбір банкілік операция құжат түрінде расталып отырады, құжат болмаған жағдайда, оны ұйым шығындарының ішінен алып тастап, оған қосымша салық салынуы мүмкін.

Заң бойынша, басқа да қолма – қол ақшасыз есептесудің  түрлері бар. Оларға чектер, вексельдер немесе оларды шетелдік индоссаментке  төлем карточкаларымен, инкассалық жарлықпен беру түрлері жатады. Ақшалай  төлем жасап және оны аударудың ережелері мен қолдану тәртіптерінің ерекшеліктері, ҚР Ұлттық банкісінің нормативтік актілері бойынша бекітіледі.

Ерекше жағдайларда  банк ұйымның есептесу счетынан басқа  ұйымдардың құжаттары бойынша, қаражатты  мәжбүрлеп аудара алады. Мысалы, салық  органдарының жарлығына сәйкес, ұйвмның дер кезінде төленбеген салықтары мен төлемдерін аударады. Банк, одан басқа да келісім шартқа сәйкес, ұйымның бұйрығынсыз, оның есеп счетынан ақша аудара алады. Мысалы, ссуданы пайдаланғаны үшін төленетін үстеме пайыз, уақытында қайтарылмаған ссуданың сомасы, банк қызметі үшін төленетін ақы және тағы басқалары.

Төлем құжаттырының түрлері:

• төлем тапсырысы;
• чек;
• вексель;
• талап тапсырмасының төлемі;
• инкассалық жарлық, салық қызметі мен кеден органдарының инкассалық жарлығы;
• ұлттық банктің құқықтық актілерімен бекітілген басқа да төлем құжаттары.

Есептесу счетына өолма  – қол ақша салынған кезде, қолма  – қол ақша салу хабарламасы жазылады. Банк ақша саушыға ақшаны алғанын растайтын түбіртер береді.

Чек ұйымның банкке онда көрсетілген соманы қолма – қол ақша түрінде есептесу счетынан алып беру туралы бұйрығы болып саналады.

ҚР «Төлемдер мен  ақша аудару туралы» заңында, Қазақстан  Республикасының аймағында, қолма  –қол ақшасыз есептесудің тәртібі  мен формасы, төлемқұжаттарын пайдаланудың Ережелері бекітілген. Қолма – қол ақшасыз есеп айырысқан кезде, төлем тапсырыстары, аккредитивтер, чектер, инкассалық тапсырмалар сияқты құжаттар пайдаланылады.

Төлем тапсырысы –  банктегі счет иесінің тиісті соманы өз счетынан, алушының счетына аудару жөніндегі жарлығы болып табылады. Төлем тапсырысының түрі барлық аударымдар үшін бірдей болады.

 

Төмендегі шаруашылық операцияларын бухгалтерлік есеп бойынша  көрсету үшін шоттар корреспонденциясын құрдым.

 

Рет №№	Шаруашылық операциялардың мазмұны	Сомма (теңге)	дебет	кредит
1	Өзге ұйымдарға берілген зайымдардың қайтарылуы есебінен кассаға  ақша түсті	250 00	1010	1110
2	Кассадағы валюталық  қаржы қалдығын қайта бағалау  кезінде бағамдық айырманың есебінен алнған пайда анықталды	4500	1010	6250
3	Кассадан қызметкерге жалақы есебінен аванс берілді	50 000	3350	1010
4	Сатып алушыдан сатылған өнім үшін ағымдағы банктік шотқа  ақша қаражаты келіп түсті	1 240 000	1210	1030
5	Сатудан (тауарларды, өнімдерді, жұмыстарды, қызметтерді және т.б.) түскен түсімнің есебінен банктегі шотты толықтыруға  кассадан ақша келіп түсті	1 000 000 1 000 000	1020 1030	1010 1020
6	Кассадағы валюталық  қаржы қалдығын қайта бағалау  кезінде бағамдық айырманың есебінен алынған залал анықталды	2 700	7430	1010
7	Операциялық жалдау бойынша банктегі ағымдағы шоттан жалдау ақысы төленді	450 000	7450	1030
8	Кассадан қызметкерлерге подотчетқа ақша берілді	160 000	1250	1010
9	Подотчеттық соманың  пайдаланылмаған қалдығы кассаға  қайтарылды	2 750	1010	1250
10	Кассаға құрылтайшылан  жарғылық капиталдың салымы есебінен ұлттық валюта түрінде ақша келіп түсті	500 000	1010	1280
11	Кассадан қызметкерлерге қысқа мерзімді зайым пайызсыз берілді	1 500 000	1250	1010

 

(кестедегі мәліметтер  өндірістік тәжірибе өтілген  АҚ – нан алынған)

 

 Қазақстан Республикасының  орналасқан ұйымдар валюталық  қаржыларын, валюталық счеттарда сақтайды. Осыған байланысты, шетелдік валютамен операциялар үшін, валюталық счеттар ашу керек. Ұйымдар ҚР Ұлттық банкісінің лицензиясы бар кез келген банкке, сонымен қатар шетелдерде валюталық счет аша алады. Шет елдердегі банктерде ашылған счеттар бойынша операция жасау үшін, ҚР Үкіметінің және Ұлттық банкісінің нормативтік – құқықтық актілерімен анықталған талаптарды сақтауға міндетті.

Валюталық операцияларды  атқаратын ұйымдардың іс – әрекеттері, ҚР «Валюталық реттеу туралы» Заңымен, ҚР Үкіметі мен  Ұлттық банкісінің Қаулыларымен реттеледі.

Ұйымдардың шетелдік валютамен жасаған операцияларын  жүргізу тәсілі, ҚЕҰС 2 «Шетелдік  валютамен операция жасау» 30 бөлімінде  және ХҚЕС (IAS) 21 «Валюталық курс өзгерісінің әсері» деп аталатын бөлімдерде қаралады.

Валюталық операацияларды атқару кезінде, аталған стандарттарды  және төмеде көрсетілген түсініктерді пайдаланады:

Қолданыстағы  валюта – қаржылық есеп берілетін валюта;

Шетелдік валюта – кәсіпорын есеп беретін функционалдық валютадан басқа валюта;

Валюталық курс – қаржы нарығында сұраныс пен ұсыныстың нәтижесінде анықталған, бір валютаны екіншісіне аудару үшін қолданылатын оларның ара қатынасы;

Курс айырмасы – бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп барысында, шетелдік валютаның курсы өзгерген кезде пайда болатын айырмашылық;

Соңғы курс немесе жабылу кезіндегі курс – белгілі есепті кезеңдегі қолданыстағы валютаның, шетелдік валютаға шаққандағы курсы.

Мысалы, келіп түскен тауар үшін, валюталық счеттан алдын ала 5 000 АҚШ доллары төленген. Ақшаның банкілік счетка келіп түскен күнгі доллар бағамы 147,77 теңге.

Дт – 1610,2910  738 850 теңге (5 000*147,77).

Кт – 1030

Мекеменің банкідегі  валюталық счетына қаржының келіп  түскен немесе счеттан аударылған күні, валюталық счет бойынша банкілік операцияның атқарылған мерзімі болып есептеледі. 

Шетелдік бөлімшелердегі инвестицияларды қайта бағалау  кезіндегі курстық айырмашылық, инвестицияларды еншілес, бағынышты  немесе біріккен түрде бақыланатын  мекемелерге салудың нәтижесінде  пайда болады. Валюталық операцияларды жүргізу кезімен есептесу кезінде пайда болып, тиісінше табысқа немесе шығанға қосылатын курстық айырмадан, шетелдік бөлімшелерге салынатын инвестициялардың өзіндік ерекшеліктері бар. Мысалы, мекеме өзінің шет елдегі бөлімшесіне шетелдік валютамен ұзақ мерзімдік несие бере алады, сол уақытта пайда болған курстық айырмашылық, мекеменің қаржылық инвестициясы болып табылады және оның капиталын ұлғайту үшін қолданылады.

Шетелдік қызметтің  мысалы:

«Барлей» мейрамханасы «Омега» кәсіпорнын құрды. 1 қаңтардағы еншілес мекеменің таза активтерінің бағасы 5 000 000 АҚШ долларын құрады. Еншілес кәсіпорынның акционерлік капиталы 3 000 000 АҚШ доллары, бөлінге ішкі топтық несие 1 000 000 АҚШ доллары.тнесие еншілес мекемеге бөлінген таза инвестицияның бір бөлігі болып саналады. Оған қатысты курстық айырмашылық, капиталдың өзгерісі ретінде қарастырылады. Еншілес кәсіпорынды құрған кездегі валюта бағамы 145 теңге, есеп беру кезінде 147,77 теңге. Зайым сомасы төмендегідей өзгеріске ұшырады.

(147,77теңге  – 145теңге)*1 000 000=2 770 000 теңге

Бағам өзгерісінен  пайда болған курс айырмашылығы 2 770 000 теңге, «Galanz Bottlers» мекемесінің капиталына қасылады.

 

 

 

 

 

2. Ағымдағы активтерді есепке алу: алуға шоттар және өзге де дебиторлық қарыздар

Ағымдағы активтердің  анықтамасы мен олардың жіктелуі. Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі. Кассалық кіріс және ордерлері, оларды құру, толтыру және рәсімдеу тәртібі. Касса кітабы, оның енгізілуі. Қолма-қолсыз есеп айырысудың нысандары және олардың сипаттамасы. Банктердегі есеп айырысу шоты мен арнайы шоттардағы ақшалардың есебі, ақша эквивалентерінің есебі. дқшалардың қозғалысын бақылаудың ішкі жүйесі. Есеп берілетін  сомалардың есебі (кіші касса). Этика мәселесі.

Дебиторлық борыштын танылуы мен бағалануы. Күдікті  дебиторлық борыштардың есебі. Дебиторлық борыштарды инкассациялау (жинау). Алынуға тиісті вексельдердің есебі. Басқадай дебиторлық борыштардың есебі. Жұмысшылардың дебиторлық борыштарының есебі. Алынуға тиісті қосылған құн салығы сомасы. Қаржылық есеп беруді ашып көрсету.

Тауарлық-материалдық қорлар жайлы түсінік. Тауарлық-материалдық қорлардың жіктелуі. Тауарлық-материалдық қорларды бағалау әдістері (орташа есептік құны бойынша, ФИФО және арнайы үқсастық әдістері). Әдістерді салыстыру. Тауарлық-материалдық қорлардың кіріс етілуі мен шығыс етілуінің құжаттық рәсімделуі. Кәсіпорындағы тауарлық-материалдық қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі. Қорларды есептеудің үзіліссіз және кезендік жүйелерін қолдану. Төменгі құны бойын-ша және өзіндік құны мен нарықтық құны бойынша бағалануы. Тауарлық-материалдық қорлардың келіп түсуі, қозғалысы және босатылынуы.

¥зақ мерзімді активтер жайлы түсінік, олардың жіктелінуі. Негізгі қүралдардың анықтамасы мен сипаттамасы. Негізгі құралдардың  жіктелінуі. Инвентарлық объект. Негізгі  құралдардың бағалануы. Негізгі қүралдардың бастапқы құны, ағымдағы құны, баланстық құны, өткізу құны және жойылу құны. Бастапқы құнның құрамы. Анықтау мен өзгерту тәртібі. Айналыстан тыс құралдарды сатып алу есебі мен оның бағалануы. Жердің, үйлер мен ғимараттардың, жабдықтардың құндарындағы шығьщдар, элементтёрі. Негізгі құралдарды қабылдау-өткізу актісі, үлгілі түрі НҚ-1 (ОС-1). Оны құрастыру мен өңдеудің тәртібі. Негізгі қүралдарды есептейтін инвентарлық карточкалар, олардың атқаратын қызметі. Негізгі қүралдардың амортизациясы (тозуы).  Негізгі құралдардың табиғи және сапалық тозуы. Амортизаци» аударымдар мен оларды есептеудің әдістері. Құнын біркелкі (түзу сызықты) есептен шығару әдісі. Құнын атқарылған жүмыстың көлеміне тепе-тең мөлшерде есептен шығару (өндірістік әдіс). Амортизацияны жедел есептеу әдісі: қалдық қүлының кемуі әдісі, сандардың жиынтығы бойынша қүлын есептен шығару әдісі (кумулятивтік әдіс). Негізгі құралдардың шығыс етілуі мен олардың түрлері. Негізгі құралдардың жойылуы мен басқадай шығыс етілуі Негізгі құралдарды есептен шығару актісі (үлгілі түрі НҚ-3; НҚ-4 (ОС-3. ОС-4), толтыру, бекіту мен бухгалтерлік рәсімдеу тэртібі.

 

3. Қорларды есепке алу

Тауарлы-материалдық  қорлар - өндіріс циклінде қолданылатын әр түрлі еңбек заттары. Олар өндіріс  процесінде тұтынылып, өзінің құнын өндірілетін өнімге толығымен аударады.

Халықаралық қаржылық есесптің «Қорлар» стандарттарына сәйкес тауарлы-материалдық қорларға мыналар жатады:

• Шикізат, материал, сатып  алынатын жартылай фабрикаттар мен  құрамдас бұйымдар, құрылғылар мен тетіктер, отын, ыдыс (қап, қорап, жәшік т.б.) және ыдыс материалдары, қосалқы бөлшектер, өндірісте қолдануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған басқа да материалдық қорлар;

• Аяқталмаған өндіріс;

• Мекеменің іс әрекеті  барысында сатуға арналған дайын өнімдер, тауарлар.

ХҚЕС 2 ( халықаралық қаржылық есеп стандарттары) сәйкес қорлар екі өлшемнің ең кішісімен өзіндік құнның және өткізудің таза құнымен бағалануы тиіс.

Қорлардың өзіндік құнына қорларды қазіргі тұрған жеріне дейін  жеткізуге кеткен шығындар мен өңдеуге, алуға жұмсалған шығындар кіреді. «Тауарлы-материалдық қорлар» есебі халықаралық қаржылық есеп стандарттарына (ХҚЕС 2) сәйекс алуға кеткен шығындарға сатып алу бағасы,шеттен әкелу бажы, жабдықтаушы ұйымдар төлеген делдалдық сыйақылар, көлікті дайындау шығындары мен қорларды алуға тікелей байланысты басқа да шығындар (саудалық жеңілдіктер, артық төлеуді қайтару және т.б. осындай түзетулер алу шығындарын анықтаған кезде қоса есептеледі) кіреді.

ХҚЕС 2 сәйкес қорларды өткізудің таза құны әдеттегі іс-әрекет барысында көзделетін сатуы алым бағасына тең минус сатуды ұйымдастыру мен жинақтап, құрастыру шығындары алынады.

Материалдар алу сәтінде  нақты құны (синтетикалық есепте) немесе есептік баға (аналитикалық есепте) бойынша көрсетіледі.

Материалдарды алудың нақты  құны ұйымның осы қорларды дайындау мен жеткізу шығындарынан және сатып  алу бағасынан құралады.

Есептік бағалар (алудың жоспарлы өзіндік құны орташа сатып  алу бағасымен және т.б.) бойынша  материалдарды есептеуде есептік  баға ретінде қорлардың құны мен қор алудың нақты құны арасындағы айырма осы шоттаға есептеу арқылы айқындалады.

Баланста материалдар  есебі нақты құны бойынша көрсетіледі, осы баға бойынша олар синтетикалық есепте, ал аналитикалық есепте – тұрақты  есептік бағалармен (келісім-шарттық немесе жоспарлы есептік) есептеледі.

Егер материалдарды  есептеу келісім-шарттық бағалар  бойынша ұйымдастырылса, онда олардың  нақты құны осы бағалар бойынша  материалдар сомасына қосу көлік-дайындау шығындары (КДШ) қосылып шығарылады. ХҚЕС-на сәйкес КДШ құрамына жабдықтау-өткізу ұйымдарына төленген үстеме бағалар, барлық қосымша алымдарымен бірге жүкті тасығаны үшін кіре ақы төлемі, «Galanz Bottlers» мекемесінің қоймасына материалдарды түсіру мен жеткізу шығындары, дайындау орындарында ұйымдастырылған арнайы дайындау кеңселерін, қоймалар мен агенттіктерді ұстауға арналған шығындар, материалдарды алу мен жеткізуге байланысты (жабдықтаушылардан жүк жеткізілгендегі ұйымның жүргізушілері, жүк тиеушілер)және іссапар шығындары кіреді.