Қазақстан Республикасында банктік қызметтер нарығын дамыту бағыттары

Соңғы жылдары несиелік карточкаларды  шығару бойынша ұлттық компаниялар  кең халықаралық жүйенің бір  бөлігіне айналды. Осы түрде, көптеген несиелік карточкалар ішкі және халықаралық  есеп айырысу және төлемдік операцияларында  кеңінен қолданылды.

 

 

 

 

 

 

 

3 «ҚАЗАҚСТАН  ХАЛЫҚ БАНКІ» АҚ БАНКТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

 

3.1 Қазақстан Республикасында банктік қызметтер нарығын дамыту бағыттары

 

Банк жүйесін жетілдіріп отыру жалпы экономикалық тиімді өсудің кепілі болып табылады. Себебі, экономиканың қызмететіп отырған барлық салалары мен құрылымдары негізінен әр түрлі деңгейдегі қаржылар арқылы қызмет етеді. Ал осы қаржыларды шоғырландыратын, оларды тиімді салаларға бағыттайтын, бос ақша қаражаттарды айналысқа жіберіп, ұлттық экономиканы жалпы қаржылық реттеп отыратын осы банк жүйесі болып табылады. Ал бүгінде экономикасы қарқынды дамып келе жатқан, ұлттық экономиканы шикізаттық бағыттан индустриялы бағытқа бет бұруға кіріскен және аз арада БСҰ-на кіргелі отырған Қазақстан үшін банк жүйесін тиімді жетілдірудің маңызы зор болып табылады. Мұны кезекті Жолдауында Елбасымызда нақты атап өтті.

Клиенттерге кешенді қызмет көрсету тәжірибесі клиенттердің аса  күрделі қажеттіліктерін қанағаттандыра  отырып жаңа қызметтерді (трастық, лизингтік  және т.б.) жүзеге асыра бастаған отандық  коммерциялық банктермен бірте-бірте  енгізілуде. Қазақстанның қызіргі заман  талабына сай экономикалық шарттарында  бәсекелестік күреске клиентке көрсетілетін қызмет диапазонына тұрақты түрде  кеңейтіп, олардың өзіндік құнын  төмендетеалатын банк қана төзе алады. Әйтпесе, банкт несиелік ресурстар  көлемі бірден қысқарады, оның құрылымы, сәйкесінше, баланс өнімділігі нашарлайды.

Нәтижесінде, бұндай банк үлкен  зиян әкеліп, бәсеке қабілетсіз болып  қалуы мүмкін.

Қазақстанда интернет-банкингтің дамуы революциялық емес, өздігінен  оның процесс ретіндегі, дәстүрлі қызметті ұсынудың ежелгі формасын тек алмастыратын ғана процесс болып табылады. Көптеген Қазақстандық банктер оларды 2000 жылы қолдана бастады, бірақ өтімділік  туралы айту  әлі ерте. Кәсіпкерлік  құрылымдар өте баяу және тілексіз түрде электрондық төлемдер жағына айналуда. Қазақстандық  банктер  өз күшінің өлшемінде сыртан кірудің  қорғаныс жүйелерінен тіреуіш қоюға  тырысады. Әдетте, шетелдік мамандардың  жасалып шығарылған әдістері қолданылады.

Пластикалық карточкалармен жұмыс істеу бағыттарын өңдей  банктер үшін қазіргі кезде аса  перспективті болып табылады. Қызметтің  бұл түрімен ҚР-ның екінші деңгейлі банктері белсенді түрде айналысуда. Шектерінді “карточкалық кәсіпкерліктің”  сапалы дамуы мүмкін болатын ұлттық төлемдік жүйені құру үшін келесі талаптар орындалуға тиісті:

- Бұл жүйенің қызметтері  мен өнімдері ҚР-ның территориясында   халықаралық жүйелердің өнімдері  мен қызметтеріне қарағанда аса арзан болуы керек;

- жүйенің есептік банкі  болып міндетті түрде Қазақстандық  банк болуы керек;

- жүйе халықаралық стандартқа  сәйкес болатын стандартқа базалануы  тиіс;

- қазақстан аумағында карточкаларға қызмет көрсету,  құрал – жабдықтар  өндіру,  бағдарламалық қамтамассыз ету мүмкіндігі үшін үлкен капиталды салымдар қажет.  Пластикалық карталар нарығын қарастырғын кезде бірқатар тұжарамдар жасауға болады;

- банктік қызметтер нарығы күрделі өзгерістерді басынан кешіруде және соңғы жылдары пластикалақ карталардаң динамикалы дамушы сипатын  алуда;

- Қазақстандық пластикалық карталар нарғының маңызды ерекшелігі – төлемдер жүйесінің негізгі элементтері болып банктік карталар табылады;

- пластикалық карталар нарығының инфра құрылымының дамуы банктік пластикалық карталарды шығару қарқынынан артта қалуда;

- көптеген банктер өз қызметтерінің диверсификациясы, халықаралық карточкаларды шығару сәйкестілігі, Қазақстандық жүйелердегі мүшелік және меншіктік индивидуалды карточкаларды шығару жолы бойынша жүруде;

- Қазақстандық банктер – пластикалық карталардың эмитенттері көп жағдайда айналысқа елдегі экономикалық жағдайдың ерекшелігіне байланысты дебетті карточкаларды шығаруда;

- Қазақстанда эмитенттелетін  карточкалардың көпшілігі оларды  өндіру мен қызмет көрсетудің  қатысты шамадағы төменгі өзіндік  құнының нәтижесінде магнитті  болып табылады.

Болашақта клиенттерге үйде банктік қызмет көрсету бөлшектік  банктік қызметтің негізгі формасына  айналады. Ол банкоматтарды, несиелік және төлемдік карталарды қолдануға  негізделетін қызметтермен банк бөлімшелерімен көрсетілетін қызметтерді үйде банктік  видео-қызметтің біртұтас жүйесіне біріктіруді қамтамасыз етеді. Телекоммуникация  мен персоналды компьютерлердің дамуы миллиондаған қызметкерлерге үйде жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Үй қызметкер үшін жұмыс орнына айналады. Жаңалық енгізу нәтижесінде еңбек өнімділігі жоғарлайды, компанияның қосымша шығындары азаяды, олардың табыстары мен тиімділігі бірден өседі.

Болашақта іс жүзіндегі банкоматтардың санын көбейту, олардың сенімділігін арттыру, банкоматтық тор бойынша  шараларды жүзеге асыру болжамдалуда.

Ағымдағы жылда Қазақстанның Ұлттық Банкінің ақшалы-несиелі саясатының негізгі артықшылықтары:

- қаржылық жүйенің тұрақтылығын  қамтамасыз ету;

- ұлттық валютаның тұрақтылығын  сақтау;

- қаржылық нарықтардың  болашақтағы дамуы;

- банктік жүйені қатайту;

- төлемдік баланстың қатысты  тұрақтылығы.

ҚР-ның Үкіметі және Қазақстанның Ұлттық Банкі қабылдаған шаралардың нәтижесінде қаржылық жағдай тұрақтанды. Ұлттық Банктің ақша-несиелік реттеу бойынша операциялары  сыртқы шоктардың әсерлерінен пайда болған Қазақстанның қаржылық нарықтарындағы күрделі жағдайды әлсіретуге  мүмкіндік берді.

Қазақстанның банктік жүйесінің даму перспективалары  көп жағдайда экономика дамуында макроэкономикалық тұрақтылықты сақтаумен байланысты. Өндірістің тұрақтылығы мен өсімі,  қаржылық нарықтардың дамуы елдік банктік секторына әртүрлі банктік қызметтерге өспелі сұранысты қамтамасыз ету тапсырмаларын қояды. Сонымен қатар, әлемдік қаржылық нарықтарда жағдайдың күрделенуіне байланысты мағыналы түрде банктік жүйенің қаржылық тұрақтылығына талаптарда ұлғайды. Қазіргі кезде өтімділіктің және сенімділіктің икемді деңгейін сақтау кезінде банктердің қызметтердің талап етілетін көлемін қанағаттандыруға қабілеттілігі ашық нарықтық өзгермелі шарттарында институционалды және құрылымдық қайта құру қабілеттілігіне тәуелді.

Қазақстанның Ұлттық Банкінің қызметі жуық арадағы болашақта құзырлы екінші деңгейлі банктердің қатайтылуына, олар ұсынатын қызметтер шеңберінің кеңейтілуіне бағытталатын болады.

Қазақстанда тұрақты банктік жүйені қалыптастыру шарттарының бірі болып банктік бақылау жасаудың қуаты органының болуы табылады. Коммерциялық банктерге бақылау жасауға коммерциялық банк энергетика, индустрия және сауда Министрлігін іске қосуды болжамдауда.

ҚР-ның заңдылығында банктік  және банктік емес операциялардың жеткілікті түрдегі нақты шектеулері жоқ. Бұл  коммерциялық несиелендірудегі келісім-шарт жасаудың заңдылығы туралы әртүрлі  пікір-таластарды туындатады.

Өз кезегінде, Қазақстандаанонимді банктік шоттарды енгізу қажеттілігі-біздің банктердің потенциалды клиенттері көп жағдайда банктік құпияны қамтамасыз  ету жоспарында банктерге де, құқық қорғаушы мекемелерге де сенімділік артпайтындарына негізделеді.

Экономикалық дағдарыстар  мен құбылыстар кезеңінде мемлекет өз мойнына қарапайым уақытпен салыстырғанда  реттеуші қызметтердің көп бөлігін  алатындығын тарих көрсетіп отыр. Өз азаматтарының табыстарын жоғарылату мен олардың меншігін қорғауға сүйенетін  қоғам мен экономиканың қалыптасуына бағытталған саясатты жүргізуде  мемлекеттің жауапкершілік деңгейі  өседі.

Біздің ойымыз бойынша  ТМД елдерінің несие-қаржылық жүйелерінің  интеграциясының әрбір неоклассикалық доктриналарын әлем халықтарының алданда  тұрған әлемдік деңгейдегі тапсырмаларының  призмасы арқылы қарастырған жөн.

 Сонда да әзірше  ТМД елдерінің қаржы-несиелік  жүйелерінің өзара әрекеттесу  аясындағы родикалды интеграциялық  шараларды жүргізу мүмкін емес  болып отыр. Достас елдердің қаржылық  нарықтарын интеграциялау жылдамдығын  баяулату себептері өте көп.  Достас елдердің мүшелері  тәуелсіз  мемлекеттердің экономикалық қауіпсіздігін  қамтамасыз ететін ұжымдық шараларды  қабылдау мен жүргізудің қатаң  қажеттілігінің алдында тұр.

Клиенттерге кешенді қызмет көрсету тәжірибесі клиенттердің аса  күрделі қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып жаңа қызметтерді (трастық, лизингтік  және т.б.) жүзеге асыра бастаған отандық коммерциялық банктермен бірте-бірте енгізілуде. Қазақстанның қазіргі заман талабына сай экономикалық шарттарында бәсекелестік  күреске клиентке көрсетілетін қызмет  диапазонын тұрақты түрде кеңейтіп, олардың өзіндік құнын төмендете алатын банк қана  төзе алады. Әйтпесе, банкте несиелік ресурстар көлемі бірден қысқарады, оның құрылымы сәйкесінше баланс өтімділігі нашарлайды. Нәтижесінде, бұндай банк үлкен зиян әкеліп,  бәсекеге қабілетсіз болып қалуы мүмкін.

Нарыққа өту шарттарында  банктердің жұмысы ақша нарығы принциптерінің негізінде құрастырылуы  қажет, олардың  бірі болып нақты тартылған ресурстар  шегіндегі банктердің жұмысы саналады.

 

3.2 Банктің проблемалық активтерін басқару тәжірибиесін жетілдіру

 

банктік қызметті дамытудағы приоритеттік бағыттарының бірі – екінші деңгейлі банктердің проблемалық активтерін басқару тәжірибиесін жетілдіру. Активтер мен пассивтерді басқару субъектілерінің ішінде отандық банктік тәжірибеде қолданылып жүргендеріне: активтер мен пассивтерді басқару комитеті, несиелік комитет, проблемалық несиелермен жұмыс бөлімі, тәуекелдерді басқару бөлімшесі және қазынашылық жатады. Мұндағы бастапқы екі комитет бөлімшенің қызметін атқармайтыны белгілі.

 «Проблемалық активтерді  басқару бөлімшесі» сияқты басқару  құрылымдары шетелдік банктер  тәжірибесінде бөлім түрінде  кездеседі. Ондай бөлім ретінде  отандық банктер тәжірибесінде  «проблемалық несиелермен жұмыс  бөлімі» алуға болады.  Олар  екінші деңгейдегі банктер тәжірибесінде  берітінде ғана құрылып қызмет  етуде және оның тиімділігі  де дәлелденіп отыр. Демек, «Проблемалық  активтерді басқару бөлімшесінің»  құзіреті жоғарыда аталған бөлімге  қарағанда кең, яғни ол бөлімнің  сол бөлімшенің құрылымына жатқызуға  толық негізі бар. «Проблемалық  активтерді басқару бөлімшесі»  бұл кез келген банктің проблемалық  активтерін басқарумен тікелей  айналысатын өкілетті  ұйым болып  табылуға тиіс. «Проблемалық активтерді  басқару бөлімшесі» өз қызметінде  банктік заңдылықтарды, ҚҰБ мен  ҚҚА- нің нормативтік актілерін,  банктің жарғысын, Басқарманың шешімдерін, өзге банктің нормативтік және  үкімдік құжаттарын және аталған  бөлімше туралы ережесін басшылыққа  алады. 

«Проблемалық активтерді басқару бөлімшесі» мынадай міндеттерді  шешуге      тиіс:

- Жоғары мөлшерде пайда табу мақсатында банктің тиімді несиелік- инвестициялық стратегиясын қалыптастыруға және іске асыруға қатынасу.

       Бұл  жерде ең бастысы проблемалық  активтердің пайда болуының алдын  алу және пайда болған жағдайларда  оларға мониторинг жұмыстарын  ұйымдастыру шараларының іске  асырылуы көзделеді. Ал енді  пайда табу мақсатына келсек, мұнда аталған бөлімшенің ықпалымен  банктің шығындарын азайта отырып, проблемалық активтерді барынша  қайтаруға жағдайлар жасау туралы  айтылады.

Проблемалық активтер мен  жұмыс бойынша қызметін жүзеге асыру  барысында банктің және оның құрылымдық бөлімшелерінің қатынасу қағидаттарын, стратегияларын, нысандары және әдістерін  жасау.

Жұмысты ұйымдастырудың негізгі  қағидаттарына мыналар жатады:

Активтердің проблемалық  активтер тобына өтуін ескерту,ғ  яғни ППАБ активті операцияларды  жүргізетін банктің  өзге негізгі  бөлімшелерімен бірге активтерді орналастыру  туралы шешімдерді қабылдау үрдісіне қатысып, банк активтері қоржынының жағдайына жүйелі түрде бақылау  жасауға және төлемді кешіктірген  күннен бастап қарыз алушылармен  жүргізілетін жұмыстарына қатысуға тиіс. Егер де қарыз алушының қарызды  кешіктіруі техникалық себептерге байланысты болса, онда әрі қарай бақылау  жұмыстарын жалғастыра береді.

Проблеманы шешу тәсілдерінің толықтығы мен кешенділігі, яғни банктің, заңдар мен нормативтік  актілер шегінде қарыз алушыға  ықпал ету мүмкіндіктерін жасау. Нақтырақ айтсақ, банктің экономикалық, ұйымдастырушылық –құқықтық, өндірістік-техникалық ерекшеліктерін, қарыз алушының жеке басының мінез құлқын және психологиясын  ескеретін әр түрлі стратегияларды жасап қоймай, сондай-ақ проблеманы шешудің әр түрлі нысандары мен  әдістерін жүргізуге тиіс.

 

3.3 Электронды есеп айырысу жүйесінің қызметін жетілдіру

 

Электронды есеп айырысу  жүйесінің қызмет ету механизмі  пластикалық карточкаларды қолданғанда  негізделеді және тұрғындарды үйінде жұмыс орнында банктік қызмет көрсету жүйелерінің, сауда ұйымдарында  тұрғын мен есеп айырысулардың электронды жүйесі, банкоматтың көмегімен жүзеге асырылатын операциялардан тұрады.

Пластикалық карточка-бұл  өзінің техникалық мүмкіндігі бойынша, мақсаты бойынша әртүрлі карточкалардың барлық түрлерін білдіретін жалпылама  термин.

Барлық пластикалық карточкалардың өздерінің жетілдіру дәрежесіне байланысты емес маңызды ерекшелігі-оларда әртүрлі бағдарламаларда қолданылатын ақпараттардың белгілі бір наборы сақталатындығында. Карточка ғимаратқа  кіруде пропуск ретінде компьбтерге  кіру құралы жүргізуші куәлігі ретте  қолданылады, телефондық байланысты төлеу  үшінде пайдалануға болады және т.б. Ақша айналымы сферасында пластикалық  карточкалар қолма-қолсыз есеп айырысуды  ұйымдастырудың прогрессивті құралдарының бірі болып табылады.