Қазақстан Республикасында банктік қызметтер нарығын дамыту бағыттары

Екінші деңгейдегі банктердің несие портфелі бір жыл ішінде 394,4 млрд. теңгеге немесе 4,3%-ға көбейді. Стандартты займдар 1 527,9 млрд. теңгеге (-38,4%), күмəнділер – 623,1 млрд. теңгеге (-12,8%) азайды, үмітсіздер – 2 545,4 млрд. теңгеге (7,3 есе) өсті. Екінші деңгейдегі банктерге  берілген займдар бойынша провизиялар 2 605,4 млрд. теңгеге (3,5 есе) көбейді.

2-кестеден «Халық Банк» АҚ-ның корпоративтік секторға заемдар нарығын көре аламыз.

 

2-Кесте - «Халық Банк» АҚ-ның корпоративтік секторға заемдар нарығы

	2008	2009	2010	2011
Қаржылық емес ұйымдардың жалпы сұранысы, оның ішінде:	48,39%	24,24%	8,82%	48,48%
Ірі кәсіпкерлік субъектілері	26,67%	33,33%	0,00%	38,71%
Ортакәсіпкерлік субъектілері	41,38%	24,24%	6,45%	45,16%
Шағынкәсіпкерлік субъектілері	44,83%	6,06%	3,33%	33,33%
Е с к е р т у  – Кәсіпорын мәліметтері негізінде  есептелген.

 

Келесі кестелерден «Халық Банк» АҚ-ның 2009-2011 жж аралығына жасалған қаржылық есебі бойынша жалпы банктің қаржылық жағдайларын көре аламыз.

 

3-Кесте  - «Халық Банк» АҚ-ның 2009-2011 жж қаржылық жағдайы.

 

	2011 ж	2010 ж	2009 ж
Пайыздық табыс	291,515	372,460	380,043
Пайыздық шығыстар	152,091	178,846	181,212
Активтерді қамтамасыз етудегі  таза пайыздық табыс	139,424	193,614	198,831
Резервтік активтерді қамтамасыз етуге төленетін пайыздар	95,555	192,406	148,780
Таза пайыздық табыс	43,869	1,208	50,051
Таза пайда	21,988	19,023	20,164
Акциядан түскен пайда	25,04	24,27	32,01
Е с к е р т у  – Кәсіпорын мәліметтері негізінде  есептелген , (мың,тенге)

 

Кестеден көріп отырғанымыздай, «Халық Банк» АҚ-ның қаржылық көрсеткіштері  оң шамада өсіп келе жатқандығын көре аламыз. Оның таза пайыздық табысы 2009 жылы 198,831 мың теңгені құраса, 2010 жылы 193,614 мың теңгені құрағанын, ал 2011 жылы оның шамасы 139,424 мың теңге болғандығын көре аламыз. Ал банктің таза пайдасының өсуін келесі графиктен көре аламыз.

«Халық Банк» АҚ-ның  несиелік саясатына талдау жиі жүргізіліп, банктің несиелік портфелін басқару  саясатының негізін қалайды. Банктің  несиелік портфелін басқару саясаты, өз кезегінде банктік тәуекелдерді несиелік салымдардың диверсификациясы есесінен төмендету мен несиелік нарықтың тәуекел деңгейі жоғары секторларын айқындауға бағытталған. «Халық Банк» АҚ-ның несиелік портфелін талдау кезіндеріне төмендегілер жатады:

1)несиелік портфельдің  құрамына кіретін ссудаларды  бағалау критерийлерін таңдау;

2) таңдаған критерийлер  негізінде ссудаларды бағалау  жүйесін жасау;

3) сапасын бағалау негізінде  ссудаларды классификациялау;

4) несиелік портфельдің  құрамын анықтау;

5) классификацияланған ссудалар  топтарының әрқайсысы бойынша  тәуекел процентін анықтау;

6) жалпы банк бойынша  және ссудалар тобының әрқайсысы  бойынша несиелік тәуекел деңгейінің  абсолютті мөлшерін есептеу;

7) ссудалар бойынша мүмкін  болатын шығындарды жабатын арнайы  жеткілікті резерв мөлшерін анықтау;

8) несиелік портфельдің  сапасына талдау жасау;

9) несиелік портфельдің  сапасын көтеруге арналған шаралар  жасау мен жеткілікті резерв  мөлшерін құру.

Банкпен берілетін несиелер түрлі критерийлер бойынша бөлінеді:  несие сапасы,  мақсаты  қолданылуы,  мерзім,   экономика  секторы,      субъектілер, қамткмасыз ету түрі, пайыздық мөлшерлеме.

Несие  Комитетімен  банк қарызын беру туралы шешімі және  кепілдікті қабылдау  кезінде,  кепілдікті  өткізу   мүмкіндігі,  өткізу  мерзімі  және  кепіл мүлігің  мүмкінді арзандалуын ескеру керек.

Банк   қарызын    мерзімі   өткен   қарыз   шотына шығару кезінде, несие қызметкері   мен   заңгер Қазақстан   Республикасының  заңдылық    актілерін ескере отырып, кепілдікті өткізу бойынша  жұмысын бастайды.

Проблемалық банк қарызын   қайтару бойынша жұмыс, кепілдікті өткізу

“ Проблемалық  несиелерді қайтару бойынша әдістемеге ”  сәйкес  жүргізілуі тиіс.

Банк  несиесі қарыз  алушының несие бойынша төлем  мерзімін сақтауға, қаржылық  жағдайына,  қарыз  алушының  банкпен қарын-қатынасына, несие тарихына,  несиені   қамтамасыз   ету   және   оның   сенімділік   пен өтімділік деңгейіне байланысты келесі топқа бөлінедіp:

Стандартты – бұл  қайтару  мерзімінің  келмеуі  және  сапасының  күмән келтірмеу  несиесі. Мұндай   несие    категориясында   қайтарылмау нышыны болмайды.

Субстандартты - негізгі  немесе   сыйақыны  ( мүддені )  30  күнге  дейін қайтару   бойынша   төлемнің  кішіктірілуі    кезіндегі   несие.  Мұнда    несие мерзімінің ұзартылуы бір  реттен көп болмайды.

Қанағаттанарлықсыз –  негізгі қарызды  немесе  сыйақыны ( мүддені ) 30 күннен  60 күнге дейін  қайтару бойынша төлемнің    кешіктірілмеуі  кезіндегі несие.  Мұндай   несие   мерзімінің   ұзартылуы    бір   реттен көп бола алады.

Күмәнді-негізгі қарызды  немесе сыйақыны (мүддені) 60 күннен 90 күнге  дейін қайтару бойынша төлемнің кішіктірілуі кезіндегі несие.

Үмітсіз - негізгі  қарызды  немесе  сыйақыны  ( мүддені) 90 күннен астам дейін қайтару бойынша  төлемнің кішіктірілуі кезіндегі несие.

Несие  сапасы  бойынша  несие   қоржының бағалауды 7 кестеден көруге болады.

 

4-Кесте - Несие сапасы бойынша «Халық Банк» АҚ несие қоржынын жіктеу

 

	2009 ж	2010 ж	2011 ж
Стандартты	313 547 367	207 090 775	214 866 326
Күмәнді барлығы	1 789 124 409	1 821 963 445	1 796 495 247
Күмәнді 1 санатты	521 294 450	454 155 886	291 165 509
Күмәнді 2 санатты	45 521 422	79 294 859	80 100 762
Күмәнді 3 санатты	824 457 221	371 668 315	586 140 460
Күмәнді 4 санатты	62 201 633	393 000 347	347 828 723
Күмәнді 5 санатты	335 649 683	523 844 038	491 259 793
Үмітсіз	283 598 927	282 125 751	292 813 592
Е с к е р т у  – Кәсіпорын мәліметтері негізінде есептелген , (мың,тенге)

 

 

1-Сурет - Несие сапасы бойынша «Халық Банк» АҚ несие қоржыны

 

Жоғарыда айтып кеткендей  несиелік портфельдің классификациясы  түрлі белгілер мен критерилерге негізделіп жүргізіледі. Сол белгілердің  біріне экономиканың салалары бойынша  несиелік портфельді жіктеуге жатады.

Жоғарыдағы мәліметтерді талдайтын болсақ «Халық Банк» АҚ-ның  стандартты несиелері 2009 жылы  313 547 367 мың теңге, 2010 жылы 207 090 775 теңге, ал 2011 жылы 214 866 326 мың теңге болды. Банктің күмәнді несиелері 2009 жылы 1 789 124 409   мың теңге, 2010 жылы 1 821 963 445 мың теңге ал 2011 жылдың басы бойынша 1 796 495 247 мың теңгені құрады.

«Халық Банк» АҚ-да несиелік тәуекелдерге байланысты банктік шығындардың  орнын толыруға провизиялар құрастырылады. Бұл есептелген провизиялар «провизияларды қалыптастыру ассигнацияларың 5450 шотында  көрініс табады.  Кестеде көрсетілгендей банкте құрылатын провизиялар жеті топқа бөлінеді. Олар: стандартты, күмәнді  және үмітсіз.

Стандартты несиелер бойынша 0-2% провизия құрастырылады да, ал үмітсіз  несиелер бойынша 100% провизия құрастырылады. Күмәнді несиелер 5 категорияға бөлінеді де олар бойынша құрастырылатын провизиялар 5%-тен 50%-ке дейін несиенің категориясына  байланысты өзгеріп отырады.

Провизия барлық активтер мен міндеттемелерге жеке шоттарда есептеледі. Кестеде көріп отырғанымыздай 01.01.2010 жылы 01.01.2011 жылмен салыстырғанда заңды және жеке тұлғаларға банк тарапынан берілген несие сомасы 144140646 мың теңгеден 239716245 мың теңгегедейін өскендігі байқалған. Жалпы өсім сомасы 95575599 теңгеге (239716245-144140646) немесе 60,13%-ға жоғарлаған (5-Кесте).

 

5-Кесте -«Халық Банк» АҚ-ның 2009-2011 жылдардағы күмәнді несиелері

 

Жіктелуге байланысты категориялар	01.01.2009 ж		01.01.2010 ж.		01.01.2011 ж.
	міндеттемелер	Үлесі%	Міндет-темелер	үлесі %	Міндет-темелер	үлесі %
Стандартты	313547367	7,61	215938609	83,64	238881406	67,81
Күмәнді – 1	521294450	4,57	21878703	6,17	85472813	13,34
Күмәнді - 2	45521422	52,42	6781195	3,49	8621983	5,14
Күмәнді – 3	824457221	2,89	4122258	3,20	23375763	6,67
Күмәнді – 4	62201633	38,36	2895965	1,12	953396	2,68
Күмәнді – 5	335649683	7,1	3938100	1,01	2522550	2,13
Үмітсіз	283598927	8,41	4285816	1,37	3588334	2,21
Барлығы	2386270703	100	244240646	100	339816245	100
Е с к е р т у  – Кәсіпорын мәліметтері негізінде  есептелген.

 

Банктің 2010 жылдағы несиелік іс-әрекетінің шығындарына байланысты провизиялар толығымен құралған. Несиелік портфелдің жіктелуіне байланысты 01.01.2010 жылы банкке 12814806 мың теңге резерв қажет болды, бірақ банк 1323618144 мың теңге резерв құрды. Оның ішінде: стандартты несие бойынша 2571739 мың тыңге, күмәнді несиелер бойынша 8176741 мың теңге, ал үмітсіз несиелер бойынша 2488334 мың теңге резерв құрылған. Жоғарыдағы кестеде көрсетілгендей заңды және жеке тұлғаларға берілген банктік несие сомасы 01.01.2009 пен 01.01.2010 жылдар аралығында 60,13%-ға өссе, ал олар бойынша құрылған провизия 01.01.2009 жылы 6815366 мың теңгеден 01.01.2010 жылы 13236814 мың теңгеге жоғарлаған, яғни құрылған провизиялар 6421448 мың теңгеге немесе 51,49%-ға өскені айқындалып отыр.

 «Халық Банк» АҚ-да  басқа да пайда болуы мүмкін  шығындарға резервтер құралады. Ондай шығындар банк тарапынан  екіге бөлінген: берілген несиелер  бойынша мүмкін шығындар және  банктің басқа да операциялары  бойынша мүмкін шығындар.

Банктің берген несиелері  бойынша мүмкін шығындар 2010 жылы 9605581 мың теңгеге тең болса, 2011 жылы 10146300 тең болды. Мұндай өсімнің негізгі себебі ретінде банктің жалпы несиелік портфелінің 2011` жылдың соңына 70,2%-ға немесе 245002305 мың теңгеге өскен.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2009 2010 2011

 

 

2-Сурет -  Мүмкін шығындар бойынша құрылған резервтер (мың,теңге)

 

Несиелік портфельдің  бұл жіктемесі экономиканың тәуекелі жоғары секторын айқындау мақсатымен жүргізіледі. Банктің көтерме сауда  секторын несиелеуді жақтырғаны сол  себептен. Несиені өтеудің негізгі  көзі – бұл кәсіпорынның пайдасы  дедік, ал айналым қаражаттарының айналысы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым пайданың да деңгейі жоғары болады.

Банктің басқа да операциялары бойынша мүмкін шығындарының орынын толтыруға арналған резервтер. Банктің  басқа операциялары бойынша мүмкін шығындарына арналған резервтер 2009 жылы 3369660 мың теңгеден 2010 жылы 7094170 мың теңгеге дейін, яғни шамамен алғанда 5,1 есе өскен. Резервтердің біршама қатты жоғарлап кетуіне банктің шартты міндеттемелерінің жоғарлауы себеп болып отыр. Банктің шартты міндеттемелері 2010 жылдың соңына 99723672 мың теңгені құрады да 2009 жылмен салыстырғанда 49,8%-ға өскен.

Халық Банктіе берілген халықаралық  рейтингтер оның рыноктағы мықты  айқындамасын, активтер мен негізгі  табыс көздерінің жоғарғы сапалығын  көрсетеді.

«Халық Банкі» АҚ-ның несие  портфелі ең жоғарғы стандарттарды  енгізуге тырысады. Халық Банкінде несие портфелінің сапасын бақылау  мақсатымен несиелеу бойынша операциялардан тәуелсіз қызмет ететін Тәуекел Басқармасы құрылған. Басқарманың басты функциясы  – тәуекелге сәйкес несие портфелін  жіктеу. Қарыздар стандартты, субстандартты, қанағаттандырылмаған, күмәнді және үмітсіз болып жіктеледі. Стандартты және субстандартты қарыздар несиені  төлеу қабілеттілігі жоғары ретінде  қарастырылады. Күмәнді және үмітсіз  болып жіктелінетін қарыздар төмен  несие өтеу қабілеттілікке ие және залалға ие болмаса да болашақта  мүмкін орын алатын белгілі бір сипаттарға ие және несиенің қайтаруын күмәнға  қояды. Соңғы 3 жылдың қарыздарының 85% астамы стандартты және субстандартты болып  жіктелінген.