Негізгі құралдардың есебі мен аудиті

Негізгі құралдардың сақтау, есепке алу және пайдалану есебінің аудитінің басты міндеті:

• негізі   құралдардың   нақты   қолда   барлығына       және сақталуына бақылаудың қамтамасыз етілгендігін:
• еңбек құралдарының негізгі құралдарға дұрыс жатқызылғандығын, олардың жіктелуі, меншікті қатынасы және өндіріс үрдісін қатысу сипаты бойынша топталандығын;

- есепте негізгі құралдардың дұрыс болғандығын;

• есепте негізгі құралдардың   кіріс және шығыс опрацияларның 
  дұрыс көрсетліп құжатталғандығын;
• есепте негізгі құралдарға тозудың және жөндеудің дұрыс есптеліп 
  қ үжаттал ған дығын:
• негізгі құралдардың дұрыс және тиімді пайдаланғанын;

1. бухгалтерлік есеп  пен қорытынды есепте нақты  қолда бар негізі    құралдардың және олардың қозғалысы туралы мәліметтердің

 

 

дұрыс көрсетілгендігін тексеру болып табылады.

Аудитордың тексеру бағыдарламасы бухгалтерлік есеп жүргізуге, оның күшіндегі нормативтік - құқықтық актілерге сәйкестігін анықтауға анықтауға сондай - ақ қаржылық қорытынды есеп мәліметтерінің ақиқаттығын растауға бағытталған. Аудитор бағыдарламада құралған әрбір тармақтардың ауқымың кеңейтіп, қаралатын мәселелерді толық қамтитын және ішкі бақылаудың ұйымдастырылу дәрежесін тексеру үшін өзінің іс-тәжирбиесіне сүйене отырып тест жасауы керек. Тесттің мақсаты шаруашылықтың басшыларынан, мамандарынан және басқа да мүдделі жақтарнан қойылған сұрақтарға анық түсінікті жауап алу үшін сауатты және түсінікті жасалу тиіс. Тест жүйесі ішкі бақылау жүйесінің жағдайы туралы қажетті ақпараттар алу үшін өте тиімді әдіс қана емес, сонымен қатар шаруашылықтың басшысының алынып, техникалық турып талдап, бухгалтерлік есеп және қортындылар қаржылық есеп мәліметтерінің тест жүргізудің нәтижесінде алынған жауаптардың дұрыстығын анықтап, ішкі бақылау жүйесіне баға беру болып таблады.

Кесте 13

Негізгі құралдардың аудиті ең бірінші бағдарлама құрудан басталады

Аудит бағдарламасы

 

№.	Аудитордың іс-әрекетті	Ақпараттар көзі	Орын дау мерзі мі
1	Баланс көрсеткіштерінің бас кітап деректерімен сәйкестігін тексеру	Баланс, бас кітап
2	Негізгі құралдардың синтезі және аналитикалық есептердің жүргізудін дұрыстығын тексеру	Бас кітап, №12 және №10 журнал ордерлер,негізгі құралдардың тозуы және қайта бағалау сомалары есептеу  жөніндегі  жасалған

 

 

		кестелер, бастапқы құжаттар
3	Негізгі құралдардың сақталу және пайдалану орындарындағы барын және сақталуын бақылауды қамтамасыз етуді тексеру	Тұрақты жұмыс істейтін түгендеу коммисиясын және материалға материалды жауапты тұлғаны тағайындау жөніндегі және басшысының бұйрығы. Материалды жауапты тұлғамен жасаған шарт, түгендеу тізімдері және салыстыру ведомстары түгендеу актілері, қабылдап тапсыру актілері негізгі құралдардың есебінің түгендеу карточкалары. Негізгі құралдардың түгендеу тізімі, түрған орны пайдалану бойынша карточкалары т.б.
4	Негізгі құралдардың қозғалысы бойынша бастапқы құжаттардың рәсімдеудің дұрыстығын тексеру.	Қабылдау, тапсыру актісі (ОС 1) жөнделген, реконструкцияланған және жетілдірілген объектілер қабылдау тапсыру актісі (ОС 2), негізгі құралдардың тізімнен шығару актісі (ОС 3), автокөлік құралдардың шығару актісі. (ОС 4) негізгі құралдардың есебінің түгендеу карточкасы. Негізгі құралдардың есебі бойынша

 

		түгендеу карточкаларының тізімге алу (ОС 10), негізгі құралдардың қозғалысы есебінің карточкасы (ОС 12) жалдаған ұзақ мерзімге негізгі құралдардың есебінің карточкасы (ОС 12-а) негізгі құралдардың түгендеу тізімі, тұрған орны, пайдалануы бойынша(ОС 13)
5	Негізгі құралдарды жіктеуді жүзеге асырудың дұрыстығын тексеру	Техникалық құжаттамалар, ерекшеліктер, жинақтаушы ведомость т.б.
6	Негізгі құралдардың бағалаудың және қайта бағалаудың дұрыстығын тексеру •	Келісім бағалаудың хаттамасы, сатып алу, сату шарттары, жалдау, негізгі құралдарды қайта бағалауды жасау кестелері, ОСІ, ОС2, ОС6 т.б.
7	Негізгі құралдарды кіріске енгізулуінің дұрыстығын тексеру.	Техникалық құжаттамалар ОСІ, ОС2, ОС6 т.б. №12 журнал ордерлер, бас кітап
8	Негізгі құралдардың тозу есебін есептеудің және көрсетудің дұрыстығын тексеру	Есеп саясаты жөніндегі бұйрық, негізгі құралдардың тозуын есептеу жөніндегі жасалған кестелер нормативтік құжаттар №10 журнал ордерлер, бас кітап.
9	Негізгі құралдарды жөндеу шығындарының негізділігін және	Есеп саясаты жөніндегі бұйрық   жобалық   сметалық

 

 

 

 

	оларда бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетудің дұрыстығын тексеру.	қркаттамалар (ақаулық ведомосі, сметалар т.б.) орындалған жұмыстың қабылдау тапсыру актілерін, мердігерлер мен шарттар, басқа да бастапқы құжаттар, "басқа да белгіленген шығындар" 686 шот аналитика есебінің деректері "негізгі құралдарды жөңдеу" атауы бірдей 934 және 945 шоттар шығынының деректері.
10	Есептеудің және жалдау төлемі шоттарында көрсетілуін негізгі құралдардың жөніндегі операцияның дұрыстығын тексеру	Жалдау шарттары, жалданған "Ұзақ мерзімге жалданған" негізгі құралдардың есебінің карточкасы ОС 12-а
11	Негізгі құралдардың шығарылу есебін көрсетудің дұрыстығын тексеру	ОС 1, ОС 3, ОС 4, ОС 6, шарттар ағымдағы түгендеу нәтижелері №12 журнал -ордерлер, бас кітап.
12	Негізгі құралдарға қатысты салықтар есебінің және есептелуінің дұрыстығын тексеру.	Есептеу, төменгі ведомостары, салық жөніндегі есептеулер №5 және №8 журналдар, 331, 633 шоттар бойынша бас кітап

Аудитор шаруашылықтың басшысының негізгі құралдар қабылдап, кіріске алуды жүзеге асыратын тұрақты жұмыс істейтін комиссия  құру

 

 

туралы бұйрығымен және қабылдау комиссиясы құрамымен танысқаннан кейін, негізгі құралдардың кіріске алыну көздерін анықтау тиіс. Сондай- ақ, аудитор шаруашылықтың пайдалануына кіріске алынған негізгі құралдарды жаңартып және толықтырып отыру көздеріне аудит жүргізгенде мынандай мәселелерге ерекше назар аударуы тиіс:

- күрделі қаржы салымына (жаңа ғимараттар, құрылымдар жен 
беріліс өткізгіш құрылғыларды салу, жаңа жабдықтарды сатып алу және 
оны орнату);

заңды және жеке тұлғалардан жаңа және бұрын пайдалануда болған негізгі құралдар нысандарының сатып алу ерекшеліктерінің сақталғандығына;

• тауарлы  -  материалды  құндылықтарға  айырбастау  (бартерлік 
  жолымен алынған негізгі құралдарға;
• занды және жеке тұлғалардан төлем ақысыз тегін алынған жаңа 
  және бұрын пайдалануда болған негізгі құралдарға;
• құрылтайшыларының жарғылық капиталға қосқан үлесі ретінде 
  алынған негізгі құралдарға;
• түгендеу кезінде анықталған есепте жоқ (артық) негізгі құралдарға;

- ұзақ мерзімге жалға алу жолымен алынған негізгі құралдарға. 
Аудитор негізгі құралдардың келіп түсу кездеріне қарай дер кезінде

кіріске алу құжаттары толтырылып тіркелгендігіне көз жеткізу керек.

Негізгі құралдарды кіріске алуды жүзеге асыратын шаруашылықтың басшысының бұйрығымен немесе өкімімен тағайындалған тұрақты жұмыс істейтін комиссияның құрамының түгелдей қатысып, оның құрамына әр түрлі саланың бас мамандары мен механиктердің, құрылыс мамандарының, техникалық бөлімнің өкілдерінің, техникалық қауіпсіздендіру мамандарының бухгалтерлердің ж.б. мамандық иелерінің қатыстырылғандығын анықтау қажет.

Негізгі құралдарды аудиторлық тексеруді негізгі құралдар-қозғалыстарын және техникалық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштерін

 

 

(тозу, жарамдылық, шығысқа  шығару, жаңарту коэффициенттерін) және олардың тиімді пайдаланылғандығын тындаумен аяқтау қажет.

Негізгі құралдардың тиімді пайдаланылғандығын қорытындайтын көрсеткіш қор қайтымдылығы болып табылады. Аудитор бұл көрсеткіштердің зерттелгендігін, қор қайтымдылығы-жоғарылатуға бағытталған кешенді шаралар жасалып және оның жүзеге асырылғандығын тексеруі тиіс. Сондай-ақ, аудитор негізгі құралдарды пайдаланудың тәртібін бұзушылыққа және сыздыққа жол берілгендігін, өндірістік мақсат үшін сатып алынған шаруашылық мүліктерін және басқа да мүліктерді шаруашылықтың жұмыскерлеріне заңсыз жеке басына пайдалануға берілген жағдайдың орын алмағандығын анықтауға тиіс. Бұндай фактілер кездескен жағдайда мүліктерді пайдаланған тұлғалардан төлем ақы алынғандығын анықтау керек.

Аудитор негізгі құралдардың белсенді бөлігін пайдаланудын, тиімділігін әкстенсивті жолмен де, интенсивті (екпінді) жолмен де көтеру арқылы жететін талдауға ерекше назар аударуға міндетті.

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

Дипломдық жұмысты қорыта келгенде, еліміздің экономикасында болып жатқан түбегейлі өзгерістер қатарына бухгалтерлік есепке алу жүйесінің халықаралық стандартқа көшуі де жатады. Оның ішінде еліміздің бухгалтерлік есепке алу жүйесі - халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарына көшуі. Сондықтан қоғамымыздың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдарды пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор.

Нарықтық әкономика жүйесінде бухгалтерлік есепке қойылатын талаптар мен міндеттер күрделірек болып отыр. Өйткені бухгалтерлік есеп қазіргі экономиканы ұйымдастыру мен басқару, іскерлік, экономикадағы саясат пен шешім, стратегия мен тактиканы қабылдау ісіне мәліметтерді таңдауға ақпараттар дайындау болып табылады.

Осыған байланысты біз ең алдымен бухгалтерлік есеп жүргізу тәсілдерімен танысып, оны үйренуімізге мүмкіндік аламыз. Жалпы бухгалтерлік мамандықты игеру үшін алдымен бухгалтерлік есепте қолданылатын әдістерді білуіміз керек. Оның ішінде бухгалтерлік есептің шоттар жүйесін, екі жақты жазуды, бухгалтерлік балансты тағы басқаларды жақсы білуіміз керек. Сонымен қатар негізгі құралдардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ерекшеліктерін де білуіміз керек.

Негізінен негізгі құралдар айналымнан тыс активтерден құралады. Шаруашылық операциялар субъектілердің өмірінде болған фактілерді, кәсіпорын мүліктерінің, меншікті және сырт капиталдарының қозғалысына байланысты экономикалық оқиғаларды білдіреді. Бұл қозғалыста шаруашылық процестерін жүзеге асыру барысында кәсіпорынның жұмыс істеу негізін құрайды.

Шаруашылық процесті жалпы бір-бірімен тығыз байланысты еңбек құралдары (машина, жабдықтар) түрінде көруге болады.

 

 

Мұндағы еңбек құралдары үйлер мен құрылыстар, жүк тартатын және жұмыс машиналары, көлік және басқа да құралдар, бұлардың көмегімен өнім дайындалады, белгілі бір жұмыс атқарылады. Олар өндіріс процесінде өзінің бастапқы түрлерін өзгертпейді. Жаңадан жасалынған өнімге немесе атқарылған жұмысқа өз күндарын біртіндеп-біртіндеп (амортизация) түрінде сіңіріп отырады. Шаруашылықта олар өндірітің көптеген циклдары бойына, яғни бірнеше жыл бойы пайдаланылады.

Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі: негізгі құралдардың келіп түсуін, кәсіпорын ішінде орын ауыстыруын және шығуын, дұрыс құжаттық рәсімделуін және бухгалтерлік есепте уақытылы көрсетілуін; олардың материалдық жауапты адамдарға бекітілуін және сақталуы мен ұтымды пайдаланылуын бақылайды; негізгі құралдардың есептелген амортизациясы мен тозу сомасының есепте дұрыс көрсетілуін, негізгі құралдардың қор қайтарымың анықтауды, жаңа техниканың және оны қолданудың жаңа әдістерінің тиімділігін; негізгі құралдарды түгелдеуді және қайта бағалауды мезгілінде жасауын және олардың нәтижесін есепте көрсетілуін; негізгі құралдарды сату және олардың басқаша шығу нәтижелерін есепте нақты көрсетілуін қамтамасыз етуі керек.

Кәсіпорында дипломдық жұмыс келесі сұрақтармен көрінеді:

• кәсіпорынның есеп саясаты;
• методикалық және мекемелік бухгалтерлік есепте негізгі құралдарды 
  есепте шығару есебі мен аудитін ұйымдастыру;
• негізгі құралдар есебі;

- кәсіпорындағы негізгі құралдарды есептен шығару есебі мен аудитін 
ұйымдастыру көрінеді.

Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы -кәсіпорынның қызметін барынша пара-пар көрсету, іс мүддесі үшін осы қызметтің тиімділігін реттеу мақсатында толық, обьективті және шынайы ақпаратпен қамтамасыз ету болып есептеледі.