iнтарэсы
працоуных.Узнiкалi саветы i у салдат.У
Мiнскi адбыуся 1 з'езд ваенных
дэпутатау заходнега фронту
якi выказауся за прадстауленне
салдатам усiх правоу i свабод
якiя атрымалi грамадзяне у
вынiку рэвалюцii.Да звяржэння
самадзяржауя сяляне Беларусi
аднеслiся станоуча.Аднак пракметнага
руху сялян весткi аб перамозе
ревалюцii не выклiкалi.20 красавiка
1917 у Мiнску адкрыуся з'езд сялянскiх
дэпутатау,якi выказауся,што саветы
гэта класавая арганiзацыя i сялян.Самавольныя
захопы зямлi асуджалiся. Саветы
сялян у асноуным
пайшлi за эсэрамi.Усе беларускiя
нац. сiлы 25-27 сакавiка 1917г. сабралiся
на свой з'езд,дзе вырашана было стварыць
Беларускую Краевую Раду.
32. Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 г. і яе
роля ў гістарычным лёсе беларускага народа.
Часовы
урад сваiх абяцаннняу не выконвау.Насельнiцтва
Беларусi пакутвала ад цяжару
утрымання больш як 2-х мiльеннай
армii.Восенню 1917г. яшчэ больш
пагоршылася сацыяльна-эканамiчнае
становiшча.У Беларусi бальшавiкi
умацавалi свае пазiцыi толькi
у Мiнскiм i Гомельскiм Саветах.Сялянскiя
Саветы знаходзiлiся пад уплывам
эсэрау.25 кастрычнiка 1917г. бальшавiкi
зверглi Часовы урад у Петраградзе.Мiнскi
Савет 25 кастрычнiка абвясцiу сябе
уладай.Быу арганiзаваны ваенна-рэвалюцыйны
камiтэт (ВРК) на чале з
Ландэрам.Процiдзеянне
бальшавiкам у Мiнску Камiтэт
выратавання рэвалюцii (Калатухiн).На
барацьбу з iмi бальшавiкi Мiнска вызвалi
войскi з Заходняга фронту.Мiнскi
Савет узяу уладу.У Магiлеве,дзе
была Стаука Вярхоунага Глаунакамандуючага
генерала Духонiна,з дапамогай бальшавiкоу
з Петраграда на чале з прапаршчыкам
Крыленка была устаноулена Савецкая
улада.Армii Заходняга фронту перайшлi
на бок бальшавiкоу.26 лiстапада 1917г.
быу створаны выкынаучы камiтэт
Зыходняй вобласцi i фронту.Тыя Саветы,дзе
бальшавiкi не мелi пераважнай большасцi,распускалiся,праводзiлiся
новыя выборы,якiя забяспечвалi усталяванне
сваей улады.Такi характар насiла змена
улады у Вiцебску i Гомелi.У лютым
1918г. бальшавiкi амаль завяршылi
працу па арганiзацыi Савецкай улады
у губернях,паветах.
Бальшавiкi пачалi
праводзiць сацыяльна-эканамiчную
палiтыку.Над прадпрыемствамi быу
устаноулен рабочы кантроль.Нацыяналiзаваць
паспелi толькi 11 прадпрыемствау.Рабочыя
атрымалi 8-гадзiнны рабочы дзень,пачалася
барацьба з беспрацоуем.Бальшавiкi змагалiся
са злачынцамi.30 лiстапада 1917г.
была створана у Беларусi мiлiцыя.
33. Беларусь ва ўмовах германскай акупацыі.
Абвяшчэнне БНР.
На акyпованай немцамi тэрыторыi
Беларyсi панавала ваенная адмiнiстрацыя.
Акyпанты перадавалi фабрыкi i заводы
iх былым yладальнiкам, памешчыкам
вярталася iх зямля. Праводзiлiся
рэвiзii прадyктаy. У германiю адправiлi
толькi з Мiнска на працy
15000 чалавек. У адказ вясной
1918г. yспыхнyлi сялянскiя паyстаннi
y Слyцкiм, Лепельскiм, Гомельскiм
паветах. Дзейнiчалi партызанскiя
атрады y ваколiцах Полацка, Вiцебска,
Оршы i г.д.. У снежнi 1919г. Чырвоная
Армiя заняла Мiнск, а потым
замацавалася на лiнii
Вiльня-Лiда-Слонiм.
На yсёй тэрыторы Беларyсi снова
yмацавалася yлада бальшывiкоy. Каб прыбавiць
да сябе беларyскi народ i yзняць мiжнародны
прыстыж, бальшывiкi вырашылi абвясцiць
БССР. 1 стyдзеня 1919г. y Смаленскy быy
абнародаваны Манiфест Часовага
yрада Беларyсi, якi абвясцiy yтварэнне
БССР. 2-3 лютага па прапанове Свярдлова
i Усебеларyскi з'езд Саветаy прыняy рашэнне
аб аб'яднаннi БССР з Лiтоyскай
ССР. Сyверынетэт БССР прыняyся
бальшывiкамi y ахвярy iдэi сyсветнай рэвалюцыi.
Быy создан савет Народных Камyнараy.
З настyпленнем Палякаy Лiтоyска-Беларyская
дзяржава таксама хyтка памерла як i нарадзiлася.
На тэрыторыi Беларyсi бальшывiкi распачалi
палiтыкy-"Ваеннага камyнiзма".
Абвяшчэнне
БНР.9 сакавіка 1918 г. адбылося пашыранае
пасяджэнне выканкома Савета Усебеларускага
з’езда. На пасяджэнні была прынята 2-я
Устаўная грамата да народа Беларусі.
У гэтым дакуменце Беларусь абвяшчалася
Народнай Рэспублікай.Аднак ў граматах
не былі дастаткова выразна акрэслены
сацыяльна-палітычныя задачы.Таму выпрацоўваецца
агульная тактыка ў нацыянальным
пытанні.25 сакавіка 1918 г. на сесіі Рады
была прынята Устаўная грамата. Грамата
павінна была завяршыць працэс самавызначэння
і канчаткова канстытуіраваць утварэнне
беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці.
Галоўным у грамаце было абвяшчэнне
незалежнасці Беларусі.Найбольшую самастойнасць
Рада БНР атрымала ў галіне культуры
і адукацыі.Народны сакратарыят
БНР атрымаў ад нямецкага камандавання
некаторыя правы і ў галіне
міжнароднай палітыкі.Вось у такіх
складаных умовах Рада БНР на закрытым
пасяджэнні прыняла тэкст тэлеграмы
германіі, у якой выказвалася падзяка
за вызваленне Беларусі ад бальшавіцкага
прыгнёту і анархіі.Пасылка Радай
тэлеграмы выклікала востры палітычны
кразіс у самой Радзе, яе пакінулі
эсэры, меншавікі, яўрэйскія сацыялісты.Крызіс
прывёў да расколу БСГ.Пасля вайны
на вызваленай тэрыторыі Беларусі была
адноўлена савецкая ўлада. Ствараліся
яе органы: ваенныя саветы, рэвалюцыйныя
камітэты, выканкомы Саветаў.Такім
чынам, абвяшчэнне БНР з’явілася
першай спробай рэалізацыі на практыцы
беларускай ідэі, што ўзнікла яшчэ
на пачатку ХІХ ст., сукупнасці ўсіх
трох яе асноватворных элементаў
– нацыянальнай свядомасці, нацыянальна-культурнага
адраджэння і нацыянальнай дзяржаўнасці.Аднак
гэта быў першы крок барацьбы за
беларускую дзяржаўнасць. Незалежнасць
і свабода, аб’яўленыя 25 сакавіка 1918
г., так і засталіся жаданнем і
надзеяй.
34. Стварэнне беларускай савецкай дзяржаўнасці.
Роля і месца БССР у стварэнні СССР.
Працоyныя Савецкай Беларyсi са
спачyваннем адносiлiся да сваiх
сyайчыннiкаy y Заходняй Беларyсi,выказвалi
салiдарнасць iх барацбе.Падтрымкy змагарам
аказвалi працоyныя Масквы, Ленiнграда,
Кiева. Асаблiва y 30-е працоyныя нашай
краiны патрабавалi ад Польшчы спынiць
тэррор y Заходняй Беларyсi.Шырокi водгyк
y рабочых БССР атрымала y 1933г.3-х
тыднёвая забастоyка y Беластокy.У час рэпрэсiй
i арыштаy y нашай краiне КПСС
была абвiнавачана y агентyрнай рабоце
на польскyю разведкy,былi праведзены арышты,што
нанесла значны yрон партыi. Пасля заключэннi
Масквой пакта аб ненападзеннi з Гiтлерам
23 жнiyня 1939 г,становiшча Польшчы пагаршаецца,яна
застаецца сам на сам з немцамi.Па сакрэтнамy пратаколy
новая мяжа СССР з Польшчай павшнна
была праходзiць па лiнii рэк Нарзy-Бyг-Вiсла-Сож.
1 верасня 1939 г. немцы пачалi вайнy з Польшчай,
17 верасня 1939г чырвоная армiя
перайшла савецка-польскю мяжy. Да 25 верасня
савецкiя войскi поyнасцю занялi заходнюю
Беларyсь. 28-30 кастрычнiка 1939г адбыyся Народны
сход заходняй Беларyсi, якi выказаyся за
аб`яднанне з БССР. 2 лiстапада
1939г Вярхоyны Савет СССР далyчыy Заходнюю
Беларyсь да БССР.Лiквiдацыя польскай сiстэмы
кiравання i yстанаyленне савецкай yлады
сyправаджалiся масавымi парyшэннимш законy
з бокy новых yлад.Былi праведзены мерапрыемствы
па паляпшэнню yмоy жыцця насельнiцтва.
Але iндyстрыялiзацыя,калектывiзацыя i кyльтyрная
рэвалюцыя праходзiлi на тэрыторыi Заходняй
Беларyсi тымiж жорсткiмi,ахвярнымi шляхамi,
як i y СССР.
Удзел БССР ва утварэннi Саюза ССР.
Пасля
завяршэння грамадзянскай вайны
паустала пытанне аб больш
цеснам аб'яднаннi Савецкiх рэспублiк.З
лета 1922г. пад кiраунiцвам ЦК
РКП(б) пачауся пошук i выпрацоука
канкрэтных форм аб'яднання у
адну дзяржаву. Прыпынiлiся на
прапанове Ленiна-федэрацiя.I
Усебеларускi з'езд Саветау 14-16
снежня 1922г. Анагалосна адобрыу
iдэю стварэння федэрацii - СССР.
Была выбрана дэлегацыя ад
Беларусi для паездкi у Маскву,каб
падпiсаць дакументы.30 снежня 1922г.
у Маскве дэлегацii РСФСР,УССР,БССР
i ЗСФСР падпiсалi Дэкларацыю
i Дагавор аб стварэннi СССР.Ад iмя
БССР гэтыя дакументы падпiсалi
25 чалавек.На з'езде быу выбраны
ЦВК СССР,у якi ад БССР
увайшоу Чарвякоу(ён стау
адным з чатырох Старшынау
ЦВК СССР).У 1924г. на II з'езде
Саветау СССР была прынята
Канстытуцыя СССР.Для БССР
яна адчыняла магчымасць пашырыць
эканамiчныя правы,вярнуць усходнебеларускiя
землi,ажыццявiць беларусiзацыю.Насельнiцтва
БССР,як i iншых рэспублiк,адобрылi
сварэнне СССР,нават не падазраваючы,што
такая форма дзяржаунага аб'яднання
была iнструментам ажыццяулення
партыйнай дыктатуры i перашкодай
на шляху нацыянальнага адраджэння
беларускага народа.
35. Шляхі і метады будаўніцтва індустрыяльнага
грамадства ў савецкай Беларусі.Асаблівасці
ажыццяўлення НЭПа ў БССР.
На пачатку
20-х гадоў ХХ стагоддзя Беларусь
па-ранейшамк заставалася слабаразвiтай
у прамысловых адносiнах рэспублiкай.
Аснову яе складалi харчовая, дрэваапрацоўчая,
каляровая, гарбарная галiны, на
долю якiх прыпадала асноўная
частка агульнага аб`ему валавай
прадукцыi. Прамысловасць па-ранейшаму
заставалася «дробнай» i «кустарнай».
Вельмi востра стаяла ў рэспублiцы
праблема iнжынерна-тэхнiчных кадраў,
квалiфiкаваных рабочых. У той
жа час i культурны ўзровень асноўнай масы
насельнiцтва заставаўся нiзкiм.
Усе гэта перашкаджала развiццю народнай
гаспадаркi, галоўйнай мэтай палiтыкi сацыялiстычнай
iндустрыалiзацii было стварэнне матэрыяльна-тэхнiчнай
базы сацыялiзму, пераўтварэнне СССР у
эканамiчна-незалежную дзяржаву за магутным
эканомiка-вытворчым, навукова-тэхнiчным
i абарончым патэнцыялам, забеспячэнне
росту прадукцыйнасцi працы i на гэтай
аснове няўхiльнае павышэнне матэрыяльнага
дабрабыту ў культурнага ўзроўню працоўных.
Сутнасць iндустрыалiзацii (I) заключалася
ў наступным: весцi эканамiчнае будаўнiцтва
пад такiм вуглом гледжання, каб СССР з
краiны, якая ўвозiць машыны i абсталяванне,
ператварыць у краiну, якая выпускае машыны
i абсталяванне. Дзеля таго как забяспечыць
пераўзбраенне народная гаспадаркi, падняцце
яе на новы тэхнiчны ўзровень, аб`яўлялася
пераважным развiццем цяжкай iндустрыi,
асаблiва тых яе галiн, што выраблялi сродкi
вытворчасцi. Улiчвалася, што поспех I будзе
залежыць ад «змычкi рабочага класа i сялянства»,
г.зн. удзелу вескi ў фiнансаваннi прамысловасцi
цераз збалансаваную палiтыку ў вобласцi
падаткаў i цэн як на сельскагаспадарчую,
так i на прамысловую прадукцыю.
Па сваей прыродзе I ў СССР не магла абмежавацца
нi маштабамi асобных галiн, нi тэрыторыяй
асобных рэспублiк цi раенаў. Паколькi эканомiка
савецкай беларусi была неад`емнай часткая
эканомiкi СССР, I рэспублiкi праходзiла
так, як у цэлым па краiне.
На Беларусi мелiся i свае асаблiвасцi, i
свае цяжкасцi. Адрозненне ў тэрмiнах i
тэмпах I, галiновых i структурных прапорцыях
былi абумоўлены:
- геапалiтычным становiшчам Беларусi ў
мiжваенны перыяд (прамежнае знаходжанне,
адсюль немэтазгоднасць развiцця цяжкай
прамысловасцi прадпрыемстваў ваенна-прамысловага
комплексу);
- адсутнасць разведаных радовiшчаў нафты,
газа, каменнага вуглю, руд чорных i каляровых
металаў, сыравiннай базы будаўнiчых матэрыялаў;
- арыентацыяй прамысловасцi на мясцовую
сыравiну – перчарговым развiццем легкай
i харчовай прамысловасцi;
- недахопам квалiфiкаваных кадраў i iнш.
З улiкам
гэтых асаблiвасцей на Беларусi
быў ўзяты курс на неабходнае
i хуткае развiцце галiн, якiя
базiравалiся на перапрацоўцы
мясцовай сыравiны: керамiчнай, шклянай,
запалкавай, дрэваапрацоўчай, iльнопрадзiльнай,
папяровай, гарбарнай, харчовай i
iнш.
Правядзенне
I патрабавала вялiкiх сроддкаў. Асноўнай
крынiцай накаплення з`яўлялася
сама прамысловасць праз сакрашчэнне
накладных расходаў, знiжэнне сабекошту
прадукцыi, паскарэнне абарачальнасцi
сродкаў, шэрокай нацыяналiзацii прамысловасцi,
укараненне найноўшых дасягненняў
навукi i тэхнiкi, павышенне прадукцыйнасцi
працы i ўмацаванне дысцыплiны, а
таксама за кошт эканомii i павышэння
рэнтабiльнасцi вытворчасцi. Важнай
крынiцай атрымання сродкаў з`явiлiся
таксама зберажэннi працоўных,
падпiска на дзяржаўныя пазыкi.
За тры
гады I ў рэспублiцы было пабудавана 150
прамысловых прадпрыемстваў. Адначасова
вялася рэканструкцыя дзеюцых прадпрыемстваў,
абапiраючыся на фiнансавую дапамогу СССР.
За гады першай пяцiгодкi было пабудавана
78 буйных i 460 дробных i сярэднiх прадпыемстваў.
У агульным
комплесе эканамiчнага развiцця
Беларусi важная роля належала
рэканстуркцыi i развiццю транспарта,
асаблiва аўтамабiльнага. У 1935 г.
адкрыта першая ў рэспублiцы
авiялiнiя Мiнск-Масква. У Мiнску
быў пабудаваны аэрапорт, укаранялася
тэлефонная i тэлеграфная сувязi. Нягледзячы
на працоўны ўздым i высокiя
тэмпы I, заданнi другой i першых гадоў
трэцяй пяцiгодак (як i першай) не
былi выкананы. Па тэмпах развiцця
БССР адставала ад СССР у
цэлым.
36. Духоўнае і культурнае жыццё ў БССР
у 1920-я гады.
Ліквідацыя
непісьменнасці дарослага насельніцтва
і ўвядзенне ўсеагульнага абавязковага
навучання дзяцей. У БССР у
20-я гг. Праводзілася беларусізацыя
– палітыка, накіраваная на развіцце
беларускай мовы і культуры, павышэнне
ролі асоб карэннай нацыянальнасці
ў грамадска-палітычным жыцці.
Цэнтральнае месца займала праблема
мовы. На тэрыторыі БССР прызнаваліся
раўнапраўнымі дзяржаўнымі мовамі
беларуская, руская, яўрэйская і
польская. Законы БССР друкаваліся
на гэтых чатырох мовах. Беларуская
мова ўводзілася ва ўсіх навучальных
і выхаваўчых установах, укаранялася
ў службовае справаводства.
Задачы гаспадарчага і культурнага
будаўніцтва, падрыхтоўкі кваліфікаваных
кадраў патрабавалі ўсеагульнай
пісьменасці. У Беларусі была
створана Рэспубліканская надзвычайная
камісія па ліквідацыі непісьменнасці.
У гарадах і весках арганізаваліся
і працавалі школы і пункты
па ліквідацыі непісьменнасці, школы
рабочай моладзі, групы індывідуальнага
навучання дарослых.
У 1926 г. у БССР аформілася
таварыства “Прэч непісьменнасць”.
Па ініцыятыве камсамола праводзіліся
месячнікі “За пісьменнасць”,
а таксама культпаход і культэстафета,
у ходзе якіх разам з іншым
ажыцяўлялася і ліквідацыя непісьменнасці.
Пры гарадскіх і сельскіх Саветах
былі створаны группы садзейнічання
ліквідацыі непісьменнасці, праходзілі
грамадскія агляды школ і пунктаў
па ліквідацыі непісьменнасці.
У ліквідацыі непісьменнасці
прымалі ўдзел калектывы фабрык
і заводаў, калгасаў і саўгасаў,
арганізацый і ўстаноў, настаўнікі,
студэнты, школьнікі, усе пісьменныя
людзі. У выніку пісьменнае
насельніцтва БССР ва ўзросце
9 гадоў і старэй (без заходніх
абласцей) павялічылася з 53% у
1926 г. да амаль 79% у 1939 г.
Адной з цэнтральных праблем
культурнага будаўніцтва з’яўлялася
ўвядзенне ўсеагульнага абавязковага
навучэння дзяцей. У 1926 г. ЦВК
і СНК БССР прынялі пастанову
“Аб увядзенні ўсеагульнага абавязковага
навучання”. У адпаведнасці з
гэтай пастановай праводзіліся
растлумачальная работа сярод
насельніцтва, перапіс дзяцей школьнага
ўзросту, будаўніцтва і рамонт школьных
будынкаў і абсталявання, нарыхтоўка паліва,
добраўпарадкаванне школьных двароў,
забеспячэнне дзяцей адзеннем і абуткам,
падручнікамі і школьна-пісьмовымі прыладамі.
Арганізоўваліся таксама гарачае харчаванне
і падвоз дзяцей у школу з далекіх весак,
праходзілі камсамольскія суботнікі на
карысць школы.
Прафесійная
адукацыя. Станаўленне і развіцце
вышэйшай школы. Падрыхтоўка кадраў
спецыялістаў ажыццяўлялася ў
ВНУ, якія ствараліся ў гады
савецкай улады. 30 кастрычніка 1921
г. адбылося адкрыцце Бел. дзяржаўнага
універсітэта.
У 1925 г. у выніку зліцця Горацкага
сельскагаспадарчага інстытута
і Мінсткга інстытута сельсткай
і лясной гаспадаркі была створана
ў Горках Бел. дзяржаўная акадэмія
сельскай гаспадаркі. Усяго ў
канцы другой пяцігодкі ў 23
ВНУ БССР вучылася каля 15 тыс.
Студэнтаў. Акрамя таго, завочным
навучаннем было ахоплена больш
20 тыс. чалавек.
За гады сацыялістычнага будаўніцтва
ў БССР было падрыхтавана больш
за 40 тыс. спецыялістаў вышэйшай
кваліфікацыі. Сярод іх – настаўнікі,
урачы, інжынеры, эканамісты, аграномы,
юрысты, прадстаўнікі іншых прафесій.
Беларуская навука. 20-я гг. Сталі
часам нараджэння беларускай
навукі. У 1922 г. быў створаны
Інстытут беларускай культуры. У
1929 г. ен быў рэарганізаваны
ў Беларускую Акадэмію навук.
Вучоныя займаліся пошукам карысных
выкапняў, гідраэнергічных рэсурсаў,
даследваннем праблем арганічнай
і неарганічнай хіміі, павышэння
ўраджайнасці. Распрацоўваліся
важныя пытанні гісторыі, беларускай
мовы і літаратуры, філасофіі
і эканомікі.
Літаратура і тэатр. Бурнае
развіцце беларускай савецкай
літаратуры пачалося ў 20-я гг.
На ўсю моц загучаў голас
старэйшых беларускіх пісьменнікаў
– Янкі Купалы, Якуба Коласа, Цішкі
Гартнага, Змітрака Бядулі. У сваіх
творах яны адлюстроўвалі жыцце,
працу і духоўны свет простых
людзей дарэвалюцый Беларусі, будаўніцтва
сацыяльнага грамадства, думы народа
і яго імкненне да новага
жыцця.
У 20-30 гг. Разгарнулася творчасць
многіх іншых пісьменнікаў і
паэтаў: Міхася Чарота, Кандрата
Крапівы, Кузьмы Чорнага, Міхася
Лынькова, Пятра Глебкі, Пятруся
Броўкі, Аркадзя Куляшова.
Беларускія пісьменнікі і паэты
горача віталі Кастрычніцкую
рэвалюцыю, перадавалі ў сваіх
творах яе пафас і драматызм,
адлюстроўвалі падзеі грамадзянскай
вайны, натхнена апявалі нараджэнне
новага грамадства.
Важную ролю ў станаўленні
беларускага тэатральнага мастацтва
адыграў Першы Беларускі дзяржаўны
тэатр, які быў адкрыты ў
Мінску ў верасні 1920 г.
У 1924 г. у Магілеве была пастаўлена
першая беларуская савецкая опера
М. Чуркіна “Вызваленне працы”.
Жывапіс, архітэктура, скульптура.
Аб поспеху беларускага жывапісу
сведчаць творы, якія з’явіліся
яшчэ ў 20-я гг. Сярод іх карціны
В. Волкава “Партызаны”, М.
Філіповіча “Бітва на Нямізе”,
“Паўстанне К. Каліноўскага”,
пейзажы У. Кудрэвіча “Над
Свіслаччу”, “На сажы”.
Выдатнымі архітэктурнымі збудаваннямі
20-30-х гг. з’явіліся Дом урада,
Дом Чырвонай Арміі, будынкі
Акадэміі навук, Тэатра оперы
і балета.м