Қазақстанда қонақүйі бизнесінің дамуы мен бәсекеге қабілеттілігі

Негізгі қорларды пайдалануды жалпы бағалау үшін 10 кесте мәліметтерін пайдаланамыз.

Кесте  11 - Негізгі қорларды пайдалануды жалпы бағалау

 

Көрсеткіштер аталуы	Өлшем бірлігі	Жылдар		Ауытқу (+;-)
		2007	2008
1.Өнім көлемі	мың тг.	83990	117693	33703
2.Негізгі қорлардың құны	мың тг.	35154,2	28119,7	-7034,5
3.Қор қайтарымы	тг	2,39	4,19	1,8

 

Кәсіпорында тауарлы өнім көлемінің негізгі қорлардың орта жылдық құны және қор қайтарымы әсер етеді. Енді осы әсерді бағалайық:

1. негізгі қорлардың орта жылдық құнының өзгеруі есебінен:

rТӨ=(28119,7-35154,2)*2,39=--16812,5мың тг.

       2.  қор қайтарымның өзгеруінен:

rТӨ=(4,19-2,39)*28119,7 = 50615,5 мың тг.

Сонымен, негізгі қорлардың орта жылдық құнының төмендеуі  арқасында өнім көлемі -16812,5 м.тг. азайды және қор қайтарымның өсуінен өнім көлемі 50615,5 мың тг. өсті.

 

2. 7. Өнімді өндіруге кеткен өндіріс шығындарын талдау

 

Нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайында өндіріс шығындарын төмендетудің маңызы зор. Өнімнің сапасын көтерумен қатар, өндіріс шығындарын төмендету кәсіпорынның бәсеке қабілеттігін, оның қаржылық жағдайының тұрақтылығын, төлеу қабілетін және өтімділігін анықтайды.

Өнімнің өзіндік құны өнімді өндіру процесінде пайдаланылатын табиғи ресурстардың, шикізаттардың, негізгі қорлардың, еңбек ресурстардың, және де оны өндіруге кеткен басқа да шығындардың құндық бағасын білдіреді.

Берілген талдауды өнімнің өзіндік құнын жалпы бағалаудан бастаймыз.

 

Кесте 12 - Өнімнің өзіндік құнының жалпылаушы көрсеткіштерін бағалау

Көрсеткіштер аталуы	Өлш. бірлігі	2007	2008	Ауытқу (+,-)
1.Өткізілген өнім көлемі	мың тг.	83990	117693	33703
2.Өткізілген өнімнің өзіндік құны	мың тг.	86721	105087	18366
3. Жалпы (таза)  табыс	мың тг	-2731	12606	+15337
4.Кезең шығындары	мың тг	17359	10201	-7158
5.Таза табыс (шығын)	мың тг	-10037	2846	+12883
6.Өткізілген өнімнің 1 теңгесіне кеткен шығындар	тг	1,03	0,89	-0,14
7.Өнім рентабельділігі	%		2,7	+2,7

 

12 кесте мәліметтерінен көріп отырғандай, кәсіпорында өткізілген өнім көлемі ұлғайды. Егер өткізілген өнім көлемі 33703 мың тг. көбейсе, онда өткізілген өнімнің өзіндік құныда  18366 мың тг. өсті. Сонымен қатар өткізілген өнімнің 1 теңгесіне кеткен шығындар 0,14 тг төмендеді. Жалпы алғанда шығарылған өнім бойынша кәсіпорын қызметі қанағаттарлық.

Өндірілген өнім рентабелділігі қарастырылып отырған аралықта 2,7% төмендеді.

Енді өнімнің өзіндік құнына өткізілген өнім көлемі мен өткізілген өнімнің 1 теңгесіне кеткен шығындардың өзгерісі қалай әсер еткенің талдаймыз. Ол үшін 14  кесте мәліметтерін пайдаланамыз.

 

 

 

 

Кесте 13 - Өнімнің өзіндік құнын жалпы бағалау  көрсеткіштері

Көрсеткіштер	Өлш. бірлігі	2007 ж.	2008 ж.	Ауытқу (+,-)
				м.тг.	%
1.Өнімнің толық өзіндік құны 2.Өткізілген өнім көлемі 3. Өткізілген өнімнің 1 теңгесіне кеткен шығын	мың тг   мың тг   тг	86721   83990   1,03	105087   117693   0,89	18366   33703   -0,14	121,2   140,1   86,5

 

Өткізілген өнімнің өзіндік құны 18366 мың тг. өсті. Ол өндіріс көлемінің 33703 мың тг ұлғаюына  байланысты болды. Өткізілген өнімнің 1 теңгесіне кеткен шығындар есепті жылы 0,14 теңгеге төмендеді. Бұл кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтануын білдіреді. Сонымен, өткізілген өнімнің өзіндік құнының өзгеруіне бірқатар факторлар әсер етті және осы әсерді бағалайық.

1.Өткізілген өнім көлемінің өзгеруі:

rС₁=(117693 - 83990)*1,03 = 34714,09 мың тг

2.Өткізілген өнімнің 1 теңгесіне кеткен шығындардың өзгеруі:

rС₂ =(0,89 - 1,03)*83990 = - 11758,6 мың тг.

Жиынтық ауытқу: rС_ж =34714,09-11758,6 = 22955,49 мың тг.

Өткізілген өнім көлемінің өзгеруі өнімнің өзіндік құнын 34714,09 мың тг. өсірді, ал 1 теңгеге кеткен шығындардың төмендеуі өнімнің өзіндік құнын 11758,6 мың тг. төмендетті. Өнімнің өзіндік құнының жиынтық өсуі 140,1% тең.

 

2.8.  Кәсіпорынның пайдасын және өнім рентабелділігін талдау

 

Кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижелерін алынған пайда сомасы және рентабелділік деңгейі сипаттайды. Кәсіпорын пайданы негізінен өнімді өткізуден алады және қызметтің басқада түрлерінен.

Өткізу көлемі және пайда шамасы, рентабелділік деңгейі кәсіпорынның өндірістік, маркетингтік, қаржылық қызметіне байланысты, яғни бұл көрсеткіштер шаруашылық жүргізудің барлық жақтарын сипаттайды.

Кесте 14 - Өнімді өткізуден алынған пайданы талдау

 

Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2007 ж	2008 ж	Ауытқу (+,-)	Өзгеру қарқыны, %
1.Өткізілген өнім көлемі	мың тг.	83990	117693	33703	140,1
Кесте 14 жалғасы
1	2	3	4	5	6
2.Өткізілген өнімнің өзіндік құны	мың тг.	86721	105087	18366	121,2
3.Өткізуден түскен пайда (шығын)	мың тг.	-2731	12606	+15337	-

 

Кесте мәліметтері бойынша, өткізілген өнім көлемі 2007 жылмен салыстырғанда 2008 жылы 33703 мың тг. ұлғайды. 

Өткізілген өнімнің өзіндік құны 86721 мың теңгеден 105087 мың теңгеге дейін өсті. Ал кәсіпорынның пайдасы 2007 жылы өсіп 12606 мың тг. құрады.

Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда түсімі болып табылады, яғни өндірістің және айналымның қаржы қоры тынысын білдіретін кәсіпорын жұмысының нәтижелі көрсеткіші. Сонымен, пайда дегеніміз өнімді сатудан және қызмет көрсетуден түскен ақшалай кіріс пен оны өндіруге және сатуға жұмсалған шығындардың айырмасы.

Пайда өндіріс және таза табысты бөлу, экономикалық ынталандыру қорын жасау және пайдалану кезінде кәсіпорын ұжымдары мен оның жеке мүшелерінің арасында, сонымен бірге мемлекеттік кәсіпорындар мен жеке кәсіпорындар арасында қалыптасатын экономикалық қатнастардың белгілі бағытын білдіреді. Кәсіпорындар пайдасының жалпы мөлшеріне мыналар жатады: олардың өнімдерін сатудан түскен пайда, көмекші, қайта өндірістен және олардың салаларынан, қызмет көрсетуден алынатын кіріс, т. б.

Пайданы талдауды өнімді өткізуден түскен пайданы талдаудан басталады. Талдау келесі кесте берілгендері бойынша жүргізіледі.

 

Кесте 15 - Кәсіпорын қызметінен алынған таза кіріс (шығын)

Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	Жылдар		Ауытқу (+,-)
		2007	2008
1	2	3	4	5
1. Өткізілген өнім көлемі	мың тг.	83990	117693	33703
2. Өткізілген өнімнің өзіндік құны	мың тг.	86721	105087	18366
3.Жалпы кіріс	мың тг.	-2731	12606	+15337
4.Кезең шығындары	мың тг.	17359	10201	-7158
5. Негізгі қызметтен түскен кіріс	мың тг.	-20090	12606	+32696
6. Негізгі емес қызметтен түскен кіріс	мың тг.	10053	-	-10053
7.Таза кіріс	мың тг.	-10037	2846	+12883

 

Кесте берілгендерінен көріп отырғандай, кәсіпорында өткізілген өнім көлемі 33703 мың тг. ұлғайды және осыған байланысты оның өзіндік құныда 18366 мың тг. өскен. Өнімді  өткізуден алынған жалпы кіріс -2731 мың тг.-ден 12606 мың тг. дейін немесе 12038 мың тг. көбейді. Кезең шығындарының -7158 мың тг. өсуіне байланысты кәсіпорында қалатын таза кіріс 2846 мың тг. тең, ол өткен жылмен салыстырғанда 12883 мың тг. өсті.

Енді кәсіпорындағы  кірісті қалыптасу көздері бойынша талдаймыз.

 

Кесте 16 -Таза кірісті талдау слайд

 

Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	Жылдар
		2007	2008
1.Жалпы  кіріс	мың тг.	-2731	12606
2.Кезең шығындары	мың тг.	17359	10201
3. Негізгі қызметтен түскен кіріс	мың тг.	-20090	12606
4. Негізгі емес қызметтен түскен кіріс	мың тг.	+10053	-
5.Таза кіріс	мың тг.	-10037	2846

 

Кесте 15 мәліметтерінен көріп отырғандай, кәсіпорынның кірісі қызметтің екі түрінен түскен кірістен қалыптасады, ол негізгі және негізгі емес қызмет. Берілген кәсіпорын тек негізгі қызметпен айналасады және осыдан алған кірісі қарастырылып отырған аралықта -20090 мың тг.-ден 12606 мың тг. дейін көбеіп отыр. Ол кезең шығындарының -6298 мың тг. төмендеуіне байланысты. Ал таза кірістің сомасы 2007 жылға қарағанда 2008 жылы өскен және 2846 мың теңге құрады. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 12883 мың тг. аз.

Кәсіпорынның қызметін бағалау үшін көрсеткіштер жүйесі қолданылады, соның арасында максималды пайданы алу. Кәсіпорында пайданың сомасына көптеген факторлар әсер етеді. Енді зерттелетін факторлардың пайда соммасының өзгеруіне көрсететін әсерін анықтау үшін әр фактордың арасында өткізілген өнімнің 1тг кеткен шығындардың абсолюттік өсімшесін, өткен жыл бағаларында көрсетілген өткізілген өнімнің іс жүзіндегі көлеміне көбейту керек.

Енді өнімді өткізуден алынған пайда сомасының өзгеруіне бірінші деңгей факторларының әсерін қарастырамыз.

Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің соңғы нәтижелерін пайдаға қарағанда толық сипаттайтын көрсеткіш - рентабельділік.

Қарастырылып отырған уақыт аралығында өткізілген өнім рентабельділігінің өзгеруін талдайық.

 

Кесте 17 - Өнім рентабельділігін талдау

Көрсеткіштер аталуы	Жылдар
	2007	2008
1.Таза кіріс, мың тг.	-10037	2846
2.Өткізілген өнімнің өзіндік құны, мың тг.	86721	105087
3.Өнім рентабелділігі, %	-	2,7

 

Кесте мәліметтерінен көріп отырғандай, өткізілген өнімнің рентабелділігі 2008 жылы 2,7% тең. Демек, кәсіпорында рентабелділігі жоғары өнімдердің үлес салмағы төмен.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Қазақстандағы қонақ үй бизнесінің тиімділігін арттыру жолдары.

 

3.1. Қонақ үйлердің жалпы шығындары мен заңнамасын жетілдіру мәселелері.

 

Жыл сайын жылдам қарқынымен қонақ үйлердің саны өсіп жатыр, бұл жағдай нарықта қатаң бәсекелестікті тудырады. Ал, ол өз кезегінде қонақ үйлердің алдында бизнесті жүргізуге жаңа тәсілдерді еңгізуге және жақсартуға жаңа талаптарды қояды. Тұтынушылық көңіл күйлер мен басымдылықтардың ауысуына жылдам қайта бағыттануға, бейімделуге қажеттітілік туады.