Жоспарлау әдістерінің кәсіпорынға әсер етуінің ерекшеліктері

 

Көлік

 

Көлік шаруашылығының міндеттері – бұл өндірістік процеске сәйкес барлық жүктерді үздіксіз түрде тасымалдау, көлік құралдарын жарамды және жұмысқа қабілетті күйінде ұстау, көліктік және тиеу-түсіру жұмыстарына жұмсалатын шығындарды азайту.

Мұнай және газ өнеркәсібі кәсіпорындарындағы көлік шаруашылығы жүктерді өндіріс саласынан тұтыну саласына тасымалдайды (магистральдік көлік) немесе жүктерді кәсіпорындардың арасында тасымалдайды (цехаралық көлік, шаруашылық ішіндегі көлік және т.б.). Мұнайды, мұнай өнімдері мен газды сыртқы тасымалдау әртүрлі құралдармен орындалады.

Кәсіпорынның көліктік қызметінің міндеттері, оларға төмендегілер жатады:

•   көлік қызметінде қолданылатын нормативтерді әзірлеу;

•  жүк ағымдары мен жүк айналымын есептеуге негізделумен барлық көлік түрлеріне қатысты қажеттерді жоспарлау;

•  қосалқы бөлшектерге және оларды сатып алуға деген қажеттілікті анықтау;

•  кәсіпорынды барлық көлік түрлерімен қамтуды жедел түрде жоспарлау және диспетчерлеу;

•    өндірістік процестерді көліктік құралдармен қамту;

•    көліктік құралдардың қараулары мен жөндеуін ұйымдастыру;

•    қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

•    көліктік құралдарды күтімге алуды ұйымдастыру;

•  жаңа көліктік құралдармен қамту, оларды мемлекеттік органдарда тіркеу, жүктер мен адамдарды тасымалдауға лицензиялар алу, көліктік құралдарды шығынға жазу және кәдеге жарату.

Көлік қызметіне деген қажеттерді тиімді жоспарлау үшін кәсіпорынның жүк айналымы мен жүк ағымдары белгіленеді.

Жүк айналымы – бұл кәсіпорында белгілі бір уақыт аралығында тасымалданатын барлық жүктердің жиынтығы (немесе кәсіпорынның барлық жүк ағымдарының жиынтығы). Жүк ағымы – цехтар мен қоймалардың арасында белгілі бір уақыт аралығында тасымалданатын жүктердің саны (т, дана, кг).

Жүк ағымдары тасымалданатын жүктердің түрлеріне, жөнелту мен жеткізу пунктілеріне, пунктілердің арасындағы қашықтықтарға, тасымалданатын жүктердің көлеміне, тасымалдаулардың жиілігі мен мерзімділігіне негізделумен есептеледі. Мұнай және газ өнеркәсібі кәсіпорындарындағы мұнайды, мұнай өнімдері мен газды тасымалдау көлігі көбінеки бүкіл өндірістік процесстің тиімділігін белгілейді. Сол себептен кәсіпорын ұжымының маңызды міндетіне көліктің қызметін вагондардың текке тұрын азайту, тиеу-түсіру жұмыстарын механикаландыру деңгейін арттырудың, көліктің технологиялық процесін негізгі өндірістік цехтардың жұмысымен тығыз байланыстырудың арқасында жақсарту жатады. Мұнай мен газды тасымалдаумен қатар көлік шаруашылығы құрал-жабдықты, материалдарды, отын мен басқа материалдарды жеткізу ісін жүзеге асырады.

Көліктің жұмысын зерттеу нақты және жоспарлы жүк айналымын, көліктік құралдардың техникалық күйі мен оларды пайдалануды, пайдалануды, жөндеуді ұйымдастыруды талдаудан және тағы басқа факторлардан құралады. Мысалы, автомобиль көлігіне арнап автомобильдердің техникалық әзірлігін, жүрісін пайдалануды, жүк көтерімділігін және т.б. сипаттайтын көрсеткіштер белгілейді. Автомобильдердің техникалық әзірлігі кәсіпорынның көліктік құралдарын пайдалану мүмкіндігі туралы айтады:         

Кт.ә. = nт / n (4)

мұндағы, Кт.ә- автомобиль паркінің техникалық әзірлігінің коэффициенті;

nт – техникалық тұрғыдан жарамды автомобильдердің саны;

n – паркте бар автомобильдер.

Жүрісті пайдаланудың тиімділігі жүктемеленген автомобильдердің жүрісі мен бос күйіндегі жүрісінің (бос жүріс) арасындағы қатынасымен белгіленеді:

Кж.п. = L / L + L0 (5)

мұндағы, Кж.п. – жүрісті пайдалану коэффициенті;

L – жүгі бар автомобильдің жолы, км;

L0 – автомобильдің бос жүрісі, км.

Жүк көтерімділігін пайдалану автомобильдің жүктемесін сипаттайды:

К жүк = Q/q · m (6)

мұндағы, К жүк – автомобильдің жүк көтерімділігін пайдалану коэффициенті;

Q – тасымалданған жүктің  салмағы, кг;

q – автомобтльдің оның  паспортына сәйкес жүк көтерімділігі, т;

m – орындаған сапарлардың саны.

Көліктің жұмысын жақсартудың негізгі бағыттарына келесілер жатады: тасымалдауларды көліктік құралдарды пайдалануды жоспарлау мен оны жақсы пайдалану деңгейін арттырудың (орталықтандырылған тасымалдарды, жүріс уақытын арттыру және т.б.) арқасында ұтымды ету, тиеу-түсіру жұмыстарын және құю-ағызу әрекеттерін кешенді түрде механикаландыру және автоматтандыру, жолдарды салу және жеткілікті дәрежедегі мықты жөндеу базасын құру.

 

Ұңғымаларды жерасты жөндеу

 

Шаруашылықтарда ұңғымалардың жерасты жабдықтарының ағымдағы және күрделі жөндеулерін жүргізеді.

Ұңғымаларды ағымдағы жерасты жөндеу жерасты пайдалану жабдығын мұнайды өндіру жоспарын орындауды қамтамасыз ететіндей жұмысқа қабілетті жағдайда ұстауға арналған шаралар кешені болып келеді. Ағымдағы жерасты жөндеу жоспарлы-алдын алу жөндеулерін тәртібімен жүргізіледі. Алайда тәжірибеде ұңғымаларды қалыпты пайдаланудың немесе жоспарлы-алдын алу жөндеу мерзімдерін өткізудің салдарынан болған кез-келген түрдегі бұзушылықтарын жою мақсатында қалпына келтіру жөндеулері де жүргізіледі. Мұндай бұзушылық дебиттердің төмендеуіне немесе мұнайдың берілуінің толық тоқтауына әкеп соқтырады.

Ағымдағы жерасты жөндеулеріне келесілер жатады:

1. сорғыны немесе оның жекелеген бөлшектерін ауыстыру;
2. сорғылық қарнақтардың үзілуін немесе ағытылып бұралуларын жою;
3. сорғылық-сығымдағыш құбырларды немесе қанақтарды ауыстыру;
4. сорғыны жуу;
5. құмдық тығындарды тазалау және жуу;
6. көтергіш құбырлардағы ағып кетулерді жою;
7. жұмыстық жалғастырғыштарды, іске қосу айлабұйымдарын тексеру;
8. көтергіш құбырлардың батырылуын өзгерту;
9. сорғыш зәкірді тазарту және т.б.

Жерасты жөндеудің құрамына кіретін ұңғымаларды жерасты және күрделі жөндеу цехы орындайды. Жұмыс барысында ұңғыманың сағасының жанында оператор және оператордың көмекшісі, көтергіш трактордың қасында машинист тұрады. Ұңғымалардың ағымдағы жөндеуін жүргізбес бұрын әзірлеу бригадасы келесідегідей әзірлік жұмыстарын жүргізеді:

1. ұңғыманың жанына құбырларды, қарнақтарды, көтергіш блокты, ұршықты (вертлюг), шлангіні, тарталдық арқанды және т.б. әкелу;
2. мұнараны немесе арқалықты ортаға орналастыру, олардың тартпасын тексеру;

3. тальдерді жабдықтау;
4. алаңшаны тракторлардың жұмыс істеуіне арнап дайындау;
5. едендерді, көпіршелерді жөндеу;

6. арқалықтың мұнарасындағы шығыршықтарды немесе қалпақшаны орнату немесе ауыстыру;

7. жалғастырғыштарды оларды жинақтаған кезде екі түтікшеге бекіту;

8. құбырларды көпіршелерге қатар-қатар етіп жатқызып қою, ұңғыманы мұнаймен немесе шаю сұйықтығымен жуу кезінде науашықтарды құру.

Сол ұңғымада жүргізуге жоспарланған жұмыстарға байланысты жерасты жөндеумен айналысатын жұмысшылар жөндеуге (мысалы, тығынды жуу немесе тазартуға) арналған техникалық наряд-тапсырма алады. Техникалық нарядта ұңғыманы пайдалану әдісі, жерасты құрылысының типі, жерасты жабдығы, көтергіштің типі, тальдік механизмнің жабдығы, әзірлену жұмыстары, әрекеттер бойынша негізгі жұмыстардың тізімі, жөндеудің ұзақтығы, ұңғыманы жөндеу бағасы, жөндеуді мерзімінде және жылдам аяқтағаны үшін төленетін сыйақының көлемі, еңбекақы мен сыйақының ауысымдар бойынша бөлінуі көрсетіледі.

Еңбектің анық ұйымдастырылуы мен жерасты жұмыстарының жүргізілуін жылдамдату үшін түсірудің жаңа технологиясын қолдану кезінде сорғыш қарнақтарды, сорғыш-сығымдағыш құбырларды көтеру мен түсіру кезіндегі жерасты жөндеу бригадасының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі нұсқауламалық карталар құрастырылады. Жөндеу жұмыстарының тездетілуіне жұмыстың алдыңғы қатарлы әдістерін, өндіріс жаңашылдарының әдістерін, жаңа технологиялық процестерді,зерттеу мен енгізудің, жұмыс орнын дұрыс ұйымдастырудың, құрал-саймандарды, құрал-жабдықты дұрыс орналастырудың, жұмысшыларды дұрыс үлестірудің, сондай-ақ жерасты жөндеуін жүргізетін бүкіл ұжымның жұмысындағы келісімділіктің арқасында қол жеткізіледі. Жөндеу аяқталғаннан кейін кепілдік ұңғымаларды жөндеуден өткізу туралы акті жасалады.

Жерасты жабдығының жөндеуін жоспарлау кезінде жөндеулердің көлемін анықтап алу керек, бұл ретте ұңғымалардың жерасты жөндеулерінің сипаты, саны мен ұзақтығы, жөнделген ұңғымалардың саны мен жөндеулердің жиілік кэффициенті белгіленеді. Ұңғымалардың жерасты жөндеулері мен жөнделген ұңғымалардың саны ұңғымалар жұмысының технологиялық режиміне сәйкес жерасты жөндеулеріне деген қажеттерге сәйкес анықталады. Жөндеулердің ұзақтығы ұңғымалардың жерасты жөндеуіне арналған ортақы уақыт нормалары жөніндегі анықтама бойынша жөндеулердің түріне қарай сағатпен белгіленеді. Жөндеулердің жиілік коэффициенті kq берілген уақыт аралығы ішіндегі жерасты жөндеулері санының дәл сол уақыт аралығында жөнделген ұңғымалардың санына nж.ұңғ. бөліндісі ретінде есептеледі:

Kq = P/ nж.ұңғ. (7)

мұндағы, Р – жерасты жөндеулерінің саны;

nж.ұңғ. – жөнделген ұңғымалардың саны.

Жөндеулердің жиілік коэффициенті белгілі бір уақыт аралығында орташа есеппен бір ұңғымаға келетін жөндеулердің санын көрсетеді. Ұңғымаларды жерасты жөндеумен айналысатын қызметкерлердің міндетіне ұңғымаларды жөндеуге жұмсалатын уақытты барынша азайту, және соның арқасында ұңғымалардың тоқтап тұру уақытын азайту және, демек, ұңғымалардың жөндеуаралық кезеңін ұзарту жатады.

Ұңғымаларды жөндеуаралық кезеңі ретінде ретті түрде жүргізілетін жерасты жөндеулерінің арасындағы уақыт аралығы (оларды нақты немесе жоспарланып отырған пайдалану кезеңі) түсініледі. Ұңғымаларды жөндеуаралық кезеңін Мn жоспарлауға арналған бастапқы деректерге технологиялық режим бойынша белгіленген тереңдік сорғыштарды жұмсау нормалары жатады, бұл ұңғымалардың жоспарланған жөндеулерінің санын Р, сондай-ақ технологиялық режим бойынша оларды жөндеуге жоспарланған уақытты tж., соның ішінде ұңғымадағы тығынды жуу немесе тазалауға жұмсалатын уақытты көрсетеді. Жалпы түрінде ұңғыманы жөндеуаралық кезеңін келесідегідей етіп көрсетуге болады:

М = tk – tж. / ж, (8)

мұндағы, tk – жөндеу жоспарланып отырған күнтізбелік уақыт.

Аудандық инженерлік-технологиялық қызметтер (кәсіпорын) бойынша ұңғымаларды орташа жөндеуаралық кезеңін Мn.орт. анықтау үшін барлық әрекеттегі ұңғымалардың жалпы күнтізбелік уақытынан tk ұңғымаларды жөндеуге арнап жоспарланып отырған жалпы уақыт tж алынады. Осылайша алынған пайдаланудың ұңғыма-күндерінің санын қолданыстағы қордағы ұңғымалар бойынша жоспарланған жөндеулердің қосынды санына (бұрғылау мен әрекетсіз тұрғандарынан пайдалануға енгізілген ұңғымаларды игерумен байланысты болатын жөндеулерді шегерумен) бөледі.

Мысалы, (кәсіпорынның) ұңғымалардың орташа жөндеуаралық кезеңі келесі түрде анықталады:

Мn.орт. = Σ tk – Σ tж / ж (9)

мұндағы, Σ tk - әрекеттегі барлық ұңғымалар жұмысының жалпы күнтізбелік уақыты;

Σ tж- ұңғымаларды жөндеуге арнап жоспарланып отырған жалпы уақыт;

ж – ұңғымалардың жоспарланып отырған жөндеулерінің саны.

Мұнай-газ өндіру кәсіпорындарының қызметкерлері жұмыстың жөндеуаралық кезеңін барынша ұзартып және ұңғымалардың пайдалану коэффициентін арттырып отыратын, олардың бекітілген технологиялық режимдегі жұмысын қамтамасыз етіп, ұңғымалардың сапалы жөндеуіне және мұнайды қосынды өндіру мөлшерінің артуына кепілдік беретін шараларды жүйелі түрде әзірлеп және жүзеге асырып отыруы тиіс. Ұңғымаларды жөндеу жұмысы түгелдей жоспарлы-алдын-алу жөндеулер кестесі бойынша жүргізіледі. Жерасты жөндеулері пайдалану шығындарының есебінен жүргізіледі, соңғыларына сол жөндеулер орындалған кезеңдегі мұнай мен газдың өзіндік құнына арнайы бап түрінде енгізіледі.

Ұңғымалардың күрделі жерасты жөндеуі өзіндік ерекшеліктерге ие, себебі ұңғымалар агрегат түрінде болып келеді: пайдалану жабдығы – қат. Сол себептен ұңғымалардың жерасты күрделі жөндеуі пайдалану деңгейжиегінің және елеулі зақымданулар алған пайдалану жабдығының жерасты бөлігінің жұмысқа қабілетті күйін қалпына келтіру жұмыстарымен, сондай-ақ қойнауларды қорғау жөніндегі шаралармен байланысты. Ұңғымалардың күрделі жөндеуі әрекеттегі ұңғымалар қорын жұмысқа қабілетті күйде ұстауға, сондай-ақ әрекетсіз тұрған ұңғымаларды қалпына келтіруге (ұңғымалардың әрекеттегі қорын арттыруға) арналған. Ұңғымаларды күрделі жөндеуге аса күрделі жұмыстар жатады, олар алты категорияға бөлінеді:

1.    Объектіні бөгде сулардан оқшауландыру.
2. Объектіні табандық және төменгі сулардан қоршау.
3. Жоғарғы деңгейжиектерге қайту немесе төменгі деңгейжиектерге тереңдеу.
4.   Ұңғымаларды жою.
5.   Апаттарды жою.
6.   Басқа да жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары.