Жаһандану жағдайында болашақ бастауыш мектеп мұғалімін кәсіби іс - әрекетке даярлаудың педагогикалық негіздері

В.С. Кукушиннің айтуынша, жаһандық білім берудің мақсаты  келесі мәселелерді жеңу болып табылады:

- әлемді бір-біріне  қарсы топтарға бөлу, әр түрлі  жерлерде қарулы конфликтілерге  әкелетін әлеуметтік, ұлттық және басқа да антагонизмдер;

- экологиялық апат  қаупін төндіретін адам мен  табиғат арасындағы алаауыздық;

- адам санасы мен  жанының екіжартылығы.

Мұндай мақсаттар адамның  тірі қалуының, әр түрлі қауымдар мен  бір қауым мүшелерінің әрекеттестігінің, жеке мәдениеттер жиынтығы ретінде өркениеттің дамуының басты мәселелеріне негізделген интеграцияланған оқуды талап етеді. Жаһандық білім беру отандық және әлемдік педагогикадағы жетістіктердің еш нәрсесін ауыстырып, жоққа шығармайды. Жаһандық білім берудің кемшіліктері жоқ емес, ол тек қазіргі жағдайларда адамның өмірге бейімделуінің мүмкін нұсқаларының бірі ғана. Ол кез-келген жақсы білімнің объективті қажетті қосымшасы болуы мүмкін деуге болады.

Бүгінгі күні жаһандық білім  беру педагогикалық теория мен тәжірибенің дамуының болашақ бағыттарының бірі болып табылады, бұл бағыт студенттерді көптеген саяси, экономикалық, әлеуметтік және басқа да мәселелері толып жатқан күрделі әрі тез өзгеретін қазіргі әлемге бейімделу дайындығын жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Жеке тұлғаның өзін өзі айқындау мен оның әлемдік қауымдастықтың теңдей мүшесі болуының тиімділігі оның білімділігінің деңгейімен анықталады, мұндағы білімділік дегенді білімді игеру деп қана емес, сондай-ақ, дүниетанымының, руханилігінің қалыптасуы, кросс-мәдени сауатының өсуі деп түсінеміз. Мәдениетті жеткізудің дәстүрлі формаларының мүмкіндігін төмендететін әлеуметтік-мәдени өзгерістердің перманенттік сипаты ғылыми-техникалық төңкеріс дәуірінде қоғамның адамгершілік потенциалының қажет етілмеуі. Қойылған мақсатқа жету ақиқатты қабылдаудың оқушылар санасында әлемнің концептуалды, біртұтас бейнесінің қалыптасуына ықпал ететін түбегейлі басқа жүйесін құру жағдайында жүзеге асады. Оқыту процесінің жаһандық болашағын қамтамасыз ететін мәдени әмбебаптылықты айқындау мен қабылдау жаңа педагогикалық ойдың негізін құрайтын гуманизация мен білім беруді гуманитарлау идеяларымен тығыз байланысты.

Жаһандану жағдайында мұғалім  дайындығының міндеттерін шешуге психологиялық-педаогогикалық циклдың арнайы курстары жүйесі көмектеседі.). Арнайы курстың негізгі мақсаты болашақ мұғалімнің «жаһандану» ұғымы туралы білімін қалыптастыру, жаһандық білім беру ерекшеліктерімен, бастауыш мектеп мұғалімдерінде жаһанадық кәсіби іс- әрекетті қалыптастырудың формалары және әдістерімен таныстыру болып табылады.Осылайша, заманға сай мұғалімнің кәсіби қасиеттерін қалыптастыру процесінде біз «Болашақ бастауыш сынып мұғалімінің жаһандық кәсіби іс- әрекетін қалыптастыру» арнайы курсы жасалып, оқытылды (1-кесте)

 

 

1-кесте - Арнайы курс бағдарламасының мазмұны

 

№	Сабақ тақырыбы	Сабақ формасы	Сағат саны
1	Жаһандану мен оның білім  беру жүйесіне ықпалы	лекция	2
2	Жаһандық кәсіби іс- әрекет  педагогикалық мәселе ретінде	лекция	6
3	Жаһандық білім беру концепциялары	лекция	2
4	Бастауыш сынып мұғалімін Қазақстан мен шетелде дайындау	лекция	2
5	Жаһандық білім беру жеке тұлғаның заманға сай түрін  қалыптастырудың тәсілдемесі ретінде	семинар	2
6	Көпмәдени білім беру педагогикалық мәселе ретінде және оның жаһандық білім берумен байланысы	семинар	2
7	Заманға сай XXI ғасыр мұғалімінің  портреті	семинар	2

 

Арнайы курс мазмұнын іріктеуде аксиологиялық тұрғысынан келу жүргізілді, ол гуманитарлық (мәдениеттану, психологиялық-педагогикалық) және тәжірибелік  блоктың пәндері саласындағы  білімдердің, әлемдегі этникалық процестер мен қатынастардың тарихы мәселелер интеграциясының әдіснамалық негізі болып табылады. Арнайы курс мазмұнын интеграциялайтын мағыналық өзегі ретінде болашақ бастауыш сынып мұғалімінің жаһандық кәсіби іс- әрекетін қалыптастыру мәселелерін қарастырумен байланысты педагогикалық проблемалар бөлініп қарастырылды.

Болашақ мұғалімнің педагогика бойынша ғылыми-зерттеу жұмысы рефераттық және курстық жұмыстардың, соның  ішінде жаһандық білім беру проблематикасы бар кең тақырыптары бойынша  жүргізілді. Тәжірибелі оқытушылар қатарынан шыққан ғылыми жетекшілер студенттердің зерттеу ізденістерін бағыттап, олардың ғылыми конференцияларға қатысуын ұйымдастырды. Мысалы, Тоқажанова Т.К. өзінің «Бастауыш сынып оқушыларының жаһандық кәсіби іс- әрекетінің қалыптасуының ерекшелігі» тақырыбы бойынша бітірушінің мамандық жұмысында бастауыш сынып оқушыларында жаһандық кәсіьи іс- әрекетінің қалыптасуының педагогикалық жағдайларын қарастырды. Зерттеу жұмысында оқушылардың бейнелеу пәнінде жаһандық кәсіьи іс- әрекеттің қалыптасуына аса көңіл бөлінген. Т.К.Тоқажанова жасаған сынағы жаһандық кәсіби іс- әрекетті ерте жастан бастап қалыптастырып, жүйелі түрде өткізіп тұру қажет деген қорытынды жасауға мүмкіндік берді.

 

 

 

 

 

  

      

      

                         

 

     

  

  

   

 

  

       

 

     

 

1-сурет - Болашақ бастауыш сынып мұғалімінің жаһандық кәсіби іс- әрекетін қалыптастырудың моделі (1-модель)

 

Кәсіби-педагогикалық  іс- әрекетке дайындау жүйесінің жасалуының негізгі идеялары қағидалары:

• дүниетанымдық, білімдік және кәсіби бағытты анықтайтын педагогикалық мәдениетті қалыптастыру;
• тұлғалық білімді жүзеге асыруда ойлау компоненттерін дамыту;
• білім жүйесін, бүтін әрекетті, шығармашылық тұлғаның табиғи бағытын басынан қалыптастыруға танымның жалпыдан дараға бағытталған дедукция ұстанымы мүмкіндік береді;
• біртұтастық, даму, сәйкестік және сақтау ұстанымы ойдың бір-бірімен байланысты, жалпыдан дараға және керісінше, екі үрдістің қозғалысын  қамтамасыз етеді;
• кәсіби-педагогикалық іс- әрекетті игеру механизмі танымның бастапқыда жабық құрылымын кейініректе оны маңыздырақ элементтер арқылы құрылымдар мен жаңа пайымдауларды құруды болжайды;
• педагогтің қалыптасу барысының тұтастағы дифференциалды білім беру барысында  пәнаралық байланыстар және теория мен тәжірибенің бірлігі арқылы ойды жүзеге асыруда болады.

 Кәсіби-педагогикалық іс- әрекеттің қалыптасу барысы төменде көрсетілген ұстанымдардың ара байланысы арқылы тиімді жүзеге асады.

Педагогикалық басқару іс- әрекеті келесі мәселелерді атқаруы қажет: кәсіби-педагогикалық іс-әрекеттің қалыптасуының бүтін қызметі, даму құрылымы бар, ал білім алушы жеке тұлға осы тұрғыда кәсіби-педагогикалық іс-әрекеттің түрлі деңгейлерінде (іс-әрекет деңгейі, әрекет деңгейі, операция деңгейі) өзін-өзі басқару сипатын алады.

Педагогикалық жүйе ақпараттылық қасиетке ие. Білімнің құрылымдық элементтерінің негізінде жүзеге асатын ақпараттың жалпылау үрдісі     оқу ақпаратының тежелуінің негізгі құралы болып табылады. Әрекеттің нсаналы ұстанымы (Л.В. Усова, Л.Я.Зорина, В.Ф. Шаталов), білім элементтері мен игеру жүйесін студенттердің меңгеруі берілген алгоритмдік және эвристикалық ұйғарымдардың негізінде жүзеге асырылады.

Білім беруде әрекеттік  тәсіл  және студенттердің білімін жүйелендіру білім ақпаратының мазмұны мен құрылымын қарастыруға мүмкіндік берді. Бұл білімнің екі жүйесінен тұрады: пәндік қызмет және оқу қызметі. Педагогикалық білім білімнің екі (мазмұндық және операциалы) түріне саяды. Мазмұндық педагогикалық білім деп педагогикалық деректер, педагогикалық ұғымдар (педагогикалық құбылыстар, үрдістер, олардың сипаттары мен көлемдері), педагогикалық заңдылықтар мен теорияларды түсінеміз. Операциялық педагогикалық білімге кәсіби-педагогикалық іс-әрекеттің құрылымдық білім (әрекет және интеллектуальды операция),    ғылыми танымның әдіс тәсілдері, ойлаудың түрлері мен деңгейлері эвристикалық және алгоритмдік құралдар жатады.

Көрсетілген ұстанымдар болашақ мұғалімдерде кәсіби-педагогикалық іс- әрекеттің қалыптасуын жан- жақты қарастыруға мүмкіндік береді. Ұстанымның кейбір ерекшеліктері – диалектикалық тұтастығы және теория мен практиканың үйлесуіне тоқталайық. Аталмыш ұстаным оқу-шығармашылық іс-әрекеттің ұтымды іске асуына ықпал етеді. Қазіргі уақытта бұл  тұтастық  үздіксіз педагогикалық тәжірибені (ҮПТ) ұйымдастыру құралдарымен жүзеге асады. Дегенмен, ҮПТ ұйымдастыру сараптамасы бойынша бірінші курс студенттері ҮПТіні тәжірибелік іс-әрекет ретінде қабылдамайды. Студенттер, тек жоғарғы курстарда мектеп оқу тәжірибесінде болып, сыныптарда мұғалім болып жұмыс істеп былай дейді: «Ақырында мектепте болдық қой!».  Студенттердің бірінші оқу тәжірбиесінен кейінгі есептерін сараптау осындай дәлелдемелер негізі болып табылады:

1. Оқу-шығармашылық іс-әрекетті педагогикалық басқару барысында оқушылардың саналы және санадан тыс психикалық барысына үнемі ынталандырып және әсер етіп отыру керек.
2. Интуицияны ынталандыру барысында эвристикалық ұйғарымдарды кеңінен пайдалану.
3. Оқушылардың логикасын стимулдауда, дамытуда логикалық операцияларды қолдануға бағыттау.

Педагогикалық іс- әрекеттің заңдылықтарын педагогика білімі құрайды. Бірақ, «педагогикалық іс-әрекет заңдылықтары»   ұғымын ғалымдар әр түрлі қарастырады. В.В.Краевский педагогикалық іс-әрекетті қоғамдық қызметтің ерекше бір түрі ретінде қарастырады, ал оның заңдылықтары жеке субъектілердің мақсатына қарамастан пайда болатын қажетті байланыстардың мәнін ашады. Педагогикалық іс-әрекеттің заңдылықтарын анықтауда, бұл тәсіл,  айқындалған заңдылықтардың түсіндірілмелі-теориялық қызметін жүзеге асырады.

Педагогикалық іс-әрекет заңдылықтары бойынша білім конструктивті-техникалық (нормативті) қызметін атқарады. Бұл жағдайда педагогикалық қызмет және педагогикалық қызметті басқарудағы ұстанымдар мен талаптар заңдылықтардың мазмұны болып табылады.

Педагогикалық жоғары оқу  орындарының студенттерінде педагогикалық іс- әрекетті қалыптастыруды басқарудың дидактикалық  заңдылықтарының жиынтығы арқылы түйін анықталады.

• кәсіби-педагогикалық іс-әрекет нақты педагогикалық мәселелерді шеше алуда жүзеге асқанымен, мұғалімнің кәсіби-педагогикалық іс-әрекетінің қалыптасуы бүтін ретінде жүзеге асады;
• кәсіби-педагогикалық іс-әрекеттің функциональды үлгісі оны нақты мақсат қойғанда дара педагогикалық қабілет құрылымына айналатын пайымдалған құрылым ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.
• ортақ пен дара арасындағы сәйкестік ұстанымы нақты педагогикалық іс-әрекетті ерекшелік арқылы ортақтың ішіндегі дара ретінде қарастыруға мүмкіндік береді;
• педагогикалық жоғары оқу орындарының студенттерінің кәсіби-педагогикалық іс-әрекетін қалыптастыру сәйкестік ұстанымын жүзеге асыруға құрылған бір-бірімен байланысты эвристика және алгоритм жүйесімен басқарылады. Сана қызметін алгоритм тұрғысынан алғанда мәселені шешудің ұтымды жолын қарастыруда жаңа эвристиканы туындатады.

Білім беру жеке мәселелерді шешу жолдарын меңгеруден басталмайды, керісінше мәселенің белгілі бір түрін шешуде жалпы тәсілдерімен басталады.

Іс- әрекеттің нақты бір түрлерінің мазмұнын меңгеруге,  нақты бір  кәсіби-педагогикалық іс-әрекеттің құрылымын құрастыра алуды қалыптастыруға, фундаментальды теориялық түсініктердің (іс-әрекет, оның құрылымы, мазмұны) мазмұнын ұғынуға бұл тәсілдер мүмкіндік береді.

Аталмыш ұғымдар дамушы білім берудің мазмұнының жетекші  компонентін құрайтын әртүрлі педагогикалық  мәселелерді шешудің жалпы тәсілдерін дербес құрудың  негізі және алғышарты болып табылады. В.В.Давыдов өз зертеу жұмыстарында, мәселелерді шешудің жаңа тәсілдерін құрастыруды игеру білім беруде тұлғаны дамытуға мүмкіндік беретін қажетті жағдай болып табылады. Кәсіби-педагогикалық іс-әрекеттің қалыптасуы бастапқыда оқу зерттеу қызметі болып, кейініректе,  кәсіби-педагогикалық іс-әрекетке айналады.

Мұғалімдік тұлғаның қалыптасуының бастапқы кезеңі студентті  зерттеуші орнына қою, олай болса, студент  кәсіби-педагогикалық іс-әрекеттің мәнін іздеудегі мүше болып табылады. Ал, кәсіби-педагогикалық іс-әрекеттің мәні, тек орынды тәсіл арқылы анықталады. Бұл кезеңде кәсіби-педагогикалық іс- әрекеттің негізге алынатын  көп салалы қызметтерін табу жүзеге асырылады. Дәл осы тұста іс-әрекеттің қалыптасу кәсібилігі көрініс береді. Кейініректе кәсібилік нақты кәсіби-педагогикалық қызметке айналу тәсілін іздестіру барысында қалыптасады. Бұл нақты кәсіби-педагогикалық іс-әрекеттің, яғни ең маңызды қызметтің мазмұнын жобалауда, қызметтің мазмұнын оның операциялық құрылымын ерекшелеу арқылы жете түсіну барысында жүзеге асыруға болады. Ең маңызды деп, іс-әрекеттің мақсаттылығына қарай есептеуге болады. Сонымен қатар, іс-әрекеттің мәнін ашу механизмін ерекшелеу үшін қажет. Ол операцияның, мазмұнның негізделген сараптамасымен қоса, ал кейініректе оның пайымдалған құрылымын құрастыруымен бірге ескерліуі тиіс.