Балалар іш – киімдік бұйымдар ассортименті және сапасын эксперттік бағалау

Бояуды ортаға  тұрақтылығын сынау (ГОСТ 9733.6-83)

Оны екі тәсілмен жүргізеді.

        Бірінші тәсілде сынақ  стандартта белгіленген құрам бойынша қышқылды немес сілтілі ортада жүргізіледі. 50:1 модуль ванналы ертіндіде  30 минут комнаталық температурада ұстайды. Кейін ертіндіні төгіп, үлгіні шыны таяқша арқылы алып демалдырады.  Одан кейін үлгі екі пластинканың арасына салады , кейін үстіне 5±0,05 кг, 115х60 мм өлшемдегі салмақты қояды. Ол рамалы үлгі 37±2^оС температураағы термостатқа  4 сағат қойылады.

        Екінші тәсіл бойынша 5 г/дм³ қайнатылған тұз және 6см³/дм³ 25% тік сулы аммиак ертіндісі 45±2^оС температурада қайнатылады, үлгіні салады және осы температурада 30 минут ұстайды. Ертіндіні төкпей 10 рет шыны таяқшамен үлгіні стакан қабырғасына қысады. Үлгіні алып ақырындап 70 см³/дм³ 10% сірке қышқылын құяды да үлгіні салады. Осыдан кейін үлгіні 30 минут тағы ұстайды және 10 рет стакан қабырғасына қысып сығады.

        Соңында үлгіні тігісімен алып 60^оС температурада кептіреді. Материалдың бояу тұрақтылығын сұр эталон шкаласы бастапқы және боялған соңғы үлгі бойынша анықтайды.

Дистиллденген суда бояудың тұрақтылығын сынау (ГОСТ 9733.-83). Комнаталық температурада құрама үлгіні дистиллданған суда дымқылдап алған дұрыс. Одан кейін демалдырмай екі пластинканың арасына салады , кейін үстіне 5±0,05 кг, 115х60 мм өлшемдегі салмақты қояды. Ол рамалы үлгі 37±2^оС температураағы термостатқа  4 сағат қойылады. Осыдан кейін үлгіні тігеді, тігіс үлгінің қысқа жағында болуы керек. Ол үлгі 60^оС температурада кептіріледі. Материалдың бояу тұрақтылығын сұр эталон шкаласы бастапқы және боялған соңғы үлгі бойынша анықтайды.

Эксплуатациялық жағдайда трикотаж жаймаларын күн сәулесінің, ылғалдың, температураның механикалық күштердің және әр түрлі химиялық реагенттердің, жуудың, химиялық тазартудың, тердің, үтіктеудің, үйкелудің және басқа да әсерлердің көмегімен сынайды. Осы айтылған факторлардың әсерінен боялған жаймада бояу құрамында физико – химиялық ауытқулар пайда болады. Талшық пен жіп арасындағы беріктік байланыс бұзылады.

4. Трикотаж жаймасының жууға тұрақтылығын анықтау әдіс

 

Үлгіні сынаққа  дайындау (ГОСТ 9733.6-83). Сынақтық түріне байланысты келесі үлгілер қолданады:

• қарапайым үлгі , сыналатын материалдан жасалған
• құрама үлгі, қарапайым үлгі және бір немесе екі үлгіден алынған қоспа мата, ол бояудың дәрежесін бағалайтын ақ мата
• бақылау үлгісі, сынақты бағалайтын бояу тұрақтылығы алдын ала анықталған контролді үлгі.

        Сынаққа қолданатын маталар мақта жібінен. Қарапайым үлгіні негізінен 100х40 мм өлшемде кесіп алады. Материалдың бояуының тұрақтылығын анықтауда үлгіні матаның әр түрлі жерінен кесіп алады, себебі матада сурет басу раппорты үлкен маталар немесе әр түрлі деңгейде және әр түрлі түспен боялған маталар кездеседі.

         Егер үлгілер тегіс боялған,  меланж немесе түкті тоқыма  болса, онда қарапайым үлгіні  екі үлгінің арасына орналастырып, екі жағынан немесе төрт жағынан механикалық әсерлерге үлгінің  төзімді болуы үшін берік етіп тігеді.

Жууға бояу тұрақтылығын сынау (ГОСТ 9733.4-83). Бұл сынақ механикалық қондырғыда сулы айналмалы білікті банияда жүргізіледі. ГОСТ 9733.6-83  бойынша дайындалған ертінді ыдысқа құйылып, қажетті температураға дейін қыздырады. Механикалық әсерлерді тудыру үшін ыдысқа 6 мм диаметрлі металл шариктері салынады. ГОСТ 9733.4-83 стандарты бойынша текстиль материалдарының және олардық талшықтық құрылымына байланысты сынақ шарттары көрсетілген.

Осы жуудан кейін екі рет дистиллденген сумен жуады және 10 минут ішінде суық ағынды сумен , кейін тігісті сөгіп кептіреді. Материалдың бояу тұрақтылығын сұр эталон шкаласы бастапқы және боялған соңғы үлгі бойынша анықтайды.

 

1.6.6 Трикотаж жаймасының ауаөткізгіштігін анықтау әдісі

 

Ауа өткізгіштік бұл – материалдан бұйымның өз бойына ауа өткізу қабілетін айтады. Бұл қасиет талшықтың құрамына тығыздығына және өңделуіне байланысты. Тығыздығы төмен матаның ауа өткізгіштік қасиеті жоғары болады, ал тығыздығы матаның, су жұқтырғыштың сіндірмелері мен өңделген, резеңке араластырып тоқылған маталардың ауа өткізу қасиеті төмен болады. Ауа өткізгіштігіне нақты мінездеме беру үшін оны ауа өткізгіштік коэффицентімен анықталады. Ауа өткізгіштік гигиеналық және жылу сақтағыштық қасиетінің негізгі көрсеткіші болып табылады. Бұл бұйымға материал таңдауда маңызды роль атқарады. Жаз мезгіліне арналған матаның  ауа өткізгіштігі өте жоғарғы болу қажет ол киім ішіндегі ауа қабатының еркін қозғалуын қамтамасыз етеді, ал қыстық киімдер үшін ауа өткізгіштігі төмен материалдар таңдап алынады. Ауа өткізгіштік келесі формуламен анықталады.

 

B_p=v/( s·r )

 

Мұндағы: v дегеніміз – ауаның көлемі (дм³)

s – ауа өткен үлгінің  ауданы(м²)

r – ауаның үлгіден  өткен уақыты(с)

 

Ауа өткізгіштігін ВПТМ-2, ATL-2 және ОПВ-2 аспабымен анықталады. Ауа өткізгіштік коэффициентін келесі формуламен анықталады.

 

В_р=10000-V_ср/s

 

Мұндағы: V_ср – бір  нақты үлгінің ауа шығыны дм³/с

S – сыналған  үлгінің  ауданы, м²

Ауа өткізгіштік бұл  материал мен бұйымның ауа өткізгіштік қасиеті. Оларға нақты мінездеме беру үшін, ауа өткізгіштік коэффициентін анықтайды. Бұл көрсеткішті анықтау үшін, камера 3 ішіндегі үлгіні 1 белгілі бір мөлшерінен, белгілі бір уақыт ішіндегі ауа өткізу көлемін анықтайды.

Разрежение (сурет 13.1) мына формуламен анықталады:

 

                    Р=Р₁-Р₂                                                                                                                                           (13.1)

 

Мұндағы: Р₁-айналадағы ортаның қысымы

                 Р₂-камерадағы насос пен желдеткіш арқылы пайда болған қалған қысым

 

                

                             Сурет 13.1: Ауа өткізгіштікті анықтайтын  принципті сұлбасы  

        Үлгіден 1 өткен ауа көлемі  счетчиктің көмегімен, ал разрежение  Р монометр 4 көмегімен анықталады.

 Берілген материалдың  немесе бұйымның ауа өткізгіштігін  сынау арқылы анықтайтын аспаптар  ВПТМ-2, ATL-2, (FF-12) немесе УПВ-2 (ГОСТ 12088-77). Сынау кезінде келіспеушіліктер  болған жағдайда сынақ ВПТМ-2 аспабында  жүргізіледі. Таза жібек, химиялық жіптер, жоғары элементті копрон жіптері. Календрленген және қатпаршақпен мақта мата, әуе өнеркәсібінде қолданатын мақта матасы, арнайы маталар мен кездемелерді ВПТМ-2 немесе УПВ-2 аспаптарында сынайды.

Сынақты аспаптарда нақты  үлгімен жүргізеді. Олар мынаға 49 (5) тең және нүктелік үлгіні қысқанда 147 Н (15 даН) тең болуы қажет. Аспап құрылғысы ауа өткізгіштің  2,5 бастап,  10750 дм³/(м²с) диапазонында өлшем жүргізуге мүмкіндік береді.

            ВПТМ-2 аспабы  (Сурет 13.2) 49±0,1 Па  болатын разрежение индикаторынан 1 2-класты дифференциалды монометр дәлдігі I, 0-ден 150 мм шығын өлшегіш (Вентури түтікшесі) 8 және 9 қосылғыш ауамен 7, дроссель 10, вентилятордан 11 тұрады.

Аспапқа қосымша ауыспалы алты столдар 5 ауданы бар бір біріне сәйкес 2, 5, 10, 20, 50 немесе 100 см² саңылаулары және оларға бекітілген алты қысқыш сақиналары 3 бар. Материалдың нақты нүктелік үлгісін немесе бұйымды 6 разрежение 4 камерасына енгізеді.

Алдын ала нақты материал үлгісі алынады. Олар ГОСТ 20566-75 (жасанды  былғары және қатырма материалдар үшін), ГОСТ 13587-77 (тоқылмаған кездемелер және жасанды тоқылмаған негізіндегі былғары үшін), ГОСТ 8844-75 (тоқыма кездемелер, тоқыма негізіндегі жасанды былғары және қатырмаланған тоқыма кездемелері үшін). Материалдар үшін әр қиындысын қадағалау нақты үлгіні ені бойынша толық алынады, ал ұзындығы 16 см матаның кез келген жерінен алуға болады. Ал қалған материалдар үшін ұзындығы 30 см. Физикалық және механикалық қасиеттерін анықтау кезінде таңдалып алынған нақты үлгінің ауа өткізгіштігін сынағанда қолдануға болады. Әр нақты үлгіге сынақ шахматтық тәртіппен бес жерде жүргізіледі.

          Аспапта жұмыс жүргізу барысында  ең алдымен ручка 12 көмегімен  разрежения индикаторының 9 спиртін  нөлдік деңгейге қоямыз. Ол расходомердің  кішірейтетін құрылғысында (Вентури турбасы) статистикалық напорды фиксациялау және анықтау үшін қызмет етеді. Расходомер жұмысы аспаптағы камера ішіндегі ауа шығынына негізделген. Бұның нәтижесінде ауа өткізгіш құрылғыдан өткен статикалық  қысымының ағымы алдыңғыға қарағанда төмен болады. Камерадағы разрежение ауа ағымының көлеміне тәуелді және оның шығынын қадағалайды. Дифференциалды монометр көрсеткішін қолдана отырып, аударма кестеден үлгіден өткен ауа шығынын анықтайды. Аспапқа расходомер орналасқан. Оларды қалам 1 арқылы жұмысқа қосамыз (I және II жағдайға қоямыз).

          ВПТМ 2 аспабында (Сурет 13.3)  сынақ  келесі түрде жүреді. 4ші  штокты  көтеріп,  2 қақпақты ашады және  ауыспалы жұмыс орындығын орнату  керек. Бұған сыналатын үлгіні  қояды (текстиль материалдың көбіне 10 немесе 20 cм² болатын саңылауы бар орындық қойылады). Жұмыс орындығы және расходомер таңдау, сыналатын материал түріне байланысты. 1-ші ұстағыш I жағдайда болған кезде аз ауа өткізетін маталар үшін, ал II жағдайда көп ауа өткізетін маталар үшін қолданады.

           

                                                          Сурет 13.3: ВПТМ-2 аспабы 

            Материал үлгісін оң бетімен  қаратып, жұмыс орындығына жаяды  және қысқыш сақинамен 3 қысады, 6 шам жанғанша тұтқаны  5 айналдырады. Тұтқаны 13 біркелкі айналдыра отырып  9 индикатор бойынша берілген разрежениені 49 Па да орналастырады. Бұдан кейін дифференциалды монометр 11 шкаласынан көрсеткішін алады.

Әр мағаналы аударма  кестесі арқылы алынған станоктағы үлгінің ауа шығынын (дм³/с) анықтайды. Жұмыс аяқталған соң аспаптағы «тарам» тумблер 8 өшіріледі (қызыл сигнальды шам 7 өшіріледі), крышка 2 камера разрежениені жауып, торамнан аспапты өшіреді. Ауа өткізгішті сынау УПВ-2 аспабында өткізеді.

 

1.6.7 Дайын бұйымға таңбалану, буып - түю, тасымалдау және сақтау кезінде қойылатын талаптар

 

 Дайын бұйымды таңбалау. Дайын бұйым таңбалану үшін келесілер пайдаланылады:

• тауар белгісі;
• тауар белгісі бар лента;
• бақылаушы лента;

Бұйым таңбалану үшін, жеке тапсырыспен дайындалған, тауар  белгісі бар лента пайдалану қажет және өндіруші өндірістің аты, мекен жайы, бұйымда қалай күту жөніндегі белгілер міндетті түрде көрсетілуі тиіс.

Жүйеленген бұйым бір  ғана тауарлық белгімен белгілену керек, ол негізгі бұйымға жапсырылады, бағасы белгісі және бақылаушы лентада немесе бөлек белгісі және бақылаушы лентада, әр бір бұйымда жеке бағасы көрсетілуі керек.

Бұйымды қалай күту жөніндегі  белгілер әр –бір бұйымда болуы  шарт.

Бұйымды буып – түю. Бұйым жақсы жатқызылуы, престелуі, тіркелуі белгілі бір режимдермен бекітілуі тиіс.

Бұйым оралғанда қағаз  пайдаланылуы тиіс, пайдаланылатын ( жекеленген немесе топталған) және тасымалданатын тара.

Пайдаланылатын тареге полиэтиленген пакеттер, целлофан пакеттер немесе қағаз пакеттер және ГОСТ 12301 бойынша картоннан жасалынған қораптар; ГОСТ 12303 бойынша картоннан жасалынған бумалар, яғни тасымалдау және сақталу кезінде тауардың жақсы түрде келуін қамтамасыз ету үшін.

Тасымалдау. Бұйым тасымалдау кезінде сапасының төмендемеуіне әкелуі тиіс. Бұйым тасымалдануы жүк тасымалдау ережесімен толықтай сай болуы керек. Ал қалааралық тасымалдауларда таре немесе контейнерлерде тасымалданады. Бума түрінде тасымалданатын бұйымдар ГОСТ 9078, ГОСТ 21650, ГОСТ 26623 бойынша жүргізіледі. Ал брутта бума өлшемі және салмағы ГОСТ 24597 бойынша сай болуы керек.

Сақталу. Бұйым өндіріс қоймасында 5 ⁰ С – тан төмен емес және 40 ⁰ С – жоғары температурада сақталуы шарт, ауа ылғалдылығы 50 – 70 % және күн сәулесі тікелей түсуінен қорғалу тиіс және атмосфералық әсерлерден аулақ болу керек. 

Бұйым, жекеленген және топталған  тару орамдарда, бұйымда көрсетілген режиммен сақталынуы шарт.

Еден мен полканың арасы алшақтау болуы керек, ішкі және сыртқы дуал арақашықтығы 0,2м ден кем болмауы тиіс, зиянды приборлар мен бұйымның арасы 1м – ден кем болмауы шарт, стеллаждар мен 0,7м кем болмауы керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.7 Экспериментальды бөлім

 

1.7.1 Талшық құрамын экспертті анықтау

 

1.6.1 бөлімде айтылғандай экспертизаны жүргіземіз. Иірімжіптің құрамын анықтау үшін жандыру және микрохимиялық әдістерді пайдалана отырып анықтаймыз.

Жандыру әдісі. Зерттеу үшін бұйымнан бірнеше жіп тарқатып аламыз, жай ораймыз, одан соң бір шетінен пинцетпен қысып ұстап, екінші ұшына көлденеңінен жалынды алып келеміз. Жалынды жақындатқандағы күйі балқымайды және формасын өзгертпеді, жалында балқусыз жана берді. Жалыннан алғаннан кейінгі күйі балқусыз жануын жалғастыра берді. Жалыннан кейінгі күйі күлі ашық сұр түсті саусақпен оңай үгітіледі. Иісі жанған қағаздың иісі.

Микрохимиялық әдіс. ГОСТ 1833-2001 сүйене отырып, келесі зкспертизаны жүргіздік. Бұл әдіс талшықтың сыртқы келбетінің өзгеруіне негізделген. Микрохимиялық әдіс қышқылдың, сілтінің, көбінесе үлгілерді пробиркаға салу және реагенттермен жұмыс жасауға негізделген. Бұл әдістермен жұмыс жасағанда зерттеудің соңын күту қажет. Жұмыстың нәтижесі 3.1 және 3.2 кестеде көрсетілген: