Химияны оқытуда химик ғалымдардың еңбектерін пайдалану әдістемесі және оның тиімділігіне сараптама

 

2.1.2 кесте жалғасы

16	Мұнай, мұнайды игеру проблемалары.	1	Қазіргі таңдағы Қазақстандық химик ғалымдардың  ашылулары қарастырылады
17	«Оттек, Оксидтер, Жану» тақырыбына тест тапсырмалары	1	Оттекті ашқан ғалым
18	Химиялық жұмбақтар шешу	1
19	Қызықты есептер XXl-ғасыр көшбасшысы	1	Элементтерді ашқан ғалымдар жайлы сұрақ-жауап арқылы айтылады
20	Химиядан шығармашылық тапсырмалар қорғау (буклет, рефераттар, суреттер, тест жинақтары,т.б)	1	Химик ғалымдардың жаңалыға
21	Лекция: « Су адам өмірінде, Табиғаттағы су, қолданылуы.»	1
22	Сутек, қышқыл, тұздардың химиялық қасиеттеріне есептер шығару	1	К.Кавендиш жаңалығы
23	Бейрганикалық заттарға есептер шығару	1
24	Тест тапсырмаларын орындауПрактикалық сабақ	1	Жалпы ғалымдардың ашылулары туралы тест сұрақтары
25	Қорытынды сабақ	1

 

Жалпы үйірмеде көптеген ғалымдар жайлы ақпараттар әр турлі формада оқушыларға жеткізіледі. Сол арқылы оқушылардың бір жағынан химия пәніне қызығушылығы артады, бір жағынан химик ғалымдары жайлы білім деңгейлері кеңейеді. Олардың ашқан жаңалықтары оқушылардың логикалық ойлау қабілеттеріне де әсер етеді.

2.1.1 суретте көрсетілген  ғалымдардың шығармашылық биографиясы  үйірмеде тереңірек қарастырылған. Және де олардың еңбектерін  мектеп курсында оқыту оқу  бағдарламасында қамтылған.

Сурет 2.1.1 Үйірмеде қарастырылған ғалымдар

Жалпы үйірме 8-ші сынып оқушыларының химия пәніне деген қызығушылығын арттыруға маңызы бар. Тек қана қызығушылығын арттырмай, 8-ші сыныптан басталатын химия пәнінің базалық білімін оқушыға бекітуде де маңызы зор.

 

2.2 Жаңа материалдарды оқып үйрену сабақтарында ғалымдардың  еңбектерін пайдалану ерекшеліктері

Химия сабақтарындағы пәнге деген қызығушылықты дамытуға ықпал ететін жағдайларды үш топқа бөлуге болады. Бірінші топ оқу материалының мазмұнымен тығыз байланысты. Оған мазмұнының жаңалығы,меңгерілген білімдерді жаңарту, хабарланатын материалға деген тарихи тәсіл жатады. Екінші топ-оқыту үдерісін ұйымдастыру. Мұнда өзіндік жұмыстын түрлі нысандарын, проблемалық оқытуды, зерделенетін материалдарға ізденушілік тәсіл, шығармашылық жұмыстарды жатқызуға болады.Үшінші топ оқушылары мен мұғалімдер арасында қалыптасатын қарым-қатынастармен анықталады, мұнда оқушылардың қабілеттері, мұғалімнің өз пәніне деген қызығушылығы, оның оқушыларға үнемі көмекке дайын тұруы, олардың күші мен мүмкіндіктеріне деген сенімін жатқызады. Оқушыларға жаңа сабақты түсіндіргенде және бекіту кезіңде көрнекі ғалымдардың шығармашылығы мен биографиясына байланысты тапрсырмалар  шешу кезіңде слайд арқылы түсіндірілсе, оқушылар біріншіден, тыңдау арқылы, екіншіден, көру арқылы, үшіншіден ойлау арқылы әсер алып, есте жақсы сақтайды. Оқушыларды оқу қызметінің мүддесі мен мақсатын, оларды іске асыру әдістерін қалыптастыру үшін, ең алдымен оларды қызықтыру керек. Қызықты тапсырмалар ойды, зейінді ұштайды [33].

Химия сабақтарында көрнекі ғалымдардың шығармашылық биографиясын оқушыларды еңбекке, пәнге деген  қызығушылықты арттыруға былайша қол жеткізуге болады. Оқу мазмұнын ғылым тарихи туралы материалдар және шешуі қиын, дәстүрлі емес химиялық тапсырмаларды шешу  мен байыту керек. Есептеп шығару, дәлелдеу, түрлендіру мен зерттеу әдістерінің кереметі мен қызықтылығын үнемі ерекшелеп отырған жөн. Сабақты таптаурын болған құрылымынан арылтып, әр сабаққа өзіндік сипат беретін элементтер қосу арқылы жаңаша құру, оқытудың техникалық құралдары, көрнекіліктерді, тапсырманың алуан түрін қолдану арқылы түрлендіру қажет. Мұндай тапсырманы оқушылар бар ынтасымен орындайды. Мұндағы ең басты мақсат мынау:

1) оқушылар сөзжұмбақты  құрастыруда өз бетінше ізденеді;

2) әр түрлі ғылыми-техникалық  басылым мен анықтамаларды қарайды, олармен өздігінен жұмыс істеуді үйренеді;

3) сыныптағы барлық оқушы жұмыспен қамтамасыз етіледі, оқушы белсендігін оятады;

4) Оқушылардың көңілі сабаққа бұрылады [34].

 

3 Химияны оқытуды химик ғалымдардың еңбектерін пайдалану әдістемесі және оның тиімділігіне сараптама

3.1 Химик ғалымдардың биографиялық шығармашылығын пайдалану әдістемесі

«Көрнекі ғалымдардың шығармашылық биографиясын оқушыларды еңбекке және ғылымға баулу құралы ретінде қолданудың рөлі» атты диплом жұмысының тақырыбына сәйкес, мектеп химия курсында оқу жұмысын ұйымдастырудың әр түрлі тәсілдерінің тиімді жарақтарын іріктеу, жаңа технологияларды қолдану және ұштастыру нәтижесінде тиімді оқу әдістемесін таңдау мақсатында, оқытудың формаларын, әдіс-тәсілдерін таңдап, оқу жұмысын ұйымдастырудың тиімді жақтарын іріктеп, жаңа технологияларды қолдану және ұштастыру нәтижесінде тиімді оқу әдістемесі жасалды.  Сол әдістеме арқылы 3.1.1-ші кестеде көрсетілген сыныптарда сабақ өтілді. Қосымшы А-да өтілген сабақтардың жоспары төменде берілген. «Көрнекі ғалымдардың шығармашылық биографиясын оқушыларды еңбекке және ғылымға баулу құралы ретінде паудалану» тақырыбында жасалған әдістеме     Т.Аманов атындағы №16 жалпы орта білім беретін мектептің оқу үрдісіне енгізілді. Әдістемені енгізу және оның оқу үрдісіне тигізетін үдесін байқау үшін 8 «Б», 10 «А»сыныптары таңдалды. Өткізілген сабақтар нәтижелері педагогикалық тәсілмен өңделді.

3.1.1 кесте ─ эксперимент барысында өткізілген сабақтар

№	Сабақтың тақырыбы	Сынып	Сабақтың түрі	Сабақтың әдіс-      тәсілдері	Ғалымдар жайлы тапсырма-лардың орны
1	Галогендер мен олардың қосылыстары	8	Аралас	Баяндау, сұрақ- жауап	Бекіту сұрақтары
2	Сутек. Сутектің табиғатта таралуымен және  алынуы		Дәстүрлі	слайд, түсіндіру, топпен жұмыс	Сабақты түсіндіру
3	Тұздар. Тұздардың жіктелуі, алынуы, қасиеттері		Аралас	Интерактивті диалог, тәжірибе көрсету	Жаңа сабақ түсіндіру

 

3.1.1 кесте жалғасы

4	Ерітінділердің  концентрациясы. Мольдік концентарция.		Аралас	Тірек-сызба, есептер шығару, химиялық диктант, жұптық жұмыс, көрсетілім.	Химиялық диктант
5	Мыс, мырыш, хром, темірдің табиғатта таралуы, алынуы, қасиеттері.	10	Аралас	Сұрақ - жауап,слайд, тест, түсіндіру, кроссворд	Үй тапсырма-сын сұрау
6	d- элементтердің  жалпы сипаттамасы		Дәстүрлі	Түсіндірмелі – иллюстративті, сұрақ-жауап, деңгейлік тапсырмалар, жұмбақ	Бекіту бөлімі
7	Металдардың электрохимиялық кернеу қатары және химиялық қасиеттері		Аралас	Демонстрация, сұрақ - жауап, ойын элементтерін қолдану арқылы сайыс сабағы	Ұйымдас-тыру кезеңі: топқа бөлу
8	Магний және кальций, олардың  қосылыстары		Аралас	Топпен жұмыс, футбол ойыны, тірек сызба арқылы түсіндіру	Қорытынды
9	ХХІ ғасыр көшбасшысы	8	Сыныптан тыс жұмыс	Интеллетуал-дық ойын	Тапсырма
10	Химиялық кеш:    Д.И. Менделеевтің туғанына 181 жыл	10	Сыныптан тыс жұмыс	Интеллектуал-дық ойын	Тапсырма

 

8-ші сыныпта ІІІ  тарау бойынша  сабақтар өткізілді. 3.1.1-ші кестеде көрсетілгендей әр сабақтарда химия ғалымдарына арналған әр түрлі тапсырмалар қолданылды. Мысалы: «Галогендер және олардың қосылыстары» тақырыбында жаңа сабақты түсіндіру барысында оқушылар 3 топқа бөлінді. Әр топқа бір-бір галогенді таныстыру тапсырмасы берілді. Берілген тапсырмалардың қысқаша сипаттамасы:

І топ: Йод. Мені 1811 жылы француз фабриканты  химик-технолог Бернер Куртуа ашты...

ІІ топ: Фтор. Мені 1886 ж. Анри Муассан ашты. Мен бүлдіргіш элементпін, қ.ж. солғын сары түсті бейметалмын...

ІІІ топ: Бром. Мені 1826 жылы француз ғалымы Жером Балар ашқан. Иісім сасық болғандықтан менен бәрі қашады...

Және де 3.1.1 суретте көрсетілгендей тақырыптық слайд арқылы сабақ қорытындыланды. Бұнда жалпы галогендерге сипаттама қысқаша және жүйелі түрде берілген.

Сурет 3.1.1 «Галогендер» тақырыбында өткен сабақтың қорытындалау бөлімі

 Келесі өтілген  сабақ «Сутек. Сутектің табиғатта таралуы және алынуы» тақырыбында өтілді. Сабақты түсіндіру кезінде ой толғау сұрағы ретінде оқушыларға ғалымдар туралы сұрақ қойылды. Сұрақта 4 ғалымның суреті мен аты-жөні беріліп, соның ішінен сутегіні ашқан ғалымды анықтау керек болды. Бұндай тапсырмадан оқушы ғаламтормен жұмыс жасауын дамытып, ғалымдар жайлы қосымша мәлімет алады. Сонымен қатар тек сутегіні ашқан ғалымды танып қана қоймай, басқа берілген ғалымдардың еңбектерімен танысады.

Сурет 3.1.2 «Сутек. Сутектің табиғатта таралуы және алынуы» тақырыбындағы тапсырма

Бұндай тапсырмалар оқушылардың көзбен сақтау жадын дамытады, шапшаңдыққа, ғаламтормен жұмыс істеуге үйретеді.

Келесі «Ерітінділердің концентрацияларының түрлері. Мольдік концентрация» тақырыбында ашық сабақ өткізілді. Сабақтың бекіту бөлімінде оқушылардан химиялық диктант алынды. Химиялық диктантта ерітінделер теориясын ашқан ғалым М.И. Усанович жайлы жазылды.  Бұл тапсырманы оқушылар кітаппен жұмыс жасау арқылы немесе ғаламтормен жұмыс жасау арқылы орындайды. Оқушыларға оқылған химиялық диктант:

Ерітінділер – еріткіш пен ... бөлшектерінен тұратын біртекті жүйе. Заттардың бәрі суда ери бермеді,сондықтан  ерітінді ... және ... деп бөлінеді. ... ерітінді – әрі қарай зат ерімейтін ерітінділер түрлері.... ерітінді- әрі қарай зат ери алатын ерітінді түрлері. Ерітінді концентрациясына байланысты  ... және... деп бөлінеді. Сұйытылған ерітінді – ерітіндіде ... аз болатын, ... ерітінді –ерітіндіде еріген зат көп мөлшерде болатын ерітінді. Ерітінділер теориясын ашқан Қазақстандық ғалым- ....

Осындай тапсырмаларды орындау арқылы оқушылар іздемпаздыққа, еңбекқорлыққа тәрбиеленеді.

 «Тұздар. Тұздардың жіктелуі, алынуы, қасиеттері» тақырыбында сабақ өтілді. Жаңа сабақ түсіндірілді. Түсіндіру кезінде тұз түзілу теориясын ашқан Отандық химик ғалым Б.А. Бірімжанов жайлы оқушыларға ақпарат беріледі. Ақпарат слайд арқылы түсіндіріледі. Берілген ақпарат 3.1.3 суретте көрсетілген. Берілген ақпарат мазмұны мен күрделілігі оқушының жас шамасына байланысты таңдалды. Яғни, 8-ші сынып оқушыларыны түсінікті болатындай деңгейде ақпарат берілді.

Осындай қысқаша ақпарат берілуі арқылы оқушылардың Қазақстандық ғалымдар жайлы білімі кеңейтіледі.

 

Сурет 3.1.3 «Тұздар. Тұздардың жіктелуі, алынуы, қасиеттері» тақырыбында сабақтың ғалымға байланысты фрагменті

10 «А» сыныбында ІІІ тарау бойынша бірнеше сабақтар өткізілді. Бұл сыныпқа да сабақтар өткізу барысында ғалымдарға байланысты тапсырмалар мен ақпараттар берілді. Мысалы: «Мыс,  мырыш, хром және темір» тақырыбында үй тапсырмасын сұрау кезінде оқушылар кроссворд орындады. Кроссворд сұрақтары өткен тақырыптардын болды, ал кроссвордты оқушылар шешкен соң, кроссвордтың қаңқасы хромды ашқан ғалым Луи-Никола Вокленнің фамилиясын құрады. Мұғалім оқушыларға хромның ашылуы жайлы толықтырып ауызша ақпарат береді немесе оқушылар өздігінен кітаппен жұмыс жасай отыра құралған сөздің мағынасын түсіндіреді және де оның өткелі отырған сабақпен байланысы ашылады.

 Қолданылған  кроссворд тапсырмасы:

в	а	н	а	д		и	й
о	к	с	и	д
к	а	л	ь	ц	и			й
л	а	в	у	а	з			ь	е
е
н	о	м	е	р	і			н			е