Зертханалық диагностиканың ролі және зерттеу объектілері

Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

 

Медицина факультеті

 

Зертханалық пәндер кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Зертханалық диагностика пәнінен

  тәжірибелік  сабақтарға арналған әдістемелік өңдеу құрылымы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                     

                                                      Құрастырған: аға оқытушы Шырынбекова Б.Ж.

                                                                                 оқытушы Баймуратова К.К.

                                                                          

 

 

                                                                                           

 

 

 

 

 

Түркістан-2014

 

 

 

Кафедра мәжілісінде талқыланды, хаттама  №___,   “___” _____2014 ж.

 

Кафедра меңгерушісі, х.ғ.к, доцент                                           А.К.Мамырбекова

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.Тақырып: Зертханалық диагностиканың ролі және зерттеу объектілері. Диагностикаға арналған биохимиялық зерттеулердің маңызы, емдеу эффектісін бақлауы мен алдын алуы.

2. Мақсаты:Клиникалық зертханалық диагностиканың ролі маңызды, өйткені ол жаңа функционалді тестерді, жаңа интегральді биофизикалық әдістерді зерттеуге қолдануына мүмкіндік береді. Студент өзінің кәсіптік білімінде профилактика, ауруды емдеу мен алдын алуды және диагностикалауында тіндермен мушелердегі метаболизмдерінің өзгерістерін білүі қажет.

3. Оқыту мақсаты: Ауру кезіндегі метаболизмінің өзгерістерін коррекция ету үшін жаңа биохимиялық зерттеулерді диагностикада пайдалануы туралы тусінікті қалыптастыру.

Алмасу процестерініің реттелу және зат алмасу бұзылыстардың биохимиялық механизмдерін, адам ағзасындағы биологиялық сұйықтардың қалыпты және патология жағдайындағы негізгі биохимиялық константаларын, биохимиялық зерттеулердің негізгі әдістерін меңгеру.

4. Тақырыптың негізгі  сұрақтары:

1.Зертханалық диагностиға кіріспе. Зертханалық диагностиканың міндеті мен мақсаты.

2.Биохимиялық зерттеулердің объектісі.

3.Зертханалық диагностиканың тусініктемелері: диагноз, прогноз, мониторинг, скрининг.

4. Зат алмасу процестерінің реттелуі және биохимиялық бұзылыстараның механизмдері.

5. Адам ағзасындағы биологиялық сүйықтардың қалыпты, патологиялық жағдайдайындағы негізгі биохимиялық көрсеткіштері, мөлшері..

6. Зат алмасудың химиялық, физико-химиялық, медико-биологиялық зерттеу, әдістерін (фотометрия, рефрактометрия, поляриметрия, флюориметрия,нефелометрия, хроматография) аурудың диагностикасында және емдеуде пайдалануы.

7.Адам метаболизмінің соңғы өнімдері және олардың шығу жолдары.

8.Зат алмасуды реттеудегі витаминдер, гормондар, ферменттер ролі.

9. «Құрғақ» химияның әдістері, түрлері, диагностикалық маңызы.

10.Сынақнамаларды анализге дайындау реті.

5. Білім берудің және оқытудың әдістері:  шағын топтар, есептеді шығару, жұптасып жұмыс істеу.

Фотоколориметриялық әдісімен ертінділердің концентрациясын аныктау.

          Кыскаша  теориялык мәлімет

 Әр түрлі биологиялык ертінділер  мен коспаларды, фармацевтік препараттарды  талдауда абсорбциялык спектроскопия  тәсілінің бірі фотоэлоктрколориметрия кеңінен  колданылады. Бұл тәсіл жарыктың жұтылу кұбылысына негізделген. Абсорбциялык  талдау заттардың электромагниттік толкынды талгамалы жұту кабілетіне негізделген. Фотоколиметрлік тәсілдің негізгі ерекшелігі: орындалуының карапайымдылыгы мен жеңілдігі, зерттелуге кажетті заттар мен реактивтердің өте аз мөлшерде жұмсалатын және өлшеу дәлдігінің жогарылыгында жатыр.

      Жарыктың жұтылуы. Бугер-Ламберт-Бер заңы. Жарык толкыны  баска зат аркылы өткенде сол  затты кұрайтын атомдарды, электрондарды еріксіз тербеліске түсіреді. Оган жарык толкынының біраз энергиясы жұмсалады да, соның әсерінен жарык толкынының инсентивтігі төмендейді.

            Осы процесспен катар жарык толкындарының энергиясы  баска түрлерге де жұмсалады. Мысалы, атомдар мен малекулалардың жылулык әсеріне, атомдардың козуына, оларды иондауга жарык толкынының энергиясы жұмсалады.Жарык толкыны энергиясының заттың ішкі энергиясына және де баска түріне айналып кетуін жарыктың жұтылуы деп атайды. Біртекті ортага сәулелері параллель түскен монохромат жарыктың жұтылуын П.Бургер (1729)мен И.Ламберт (1760) аныктап береді. Калындыгы өте аз (dx)  заттан өткен жарык-тың интенсивтілігінің азаюы (dj), осы калындыкка және жарыкка интенсивтілігіне (J) тура пропорционал болады, ягни:

dJ=k.J.dx

 

           мұндагы k - жұтылудың натурал көрсеткіші, ол заттың табигаты мен жарык толкынның ұзындыгына байланысты болады.

Ал "минус" таңба жарык интенсивтілігінің азайатындыгын көрсетеді, ягни dJ<0. Калындыгы  d-га тең заттан өткен жарыктың жұтылу заңдылыгын табу үшін, (1)-өрнекті интегралдасак, онда келесі өрнек шыгады:

 

Jd=J0ekd

 

  Бұл жарыктың жұтылуына арналган Бугер-Ламберт заңы. Мұндагы   Jd - заттан өткен жарыктың интенсивтілігі, J 0 - зат бетіне түскен жарыктың интенсивтілігі.

Егер d=1/ k болса, онда Jd=J0/d=J0/2,72  болады, ягни зат калыңдыгы жұтылу коэффициентінің натурал көрсеткішінің кері шамасына тең болган жагдайда, зат кабатынан еткен жарык интеисивтілігі 2,72 есе кемиді. Олай болса жұтылу коэффициентінің натурал көрсеткіші деп, жарык интенсивтілігін 2,72 есе азайтатын зат кабатының калыңдыгына кері шаманы айтады.

Әр түрлі ерітінділерден өткен жарыктың жұтылу кұбылысын зерттеу дәрігерлер, фармацевтер, биологтар үшін маңызы зор. Ертінділерде жарыктын жұтылу кұбылысы ерітілген зат молекулаларының концентрациясына (С) тікелей байланысты. А.Бер (1852) тұрлі ерітінділердегі жарыктын жұтылуын зерттей келіп олардын жұту коэффициенті k=x.d.C тең екендігін аныктады. Олай болса ерітінділер үшін жарыктын жұтылуы мына тұрде жазылады:

Jd=J0ekd

Оны Бугер-Ламберт-Бер заңы деп атайды.

Жарыктын жұтылуы кұбылысын сипаттау үшін өткізу коэффициенті  z=Ib/I0

және оптикалык тыгыздык D=Ig(1/z) деген шамалар да колданылады. Өткізу коээфициенті деп заттан немесе ерітіндіден еткен жарык агынының осы заттың немесе ерітіндінің бетіне тұскен жарык агынына катынасын айтады.

Оптикалык тыгыздык    деп Д=Іg (1/z)=Іg (Іо/Іd)= x.d.C   шамасын айтады.

Жұмысты орындау реті:

1. Кұралдың жалпы сипаттамасы

КФК-2 концентрациялык фотоэлектроколиметрі жарык фильтірі (сүзгісі) аркылы алынган 315-980нм жарык толкындарының көмегімен катты және сұйык денелердің оптикалык тыгыздыгы мен өткізу коэффиценттерін өлшеуге аныктауга арналган кұрал.

2. КФК-2 кұралының оптикалык схемасы.

Жарык көзінен (1) таралган жарык агыны конденсор (2)диафрагма (3), обьектив (4-5) және жарык фильтрі (6-8)аркылы өтіп, кюветага (10)түседі.Кюветканың алдында (9) және артында (11)жылудан.

                                                                           1-сурет 

 

қоргаушы шынарлар орналаскан. Кюветадан шыккан жарык агыны кабылдагыш (12,17) кұралдарга барып түседі. Жарыкты кабылдайтың Ф-26 фотоэлементі (17) 315-540 нм аралыгындагы сәулелерді кабылдайды.Жарык  кабылдагыштың алдына (15) пластинка орнатылган. Ол түскен жарык агын екіге бөліп: жарык агының 10%-ін  фотодиодка (ФД-24К), 90 %-ін фотоэлементке (Ф-26) багыттайды. КФК-2 кұрылының сырткы пішіні 2-суретте көрсетілген.

Тіркегіш кұрал (1) ретінде М907 микроамперметрі колданылады (онда жогары және төмен орналаскан шкалалары бар). Жогары шкала Т өткізу коэффицентін, ал төменгі D- оптикалык тыгыздыкты аныктауга арналган. 2-жарык көзі. 3-жарык фильтрі ауыстырыгы тетік. Түрлі-түсті жарык фильтрлі дискіге орнатылган, бұл дискіні козгалыска келтіріп фильтрдің орнын ауыстырып отырады.

                                                            

 

 

 

 

2-сурет.

 

2-сурет

4-жарык жолына кюветаларды  кезегімен  ауыстыруга арналган козгауыш  тетік. 5-Фотоэлементердің сезімталдыгын  реттейтін тетік. Оның көмегімен  жарык кабылдагыштар іске косылады, әрі «сезімталдык» мәні ауыстырылып отырады. Бұл тетіктің сол жагына карай кызыл түстермен боялган. Кара жагын косканда, 315-540нм аралыгындагы спектр кабылдайтын ФД -24к фотодиод іске косылады.

3-ші тетіктің кара жагы косылганда, 5-ші тетіктің кара жагы іске  косылуы керек, дәл солай 3-ші тетіктің кызыл жагын косканда 5-ші тетіктің кызыл жагы косылу керек.

6-шы тетік «100ге жобалап  және  дәл келтіру» (Установка 100грубо  и точно). Ол аркылы тіркегіш  кұралдың стрелкасын шкаланың 100 мәніне жобалап және дәл келтіруге  болады.

7-кювета бөлігі. Бұл бөлікте 7 какпак жауып тұрады. Какпактың жабылуы кезінде (2 срет)жарык кабылдагыштың алдында орналаскан перде ашылып, ал какпак ашылган кезде жабылып отырады.

3. Жұмысты орындау:

1.КФК-2 кондыргысы ток көзіне  косып, 15 минут кыздыру керек. Бұл кезде кювета бөлігінің какпагы ашык тұруы керек.

2. Колориметрдің сезімталдык «чуствительнось»  ауыстырып кошкышын ең төменгі  жагдайына келтір. Ол үшін «чуствительнось»  тетігі «1» калпына келтіріп, «установка 100гоубо» деп аталатын тетікті  сол жакка карай толык бұрып кой.

3. Өлшеудің бастар және жарык  кабылдагыштар косар алдында  тіркегіш кұралдың стрелкасын  өткізу коэффициенті шкаласының  «0» белгісіне дәл келтіру керек, оның кюветаның какпагының ашык  тұрган мезгілде орындау кажет.

4. Заттың ертіндідегі концентрациясын аныктау мына реттпен жүргізілуі кажет:

а)  кювета мен жарык фильтрін таңдау.

б) зерттелетін зат үшін калибровтік графикті салу.

в) концентрациясы белгісіз ертіндінің оптикалык тыгыздыгын өлшеп, калибровтік график бойынша оның  концентрациясын аныктау

3.1 Кюветаны тандау.

Кюветаны таңдау үшін ертінді бояуының интенсивтілігіне көңіл аудар. Егер ертіндінің бояуы кою болса, онда 1-кестеден ұзындыгы ең аз кюветаны ал, егер ертіндінің бояуының интенсивтілігі аз болса, онда жұмыс үшін ұзындыгы үлкен кюветаны алган жөн болады (1 -кестс).

 

 

 

1 -кесте.

Толкын ұзындыгы ,& нм
Оптикалык тыгыздык Д

3.2 Жарык фнльтірін таңдау:

Таңдап алынган кюветалардыц біреуіне дайындалган ертіпділердің ішінен бояуы орташасын, ал екіншісіне тазартылган су кұй. Жарык фильтрлерін ауыстыратын тетік аркылы толкын ұзындыгын 315 нм тең слулені таңдап ал. Кювета орналастыратын бөліктің какпагын ашып, жарык сәулесінің жолына тазартылган су кұйылган кюветаны орналастыр. Кювета орналастырылатын бөліктің какпагын жауып, тіркегіш кұралдың стрелкасын 6 тетік көмегімен жогаргы шкаланың "100" белгісіие келтір. Жарык сәулесінің жолына ертінді кұйылган кюветаны 4 тетік аркылы орналастырып, төменгі шкаладан жарыктың О оптикалык тыгыздыгын аныкта. Енді келесі жарык сәулесін ал, ягни толкын ұзындыгы 364 нм сәулені ал. Осылайша барлык жарык фильтрлсрі ұшін тәжірибені кайтала, нәтижесін 2-кестегс жазып, алынган мәндерге сәйкес миллиметрлік кагаз бетіне оптикалык тыгыздыктың О, толкын ұзыныдыкка А. байланысты графигін сал.

Жұмыска кажетті жарык фильтрін былайша аныктайды: графиктен

оптикалык тыгыздыгы Dmax   ең үлкен мәніне сәйкес толкын ұзындыгы & аныкта. Осылайша аныкталган жарык фильтрін жұмысты орындауга пайдалан.

Егер оптикалык тыгыздыктың  шамасына бірдей бірнеше жарык фильтрлері сәйкес келсе, онда оның  ішінен ссзімталдыгы үлкен жарык фильтрін таңдап алган жөн.

 

2-кесте.

Пайдаланып отырган толкын ұзындыгы & нм	Ерітіндінің концентрациясы С,%
	Оптикалык тыгыздык D

3.3 Калибровтік графикті салу

Калибровтік графикті салу үшін берілген заттың бірнеше ертіндісін (Сі-Сй) дайындау керек. Бұларды кезегімен кюветага кұйып, оптикалык тыгыздыктарын (Ді-Дв) аныктап, төмендегі кестеге енгізу керек.

 

Ертінді концентрат С,%	С1	С2	С3	С4	С5	С6	С7	Сх
Оптикалык тыгыздык D