Зертханалық диагностиканың ролі және зерттеу объектілері

  

 Суытып, белок тұнбаға түсу  үшiн бөлме температурасында 10 минутқа  қалдыру керек.

5-10 минут 3000 айналым/мин центрифугирленедi. Центрифугирленгеннен кейiн 4 пробирка  алып, келесi реактивтер құйылады:

 

Реактивтер	П р о б и р к а л а р №
	Тәжiрибе	Тексеру	Стандарт	Стандарт тексеруге
Креатиннiң стандарт ерiтiндiсi	-	-	0,5	0,5
Центрифугат	0,5	0,5	-	-
H2O	3мл	3мл	-	0,5мл
α нафтол	1,0	1,0	1,0	1,0
Диацетил	0,5	0,5	0,5	0,5

 

Жақсы    араластырып, қараңғы жерге 30 минутқа қалдырады.

 

     Фотоэлектрокалориметрде /жасыл фильтр/ қалыңдық қабаты 1см  кюветада ерiтiндiнiң оптикалық  тығыздығы өлшенедi. Ех тексеру  пробиркасына қарсы, ал Ест стандарт  тексеру пробиркасына қарсы өлшенедi.

Есептеу келесi формула бойынша жүргiзiледi :

 

          0,00005Ет/1,2 *2*10000

Х═                                               ммоль/г/л

                   Ест*0,5

0,00005- креатиннiң стандартты сынамадағы  мөлшерi

Ет – тәжiрибе сынамасының экстинкциясы /оптикалық тығыздығы/

Ест –стандартты сынаманың экстинкциясы

2- 1сағат инкубацияға қайта есептеу  коэффициентi

1,2-центрифугаға дейінгі сынама көлемі;

0,5-  центрифугат көлемі

10000- 1л  қанның сарысуына қайта  есептеу коэффициентi.

Қысқартылғаннан кейiн формула мынадай түрге келедi:

 

Қалыпты жағдайда КФК активтiлiгi 0,3-0,7 ммоль/г/л-ге тең.

 

Клинико-диагностикалық маңызы: КФК активтілігі инфаркт миокард кезінде( кейбір некроз процестері басталғаннан 3 сағаттан кейін көтеріледі және 24 сағаттан кейін максимумға дейін жетеді) және қаңқа бұлшық еттерінің дистрофиясында , сондай-ақ нерв жүйелеріне зақым келгенде күшейеді.

  Каталаза активтілігін анықтау

Принципі: әдіс сутек асқын тотығының молибден тұздарымен тұрақты боялған комплекс түзуіне негізделген.

Анықтау әдісі:  Тәжірибе  (№1) пробиркасына 2 мл 0,03 % сутек асқын тотығын (Н2О2) құйып оның үстіне 0,1 мл қан сары суын немесе тіннің гомогенатын қосады. (100 мг тінді 1мл 0,05 N. Трис-HCІ буферінде, рН=7,8).

Ал бақылау пробиркасына (№2) 2мл 0,03% Н2О2 ерітіндісін құяды.

10 минут  өткеннен  кейін  екі пробиркаға да 1 мл 4% аммоний  молибдатын қосады. Боялған ерітіндіні  суға қарсы 410 нм толқын ұзындығында өлшейді.

Есептеу:  Қан сарысуындығы каталазаның активтілігін мына формула бойынша есептейді:

           

Е = (Еб - Ет) х V х К /  t      (мкат/л)

 

Еб бақылау сынамасының экстинкциясы.

Ет - тәжірибе сынамасының экстинкциясы.

V – 0,1 мл қанның сарысуы.

t -  инкубацияланатын уақыт 

К – 22,2  х  103   мм-1  см-1

сутек асқын тотығының экстинкциясының коэффициенті.

Диагностикалық маңызы:  Қан сарысуындағы каталазаның қалыпты мөлшері 16,8+6,2 мкат/л.

Каталаза  көп мөлшерде бауыр мен эритроциттерде кездеседі. Сондықтан бауыр аурғанда немесе гемолитикалық процестерде каталазаның активтігі біршама артады  (15-17 рет). Сонымен қатар ,панкреатитте және ұзын түтікше сүйектері сынған ауруларда қанның сарсуындағы каталазаның активтілігі артады, бұл эритроциттің бұзылып қанға түсіуіне байланысты болуы мүмкін, ал гипоксия жағдайында каталазаның активтілігі төмендейді.

 

 

 

 

3.Тақырып: Гормондардың реттеуі мен әсер ету механизмдері. Эндокринді бұзылыстарды диагностикалаудың  биохимиялық әдістері. Көмірсу алмасуының бұзылыстарын зерттеу әдістері.

1. Мақсаты: Студенттер гормондар, гормондардың әсер етуінің әр-түрлі механизмдерін, нысана клеткалары туралы, рецепторлы аппарат, гормондардың жіктелуі, жалпы қасиеттері туралы өз білімдерін қалыптастырулары тиіс.

2.  Оқыту мақсаты: Гормондар  іс жүзінде, организмнің барлық органдары мен тканьдердінде биохимиялық реакциялрды тездетеді, белгілі бір деңгейде ұстап отыратын. ішкі секреция бездерінің арнайы клеткаларынан қанға бөлініп, орталықтан басқаруға қабілетті биологиялық активті заттар. Гормондардың қабілетінің бұзылыстары кезінде әр-түрлі патологиялар: мысалы қант диабеті, семіздік т.б. дамуы мүмкін. Сондықтан, гормондардың қалыпты жағдайдағы әсер ету механизмін, биологиялық ролін және ол қасиеттерінің өзгеруі салдарынан әр-түрлі патологиялық жағдайларға алып келу мүмкіндіктерін және диагностикалау әдістерін білу өте маңызды.

 

3. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Гормондардың жіктеліу және зат алмасуын реттеуі мен эсері . Гормондардың әсер ету механизмдері.
2. Эндокринді бездер қызметінің бұзылуы (ауытқуы); гормондардың гипо- және гипер-  өнімдері.
3. Эндокринді бұзылыстарды диагностикалаудың биохимиялық әдістері.
4. Көмірсу алмасуының бұзылыу (ауытқыуы), зерттеу әдістері. Гипер- және гипогликемия аурулары, диагностикалау әдістері.
5. Қаның глюкозасы, қант диабеті ауруы дамунының анықтау әдістері.

4. Білім берудің және оқытудың әдістері:  шағын топтар, есептеді шығару, жұптасып жұмыс істеу.

Гормондарды анықтау сандық әдістері.

Ішкі  секреция бездерінде түзелетін, биологиялық активті  заттар гормондар  деп аталады.Олар өте аз мөлшелерде  қан  мен лимфаға бөлініп, барлық органдарға таралады, онда олар күшті, арнайылық, бірақ  қысқа әсер етіп зат алмасуына қатынасады. Химиялық  табиғаты  жағынан гормондар үш негізгі топқа бөлінеді:

табиғаты белоктық; стероидтық; әртүрлі аминқышқылдарынығ туындылары.

Бірінші топқа қалқанша, қалқанша маңы бездерінің, ұйқы безі мен гипофиз  және  т.б. гормондарын жатқызуға болады. Екінші топқа – бүйрек үсті безінің және  жыныс бездердің гормондарын  жатқызуға болады. Үшінші топқа  - бүйрек үсті безінің милы қабаты мен қалқанша безінің   гормондары  жатады.

1.Қандағы глюкоза деңгейіне  адреналин мен инсулиннің әсері.

Принципі: бұл әдіс динамикада, инсулин мен  адреналин гормондарын енгізгенге дейінгі  және енгізгеннен кейінгі қандағы глюкозаның мөлшерін  анықтауға негізделген.

Анықтау әдісі: тәжірибеге дейін екі қоянның құлақтарының  шеткі веналаранан 2 мл қан алынады. Содан кейін бірінші қоянның  тері астына немесе тамыр ішіне  1.5  Е/кг  дене салмағына байланысты инсулинді енгізіледі. Екінші қоянға -  0,35 мл/кг,  дене салмағына  байланысты есептеліп адреналинді енгізеді. 30,  60, 90 минут уақыт   аралығында қояндардан  0,5 мл  қан алады. Глюкозаның концентрациясын: 1) гормонды  енгізгенге дейін; 2) енгізігеннен кейін 30 минут өткенде; 3) 60минут өткенде;  4) 90 минут өткенде анықтайды.  Глюкозаны ферментативтік, ортотолуидтік әдістермен немесе глюкометрмен анықталады.  Глюкозаның стандарттық ерітіндісінде 11,01  мМоль/л глюкоза  болады.  

Гормон	Гормонның дозасы	Гормонды енгізгеннен  кейінгі қанды алу  уақыты	Глюкозаның мөлшері, мМоль/л құрамы
Инсулин	1,5 Е/кг	Енгізгенге  дейін 30 минут 60 минут 90 минут
Адреналин	0,35 мл/кг	Енгізгенге  дейін 30 минут 60 минут 90 минут

 

Глюкозаның концентрациясын есептеп,  нәтижелерін кестеге жазып, график  тұрғызады. Абсцисса өсіне уақыты-минута, ордината өсіне -  глюкозанның концентрациясын қояды. Гормондардың әсерлерінің айырмашылығын көрсетіп, қорытынды  жасайды.

Қандағы  глюкоза концентрациясының адреналин  мен инсулиннің организмге енгізу  уақытына тәуелдігін көрсететін график.

 C(мМоль/л)

16,5

15,4

14,3

13,2

12,1

11,0

9,9

8,8

7,7

6,6

5,5

4,4

3,3

2,2

1,1

0                                                               t (мин)

30   60  90             

 

 

Қанда глюкозаны анықтаудың клинико-диагностикалық маңызы

Глюкозаның қандағы деңгейі маңызды биохимиялық константа  болып саналады, себебі ол ми мен басқа тіндердегі нейрогуморальдық реттелу мен глюкозаның деңгейін қамтасыздандыру жағдайын көрсетеді. Қандағы глюкозаның концентрациясының   өзгеруіне байланысты көмірсу алмасуының жағдайын,  қант диабетінің дамуын, гормоналды препараттар – инсулин, адреналин әсерлерін білуге болады. Инсулин қант диабетінде, ал адреналин- гипогликемиялық жағдайда  қолданылады.

Адреналинді енгізгенде қандағы глюкоза деңгейі  тез  көтеріледі (гипергликемия), себебі адреналин қандағы фосфолипаза ферментінің  активтілігін жоғарылатады, ал ол  бауырдағы гликогеннің  ыдырауын күшейтеді, сөйтіп глюкоза қанға түседі.

Инсулинді  енгізгенде глюкозаның деңгейі төмендейді (гипогликемия): себебі:

1. инсулин бауыр мен бұлшық еттерде гликогеннің синтезін  күшейтеді;
2. бауырдағы гликогеннің  ыдырауын тежейді;

3.        тіндерде глюкозаның жақсы сіңірілуіне  көмектеседі;

3. сіңірілген көмірсулардың біраз мөлшерінің майларға (30%) айналуына

 

Көмірсулардың алмасуын зерттеу әдістері.

  Глюкоза негізгі моносахарид болып табылады. Глюкоза мүшелер жасушаларында гликоген түрінде қор ретінде жиналады, гликоген қоры шамамен 24 сағатқа жетеді. Глюкоза қанда тұрақты мөлшерде болады / 3,4 – 6,0 ммоль/л /, ал басқа моносахаридтер өте аз мөлшерде кездеседі,  сол себепті организмде көмірсулар алмасуы негізінен қан құрамындағы глюкоза мөлшерімен сипатталады. Глюкозаның бұл концентратциясы қатаң түрде бақылауда болады және глюкозаның қанға түсуі мен жасушаларда пайдаланылуына тәуелді. Бақылау инсулин және контринсулярлы гормондар арқылы жүзеге асады.

Қанда глюкоза мөлшерінің көбеюі гипергликемия, ал азаюы гипогликемия деп аталады. Гипергликемия гипогликемия сияқты физиологиялық / алиментарлы/ және патологиялық болады. Гипергликемия кезінде 8,8 ммоль/л жоғары  “бүйрек ақауы” / глюкоза зәрде пайда болады, бұл глюкозурия деп аталады. Глюкозурия себептері болуы мүмкін : -  бүйрек шегінің жоғарлауы; - тасымалдаушы белоктар функциясының бұзылуы  (флоридзин тәрізді кейбір заттар тасымалдаушы белоктардың әсерін таңдаулы түрде ингибирлейді).

Көмірсулардың алмасуын зерттеуге зәрде глюкозаны анықтау , сонымен қатар қан сарысуында пирожүзім қышқылының , лактаттың мөлшерін  анықтауы жатады.

Қандағы глюкоза мөлшерін анықтау әдістері: 

 

 

1.Редуктометриялық әдістер:

Глюкоза альдегид түрінде де кездесуі мүмкін, сондықтан сілтілік ортада ауыр металдардың тұздарын тотықсыздандыра алады.

2.Колориметрлік  әдістер:

А. Ферментті емес әдіс боялған қосылыстар түзуге негізделген, яғни, ол глюкозаның кейбір химиялық заттарды тотықсыздандыруға және де олардың белгілі реактивтермен түрлі түсті комплекс беру қасиетіне байланысты. Ол спектрдің көрінетін аймағындағы жарықтың жұтылуына әсер етеді.

Глюкозаның екі  валентті мыс иондарын бір валентті иондарға тотықсыздандыру әдісі қан сарысуындағы глюкозаның мөлшерін анықтауда ескі, әрі белгілі әдіс болып табылады. Қыздырған кезде тотықсызданған мыс иондары мыстың  тотығын береді, оның мөлшерін  әр түрлі реакциялар арқылы анықтап білуге болады.

Б. Ферментті әдіс.

Глюкозаны анықтауда реагенттердің үлкен таңдаулы қоры бар. / Калашников В.С. Анықтама -2000 қарау/

а) Глюкозаны индикаторлы сынақнама /тест/ - сызық арқылы да  анықтауға болады, индикаторлы аймаққа бір тамшы қан тамызғаннан кейін боялу басталады, оны сол аймақтың түсті гамма шкаласымен салыстырады, ол жерде сызықтар сақталған. Бұл глюкозаның жартылай сандық мөлшерін анықтау.

б) “Құрғак” химияны пайдаланғанда нәтиженің объективтілігі үшін 

             “глюкометрлер” қолданады (Әдетте  портативті, көбіне қанның және  зәрдің құрамындағы глюкоза туралы  сандық ақпарат беретін, алақанға  сыйымды құралдар қолданылады). Шығарылып жатқан диагностикалық жолақтар қантты диабет ауруымен ауыратын науқастардың қандағы глюкозаның мөлшерін тез анықтау мақсатында қолданылады. Ол жалпы клиника практикасында және қантты диабетпен ауыратын науқастардың өзін-өзі бақылауда үлкен роль атқарады.

Әсер ету принципі глюкозоксидаза және пероксидаза ферменттерімен

катализденетін ферментативті реакцияларды қолдануға негізделген.

Қан құрамындағы глюкозаның мөлшерін анықтаудан  басқа кейбір патология кезінде басқада биологиялық сұйықтықтарда глюкозаны зерттеуге болады.

1.Қан  сарысуындағы глюкоза мөлшерін  глюкозоксидазды әдісімен анықтау.

Принципі:   Глюкозоксидаза ферментінің әсерінен глюкоза оттегімен тотығып сутек асқын тотығы мен глюконат түзеді. Пайда болған сутек асқын тотығын пероксидазамен катализденетін фенол туындысы 4 – аминофеназонның тотығу реакциясы  арқылы анықтайды.

Анықтау әдісі :  Анықтауды қан сарысуында, плазмада немесе сұйытылған зәрде жүргізеді (1:10-нан 1:50 дейін) .