Инвестицияның мәні мен жіктелемі

Лизингтің  бұл  түрінің  негізгі  объектілеріне  қымбат бағалы активтер (пайдалы   қазбалар   кенорны, өндіруші   салалар   құрал-жабдықтары). Тікелей лизинг

Лизингтің бұл түрі кезінде жалға алушы жалға берушімен қажетті құрал-жабдықтар мен негізгі құралдарды жалға беру туралы келісім-шарт жасасады. Көп жағдайларда лизинг беруші мен лизинг объектісін өндіруші бір тұлға болады. Яғни келісім-шарт тікелей өндірушімен жасалынады. Әлемдегі өз өнімін лизинг негізінде сататын ірі компанияларға ІВМ, Хеrох, GАТХ, көптеген әуекемелерін,тенізкемелерін және автокөліктерін өндіруші компаниялар жатады. Мысал үшін, “Даймлер-Крайслер” және ВМW концернлері ірі лизингтік компаниялардың құрылтайшылары болып табылады және осы компаниялар арқылы өздерінің автокөліктерін өткізеді.

Сублизинг

Сублизинг - сублизинг келісім-шартымен рәсімделетін, лизинг объектісін пайдалану құқығын 3 тұлғаға берумен сипатталатын ерекше қатынастар түрі.

Сублизинг кезінде сублизингті іске асырушы тұлға лизинг объектісін лизинг берушіден лизинг келісім-шарты негізінде 3 тұлғаға уақытша пайдалануға береді. № 78-ІІ 05.07.2000 ж. “Қаржы лизингі туралы” ҚРЗ-на сәйкес лизинг алушының лизинг төлемдерін төлеу бойынша өзінің міндеттемелерін 3 тұлғаға аударуға тиым салынады.

Объектіні сублизингке беру кезінде лизинг берушінің жазбаша рұқсаты міндетті түрде болу керек.

Халықаралық сублизинг халықаралық лизингтің бір түрі болғандықтан, ол да халықаралық лизингтік заңдарға сай жүзеге асырылуы керек. Халықаралық сублизингтің бір ерекшелігі ретінде лизинг объектісінің Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тек сублизинг келісім-шартының мерзімі аралығында ғана өтуін көрсетуге болады.

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының нарығынды 15 лизингтік компаниялар жұмыс жасауда. Астана қаласында 4 лизингтік компания (Астана финанс, Астық лизингтік компаниясы, Қазагрофинанс және Агромашлизинг), Қарағанды қаласында 1 (Қарағанды лизинг компаниясы) және Алматыда 10 (Центрлизинг, Альфа-лизинг, Нұр-инвест, Халық лизинг, Темірлизинг, Казтранслизинг, Альянс лизинг, БТА лизинг, АТФ лизинг және Медикал лизин групп) лизингтік компаниялары жұмыс істеуде.

Лизинг келісім шартының сызбасы.

• Лизинг алушының лизинг жобаларын жүзеге асырумен танысу.
• Қаржы лизингінің сызбасы бойынша лизинг алушының құрал-жабдықты алуға керекті құжаттар.
• Лизинг алушының компания қызметкерімен кездесуі.
• Жабдықтаушыны таңдау, онымен келісім шарт өткізу.
• Лизинг алушыға құжаттар беру.
• Жобаны іске асыру 7-10 күн.
• Үш жақты келісім шартқа, лизинг шартына қол қою (жабдықтаушы, лизинг алушы және лизинг ұйымы).
• Лизинг алушының шартта көрсетілген міндеттерді орындау.
• Сатып алу-сату шарты бойынша құрал-жабдықтарды ұсыну.
• Жабдықтаушы, лизингтік компания және лизинг алушы арасында қабылдау және өткізу АКТ-не қол қою.
• Құрал-жабдықты айналысқа жіберу лизинг шарты бойынша
• Келісім шартта көрсетілген талаптарды, лизинг бойынша төлемдерді төлеген жағдайда мүлікті лизинг алушының атына өзткізу.

Лизинг алу үшін алдын ала қойылатын талаптар.

• Мерзімі- 37 айдан 5 жылға дейін.
• сыйақы ставкасы- 16-20% жылдық
• Аванстық төлем – 5-30% лизинг құралының бағасына байланысты.
• Жобаның минималды соммасы –50000 $

Керекті құжаттар:

• Лизингтік құрал-жабдық алуға заявка беру.
• Лизинг алушының анкетасы.
• Жеке құжаттар.
• Жобаның қысқаша түсінігі.

“Банк Туран Алем” ААҚ-ы республикамыздың алдыңғы қатарлы банктерінің бірі. 2000 ж. Банк өзінің еншілес “БТА лизинг” компаниясын құрады. Қазіргі таңда “БТА лизинг” компаниясы өзінің капитаклы және ЕҚҚД банкісімен желiсi бар iрi компаниялардың бiрi.

Компанияның жарғылық капиталы – 2000000 $ “БТА лизинг” ААҚ нарықта жақсы жұмыс жасауда және экономикалық мына салаларда қызмет көрсетедi:

• Транспорт.
• Құрылыс.
• Ауыл шаруашылығы.
• Медицина.
• Тауар өндiрiсi.
• Машина құрылыс.
• Химия өндiрiсi.
• Өндiру (обрабатывающая) өндiрiсi.

“БТА лизинг” ААҚ Еуропа Қайта Құру және Даму банкiсiнен 5000000 $ займ алған Қазақстандағы бiр ғана компания.

“БТА лизинг” компаниясының лизинг бойынша айлық төлемдi төлеудi есептеу программасы.

Лизингтiк төлемдердi есептеу тәсiлдерi.

S = A + B + Q + R + D        

S – жалпы лизинг кезеңiндегi лизингтiк төлемдердiң жалпы соммасы;

А – лизинг кезеңiндегi лизинг мүлкiнiң қайта қайтару (возмещение) құнының соммасы;

В – лизингберушiге комиссионды сыйақы;

Q – несие ресурсы бойынша  лизингберушiге төлем;

R – мүлiктi сақтандыруға байланысты лизингберушiге төлем;

D – келiсiм шартта көрсетiлген  лизингберушiнiң басқа да шығындары.

Әрi қарай сақтандыру соммасын және басқа да шығындарды есепке алмай лизингтiк төлемдердiң соммасын мына формуламен есептеймiз:

S = A + B + Q                  

Лизинг мүлкiнiң қайта қайтару соммасы лизинг кезеңі бойынша амортизациялық алымдарға тең болады.

Лизингберушiнiң комиссиондық сыйақысы i– кезеңiнде мына формуламен есептеледi.

 

 

А – лизинг мүлкiнiң өтеу соммасы.

Ai –  i-кезеңiндегi лизинг мүлкiнiң өтеу соммасы.

Pb – комиссионды сыйақының жылдық  пайыздық қойылымы.

m – бiр жыл iшiндегi кезеңдер саны.

 

Лизинг берушiге “i” периодындағы лизинг құралының несие ресурсының құнын төлеу формуласы:

 

K – несие ресурсының (величина) шамасы.

Ki – i-кезеңiндегi несие ресурсына төлем.

Pk – несие бойынша жылдық  пайыздық қойылым.

m – жыл iшiндегi кезеңдердiң саны.

 

Лизинг төлемiнiң i – кещеңiндегi шамасының, үлесiнiң (величина) есебiн мына формуламен есептеуге болады:

Ci = Ai + Bi + Ki, i = 1,N        

 

 

Лизинг төлемдерiнiң жалпы соммасы, барлық кезеңдердiң төлемдерi ретiнде есептеледi.

Лизингтiк төлемдердiң жалпы соммасы лизинг жобасының қанша соммаға бағаланатындығына мүмкiндiк бередi.

 

Гиперинфляция жағдайындағы лизингтiк төлемдердi

анықтау әдістемесі

Лизингтiң бағасын мыналар құрайды: амортизациялық төлемдердiң (отчислений) соммасы, несие ресурстарын пайдалану төлемақылар, комиссионды төлемдер, табысқа салынатын салық.

P1 = Pa + Pk + Pi + Pu + Pn       

P1  - лизингтiң құны.

Pa – амортизациялық төлемдердiң өсiмi (величина).

Pk – пайдаланылған несие ресурстары бойынша төлем ақылар.

Pi – лизингберушiге комиссиондық төлемдер.

Pu – лизингберушiнiң қосымша шығындары.

Pn – ҚҚС өсiмi (величина).

 

 

15-дәріс. Инвестициялық тәуекел

Инвестициялық жобалауда белгісіздік пен тәуекел аспектілері қарастырылады. Анықсыздық дегеніміз – кәсіпорын қызметінің негізгі шамалары мен көрсеткіштерін және инвестициялық жобаны жүзеге асырудың шамалары мен көрсеткіштерін нақты болжаудың мүмкінсіздігі. Мұндағы басты шарт белгісіздікті сандық категорияларда бейнелеу.

Кәсіпкерлік іс-әрекетте тәуекел дегеніміз – кәсіпорынның өз қорларының бөлігін жоғалту мүмкіндігі, жоспарланған табыстардың төмендеуі немесе нақты өндірістік және қаржылық іс-әрекетті жүзеге асырудың нәтижесінде қосымша шығындардың пайда болуы. Тәуекелдің негізгі түрлері: фирманың заказ берушіге қатысты өз міндеттемелерін орындамау мүмкіндігімен байланысты өндірістік тәуекел; фирманың инвесторларға қатысты өз міндеттемелерін орындамау мүмкіндігімен байланысты қаржылық тәуекел; меншік және сатып алынған құнды қағаздардан тұратын инвестициялық-қаржылық портфельдің құнсыздану мүмкіндігімен байланысты инвестициялық тәуекел; қор нарығындағы нарықтық пайыздық ставкалар мен валюта курстарының ауытқу мүмкіндігімен байланысты нарықтық тәуекел. Сонымен қатар елдегі тұрақсыз саяси жағдай салдарынан кәсіпкерлер мен инвесторлардың шығындалу мүмкіндігімен байланысты саяси тәуекел болады.  

Капитал салымдарының тәуекелі – кәсіпкерлік қызметтің нақты түрінің тәуекелі, ол қаражаттарды салудан күтілетін қайтарымды алмау мүмкіндігімен байланысты. Бұл тәуекелге жоғарыда айтылған барлық тәуекелдер кіреді. Тәуекелді талдаудың қызметі – потенциалды инвесторларға жобаға қатысудың мақсаттылығы жайлы шешім қабылдаудың қажетті деректерін беру мен мүмкін қаржылық шығындардан қорғану шараларын алдын-ала ескерту.

Белгісіздікті талдаудың екі әдісі бар:

1) ықтималды-статистикалық әдістерді  пайдалана отырып, белгісіздікті  талдау. Бұл әдістер еңбек сыйымды  болады, іздеуді және көп мөлшерлі  сандық ақпаратты тартуды талап етеді, бұл тек білікті мамандар күшіне сай келеді.

2) қысқартылған әдістермен белгісіздікті  талдау. Бұл әдістер инвестициялық  жобаны жүзеге асыруда кәсіпорын  менеджментін жетілдіруге, және  де инвестициялық жобаның мақсаттылығын  негіздеу үшін жеткілікті тиімді болады. Бұл әдістер келесілерді пайдаланумен байланысты:

- сезімталдықты талдау;

- инвестициялық жобалардың сценарийлерін  талдау.

Негізінде инвестициялық жобалауда екі әдіс те тізбектей орындалады – алдымен бірінші, содан кейін екіншісі. Мұнда біріншісі міндетті, ал екіншісі – едәуір қажетті, әсіресе егер ірі инвестициялық жоба қарастырылса.

Сезімталдықты талдаудың мақсаты – инвестициялық жобаның түрлі факторларының жоба тиімділігінің басты көрсеткішіне, мысалы табыстылықтың ішкі нормасына әсерін салыстырмалы талдау. Сезімталдықты талдау келесі тізбектілікпен орындалады:

- инвестиция тиімділігінің негізгі  көрсеткішін таңдау, ол табыстылықтың  ішкі нормасы (IRR) немесе таза қазіргі  мәні (NPV) бола алады;

- инвестициялық жобаның дайындаушысы белгісіздік жағдайда болатын факторларды таңдау, мысалы капитал шығындарының көлемі, тауар бағасы мен сату көлемі, құрылыс уақыты мен негізгі құралдарды іске қосу және т.б.;

- таңдалған белгісіз факторлардың  номиналды және шекті мәндерін  белгілеу

-белгісіз факторлардың барлық  таңдалған мәндері үшін негізгі  көрсеткішті есептеу;

-барлық белгісіз факторлар үшін  сезімталдық графигін құру. Батыс  инвестициялық менеджментте бұл  графиктің аталуы «Spider Graph». Төменде  үш фактор үшін осындай графикке  мысал келтірейік.

Бұл график инвестициялық жобаның көбінесе шиеленісті факторлары жайлы қортынды жасауға мүмкіндік береді, оның себебі – инвестициялық жобаны жүзеге асыру тәуекелін қысқарту мақсатымен осы факторларға аса көп көңіл бөлу. Мысалы егер өнім бағасы шиеленісті фактор болса, онда жобаны жүзеге асыруда маркетинг программасын жақсарту және (немесе) тауар сапасын жоғарылату қажет. Егер материалдық шығындар факторы шиеленісте болса, онда сатып алу бағаларын төмендету мақсатымен жеткізушілермен жұмысты жақсарту мақсатты болады.

Сценарилерді талдау- бұл тәуекелді талдау әдісі, ал жобаның бастапқы деректерін жинаумен қатар, басқа да жобаны дайындаушылардың пікірі бойынша жүзеге асыру үрдісінде орын ала алатын деректі жинайды.

Сценариді талдауда «жаман» жағдайлардың тоғысуы (сатудың ең аз көлемі, төмен баға тауар бірлігінің жоғарғы өзіндік құны мен т.б.) мен «жақсы» жағдайлардың тоғысуындағы өндірістік-техникалық көрсеткіштер жинақталады. Осыдан кейін NPV   жақсы және нашар жағдайларда есептеледі және күтілетін NPV -мен салыстырылады.

Монте-Карло имитациялық үлгілеу әдісі кездейсоқ сценарилерді құрудың мүмкіндігі есебінен, тәуекелді бағалауда қосымша мүмкіндік береді. Мұнда тәуекелді талдаудың нәтижесі   NPV - ның қандай да бір мәнімен белгіленбейді, ал осы көрсеткіштің барлық мүмкін мәндерін ықтималды үлестірудің ретінде белгіленеді. Яғни потенциялды инвестор Монте-Карло әдісінің көмегімен жоба тәуекелін сипаттайтын деректің толық жиынтығыменқамтамасыз етіледі. Жалпы жағдайда Монте-Карло имитациялық үлгілеуі –қандайда бір қаржылық көрсеткішті анықтаудың математикалық үлгісі компьютердің көмегімен бірнеше имитациялық айдауға шалдығатын процедура.