Мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық жағдайындағы бюджеттін ролі

1-тарауда. Бюджеттің экономикаға тигізетің әсері қаратырылған. Ол мемлекеттік бюджеттін мән рөлі. Бюджеттің мәні мен рөлі оның экономикалық құрал ретіндегі ерекшелігімен дәлелденеді, яғни ол қоғамдық өнім бөлу саласының аздаған уақыт өтсе де, біздің еліміз өз экономикасының берік негізін қалауға тырысуға және белгілі бір нәтижеге қол жеткізуде. 2011-2013 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет шығындарының ең көбісі әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыруға арналған. Содан кейін трансферттерге көп ақша бөлінетіні туралы айта кете керек. Ол мемлекеттің бюджет деңгейлеріне байланысты болады. Мемлекеттік бюджетті атқаруда кездесетін бірқатар мәселелер бар. Бюджетті атқаруда кездесетін басты мәселе – бюджетке салықтық түсімдердің уақытында түспеуі. Ол мемлекеттің экономикасына кері әсерін беретіні анық. Сонымен қатар, мемлекеттік бюджет түсімдері мен шығыстарынның әлеуметтік-экономикалық салаларға, нақты экономика секторына, қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға байланысты нақты жұмсалуы, яғни мақсаттылығы және бағыттылығы бірдей болуын қамтамасыз ету керек.

2-тарауда  .Қазақстан республикасының мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстарын талдау. Елдің экономикасын дұрыс қалыптастыру көзі – ол әрине елдегі бюджет жүйесінің дұрыс қалыптасуы болып табылады деген түйінге келдім.  Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеттің құрылымына келетін болсақ, жоспарланған 2011-2013 арналған мемлекеттік бюджеттің кірісі салықтық түсімдер, салықтық емес түсімдер,негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер,трансферттер түсімдер бойынша әр жыл сайын өсуде. Бюджет арқылы осы түсімдер реттеліп, сонымен қатар мемлекеттің кең көлемді қоғамдық қажеттіліктерін, атап айтқанда: денсаулық сақтау,шаруашылық салалары, әлеуметтік мұхтаждық, басқару, қорғаныс тағы басқа қаржыландыруға бағытталады.

3-тарауда. ҚР бюджет жүйесін ұйымдастырудағы ерекшеліктері. Еліміздің  тұрақты экономикасына қадам басуы - біріншіден мемлекеттік бюджеттің дұрыс бөлініп, қадағалауынан басталады қарастырылған. Жалпы айтқанда, мемлекеттік бюджет – мемлекеттің негізгі қаржылық жоспары ретінде танылуы деп түсінудемін.

Жалпы қорта келсек мемлекеттiк бюджет – үкiмет қолындағы ақша ресурстарының орталықтандырылған қоры. Бұл қаражат мемлекеттiк аппараттарды, қарулы күштердi қаржыландыруға және әлеуметтiк-экономикалық қызметтердi атқаруға жұмсалады. Қазiргi жағдайда бюджет экономиканы мемлекеттiк реттеудiң, шаруашылық конъюктураға ықпал етудiң, дағдарысқа қарсы шараларды жүзеге асырудың аса күштi құралы. Қазiргi мемлекеттiк бюджет, оның сан түрлi қызметiн көрсететiн күрделi де, көп қырлы құжат. Ең алдымен бюджетте – мемлкеттiң кiрiсi мен шығысының құрылымы бейнеленедi. Шығында бюджеттiк ассигнациялардың бағыттары мен қызметтерi көрiнедi. Өзiнiң құрылымы жағынан бюджеттiң шығыны мынадай бөлiмдерден тұрады: әскери шығындар, мемлекеттiк шаруашылық жұмыстарының шығындары, сыртқы экономикалық шығындар.

Мемлекет шығындарының басты тармағына – экономиканың өндiрiстiк секторының қызмет iстеуiн қамтамасыз етуге байланысты шығындар жатады. Әлеуметтiк инфрақұрылымдарға бiлiм беру мен денсаулық сақтауға бөлiнетiн шығындардың да үлесi айтарлықтай.

Мемлекет бюджетiнiң басты құрамды бөлiгi – жергiлiктi бюджеттер. Олар арқылы ең алдымен коммуналдық меншiк объектiлерi, жол, мектеп, байланыс құралдарын дамыту жәен тұрғын үй құрылысы қаржыландырады. Жергiлiктi бюджеттi жергiлiктi әкiмшiлiк, полиция, сот пен прокуратура пайдаланады.

Мемлекеттiк бюджеттiң кiрiстерi, бiрiншiден, орталық және жергiлiктi ұйымдар жинайтын салықтардан, бюджеттен тыс, мақсатты қорлардың төлемдерiнен құралады. Мұндай қорлардың құрылуы iрi қаражатты ресурстарын нақты мақсаттарға, ең алдымен әлеуметтiк-экономикалық сипаттағы мақсаттарға шоғырландыру қызметтерiнен тұрады. Бұлардың қатарына: әлеуметтiк қамсыздандыру, жол құрылысы, қоршаған ортаны қорғау, жұмыс күшiн даярлау, қайта даярлау және тағы басқалары жатады. Мемлекеттiк табыстың жалпы материалдық негiзiн ұлттық табыс құрайды.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Әкiмбеков С., Баймұхамедова А.С., Жанайдаров У.А. “Экономикалық теория”. Оқу құралы. Жалпы редакция С.Әкiмбековтiкi – Астана,2002.
2. Әубәкiров Я.Ә., Нәрiбаев Қ. Есқалиев М. “Экономикалық теория негiздерi”. Алматы: Санат – 1998.
3. А.Бердісүгірова, Астана-ақшамы 2009ж. 19 қаңтар, “Бюджет жүйесінің даму және жетілу кезеңдері
4. Ж.Бөкешова, Егемен Қазақстан 2009ж. 21 шілде
5. Балабанов И.Г., Гончарук О.В., Савинская Н.А. “Деньги и финансовые институты”. Учебное пособие. Санкт-Петербург:2000.
6. “Жалпы экономикалық теория”. Оқулық. Шеденов Ө.Қ., Сағындықов Е.Н., Жүнiсов Б.А., Байжомартов Ү.С., Комягин Б.И. Жалпы редакциясын басқарған Ө.Қ.Шеденов – Ақтөбе, “А-Полиграфия”, 2004.
7. Ильясов К.К., Саткалиева В.А. “Государственный бюджет”, Алматы: РИК; 1994.
8. Мауленова С.С., Бекмолдин С.Қ., Құдайбергенов Е.Қ. “Экономикалық теория”. Оқу құралы. Т.Рысқұлов атындағы қазақ экономикалық университетi. Алматы: экономика – 2004.
9. Мамыров Н.Қ., Тiлеужанова М.Ә. “Макроэкономика”. Оқулық – Алматы: Экономика,2003.
10. Ш.Несіпбаев, АльПари №1-2 2008ж.
11. Омарбекова А.К., Қаржы-қаражат 2009 ж., №3-4, 23-28 б.
12. Б.Өтебаев, Мемлекеттік бюджет, Алматы 2006ж.
13. С.Өсербайұлы,АльПари №1-2 2008ж., “Бюджеттер арасында шығындарды
14. Серік Пірназар, Егемен Қазақстан 2010 ж. 26 қараша
15. Смадиев, АльПари №1-2 2008ж., “Қаржы жүйесіндегі бюджеттің атқаратын рөлі, экономикалық мәні мен мазмұны”
16. С.Шайынғазы, С.Әліпбай, Егемен Қазақстан 2011ж. 26 қаңтар, 4-5б.
17. Щемелинин А.Ю., Автореферат, Алматы 2010 ж., 42 с.
18. ҚР Бюджет кодексі, Алматы 2008ж.
19. ҚР Салық комитетінің ресми сайты www.salyk.kz
20. ҚР Салық кодексі, Алматы 2010ж.
21. ҚР Қаржы министрлігінің ресми сайты www.minfin.kz
22. ҚР Сатистика агенттігінің ресми сайты www.stat.kz
23. ҚР Бюджет кодексі,Алматы 2008ж
24. Саясат №6-7, 2009ж.
25. О бюджетной системе. Закон Республики Казахстан от 1 апреля 1999 года № 357-1 с изменениями и дополнениями. – Алматы: ЮРИСТ, 2003. – 42 с.
26. Жакипбеков С.Т. Казначейский механизм исполнения бюджета (некоторые вопросы истории, теории и практики) / Под научной редакцией К.К. Ильясова. – Алматы: Каржы-каражат, 1999. – 128 с.
27. Общая теория финансов: Учебник/ Л.А. Дробозина, Ю.Н. Костантинова, Л.П. Окунева и др.; Под ред. Л.А. Дробозиной. – М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1995 – 256 с.
28. Преобразование финансовой системы в Республике Казахстан. Публикация Азиатского банка развития. Вашингтон - Алматы - Манила, 1997.
29. Финансы (В.М. Родионова, Ю.Я. Вавилов, Л.И. Гончаренко и др.); Под ред. В.М. Родионовой. – М.: Финансы и статистика, 1995. – 432 с
30. Государственный бюджет: Учебник/ Ильясов К., Саткалиева В., Зейнельгабдин А. и др.  – Алматы: РИК, 1994. – 268 с.