Негізгі құралдардың тозуы, жөндеудің есебі және аудиттің теориялық негіздері

Мазмұны

 

Кіріспе	6
1Негізгі құралдардың  тозуы,  жөндеудің есебі және            аудиттің теориялық негіздері	9
1.1 Негізгі құралдар түсінігі  және жіктелуі	9
1.2 Негізгі құралдардың амортизациясын есепке алу	14
1.3 Негізгі құралдарды жөндеу шығындарын есепке алу	23
1.4 Негізгі құралдардың аудитінің теориялық негіздері	30
2   «West құрылыс» ЖШС нің негізгі құралдарының тозуы мен жөндеу есебін ұйымдастыру	33
2.1 «West құрылыс» ЖШС - нің экономикалық сипаттамасы	35
2.2 «West құрылыс» ЖШС негізгі құралдарының амортизациясының және  жөндеудің есебі	41
2.3  «West құрылыс» ЖШС негізгі құралдарының қозғалысының есебі	46
3 Негізгі құралдардың тозуының аудиті және талдауы	51
3.1 Негізгі құралда аудиторлық тексерудің маңызы мен ақпарат көздері	51
3.2 «West құрылыс» ЖШС - нің негізгі құралдардың есебін талдау	53
3.3 «West құрылыс» ЖШС -нің негізгі құралдардың аудиті	59
Қорытынды	67
Пайдаланылған әдебиет тізімі	69

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі. Экономика салаларында жүргiзiлетiн есептер жүйесiнiң арасында бухгалтерлiк есептiң алатын орны ерекше. Барлық экономикалық ғылымдар iшiнде бухгалтерлiк есеп,  алдында дараланып тұратын бөлек ғылыми сала. Бұл ғылымды жан-жақты зерттейттiн, экономикалық жағынан талдайтын, өз алдына ғылыми даму жолдарын анықтайтын әдiстермен бұл ғылымды оқытатын пән бар. Осы орайда қоғамдағы өндiрiс процестерiн бухгалтерлiк есеп ғылымының мәні деп айтуға болады, немесе әрғамдыә өндiрiс процестерiн бухгалтерлiк есепке алынатын бiр тұтас тұлға деп атқрауға болады. өйткенi бухгалтерлiк есеп қоғамдық өндiрiстiң дамуы жолында қажет. Бухгалтерлiк есептiң мәлiметтерi мен көрсеткiштерi қоғамдық өндiрiстiң дамуын экономикалық тұрғыдан зерттеуге бiрден-бiр негiз болып табылады. Сондыәтанда бухгалтерлiк есептiң негiзгi мiндетi экономика салаларының барлығында нақты, тұжырымды мемлекеттiк талапқа сай есептеу жұмыстарын жүргiзу. Қоғамымыздың даму кезеңдерiнiң қай сатыларында болмасын дамудың объективтi экономикалық заңдылықтарын анықтау және сол заңдылықтарды пайдалану шараларын дұрыс белгiлеу ұшiн есеп жұмыстарын, соның iшiнде бухгалтерлiк есептi дұрыс ұйымдастыра бiлудiң мәнi мен маңызы өте жоғары болып табылады. Кәсіпорын даму нәтижесiнде бухгалтерлiк есептiң ұйымдастырылуына қойылатын талаптардың өсуi, мiндеттердiң артып отырғандығы оның тарихынан белгiлi.[1]

Дипломдық жұмыстың құрылымы қазіргі нарықтық экономикаға өту кезіндегі негізгі құралдардың амортизациясы және жөндеу есебі мен аудитін қарастырдық. Диплом жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, яғни әрбір бөлім жеке бөлімшелерге бөлініп, кең мағынада түсінік береді, сонымен қатар қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан құралған. Дипломдық жұмыста 17 кесте құрастырылған, олар, негізгі құралдарды жөндеу жұмысы барысында бухгалтерлік есеп шоттары бойынша жүргізілген операциялар, жалға берілген негізгі құралдар есебінің жүргізілуі, кәсіпорынның баланс активтерінің есептегі жылғы құрамымен орналасуы,кәсіпорынның қаржылық қызметін талдау, көрсетілген көсткіштерінің факторларының әсерін бағалау, негізгі құралдар пайдалаунының тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер.

Қазақстан Республикасында 28.02.2007 жылы «Бухгалтерлік есеп пен  қаржылық есептілік туралы» ҚР Заңы қабылданып, қолданылуға енгізілді.      Қаржылық есеп бере екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлім жеке кәсіпкерлер  және орташа кәсіпорындарға арналған, екінші бөлімі Қазақстан территориясындағы  үлкен кәсіпорындарға және шетелдік  серіптестік 

Тақырыптың өзектілігі кез келген өндіріс өз қызметіне құрал-жабдықтарын тартса ғана жүреді, ал ол еңбек заттары (шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар) және еңбек құралдары (машина, станок) болып бөлінеді. Бұл арада еңбек құралдарының құрамы сыртқы  белгісімен емес, олардың өндіріс процесінде атқаратын роліне қарап анықталады. Тартылған негізгі құралдарды жұмыс жағдайында ұстау үшін оларды мерзім сайын жөндеу және амортизациялық сомасын дұрыс есептеу қажет.

Мысалға, заводта дайындалған  бу қазаны сол зауыт үшін дайын  өнім болып саналады; ал орнату үшін сатып алған субъект  үшін осы  қазан еңбек құралы болып табылады. Осы қазанды келешекте қайта сатуға алса, онда ол тауар болып табылады.

Негізгі құралдар материалдық  өндіріс саласында да, өндірістік емес (әлеуметтік) салада да ұзақ уақыт  бойы (бір жылдан астам) қызмет етеді.

Осы негізгі  құралдарға: үйлер, ғимараттар, көп  жылдық екпе ағаштары, машиналар және құрал-жабдықтар (соның ішінде автоматты  машиналар және құрал-жабдық); машиналар  және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары  және қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар; есептеу техникасы; басқа  материалдар мен құрал-жабдық, көлік  құралдары, құрал-сайман, өндірістік мүлік  және жабдықтар. Шаруашылық мүлкі: жұмысшы  және өнім беретін мал, көп жылдық екпе ағаштар, жерді жақсартуға (ғимараттарсыз) шыққан күрделі шығын, басқа да негізгі  құралдар жатады.

Негізгі құралдың бастапқы құны мынадай жолмен анықталады:

Жер учаскелері бойынша меншік немесе тұрақты пайдалану  құқығы – актіде көрсетілген сатып алу құны, қозғалмайтын мүліктер бойынша агенттерге берілген сыйақы, сатып алу-сату келісімін рәсімдеу бойынша көрсетілген қызметтердің төлемі, жерді мақсатты пайдалануға дайындау бойынша (ескі үйлерді бұзу, тазалау, тегістеу, т.б. кезінде алынған материалдарды сатудан түсетін табыстың  шегерілімінен басқа) жұмсалатын шығыстар;

Бірақ та біз ұмытпауға тиіспіз әр бір  затты ұқыпты ұстамаса онда ол бұзылып  қалады негізгі құралдарда сол сияқты бұзылуы мүмкін. Бұндай жағдайда біз  оның бетін ала аламыз – жөндеу арқылы. Жөндеу есебі кәсіпорынға  қажет. Негізгі құралдың есептен шыққан жағдайында өндіріс процесі де тоқтауы мүмкін. Ал өндіріс процесінің тоқтауы біздің пайда табуымызға кедергісін жасайды. Ал жөндеу арқылы біз өндіріс процесінде көп жетіктіктерге жетеміз.

16 «Негізгі құралдар»  IAS Халықаралық қаржы есептілігінің  стандартына сәйкес негізгі құралдар  бухгалтерлік есеп пен қаржылық  есептілігінде олар түскен сәттен  бастап теңгерңммен (баланстан)  шыққанша бастапқы құны бойынша  көрсетіледі. [2]

Өзіндік құн- бұл активті сатып алу  үшін немесе тұрғызу кезінде берілген төленген ақша қаражаттарының немесе ақша қаражаты баламаларының сомасы немесе өзге қарсылама берудің әділ құны, не бұл қолданылатын жерде  мұндай активті басқа Халықаралық  қаржы есептілігінің стандарттардың, мысалы, 2 – «Үлестік құралдар негізіндегі  төлемдер»  IFRS Халықаралық қаржы  есептілігінің стандартының нақты  талаптарына сәйкес оны бастапқы тану кезіндегі бағалау сомасы. Дипломдық  жұмыстың тақырыбы «Негізгі құралдарының тозуы және жөндеу есебі мен аудиті»  болғандықтан мен  негізгі  құралдар тозуын  есептелуіне теориялық  анықтама бере отырып «West құрылыс» ЖШС –да  негізгі құралдардың амортизация есептеуін ұйымдастыруды  талқыладым.

Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №16 ХҚЕC-қа сәйкес ұйымдастырылады. Осы  стандарт негізгі құралдың есебін жүргізудің, субъектіге жататын меншік құқығын, шаруашылық пен оперативтік басқару  жүйесін анықтайды.

    Зерттеу жұмысының мақсаттары ұйымның негізгі құралдардың құрылымын, өзгерісін және жағдайын, олардың есебін білуге ерекше көңіл бөлінеді. Осы мақсатқа байланысты мынадай міндеттер қойылады:

• негізгі құралдарды жөндеу есебін жүргізу;
• негізгі құралдар қозғалысының есебін жүргізу;
• негізгі құрадардың амортизациясын есептеу;
• негізгі құралдардың түгенделу есебін дұрыс ұйымдастыру;
• негізгі құралдардың тиімді пайдалануын талдау.

    Дипломдық жұмыстың зерттеу  объектісі «West құрылыс» ЖШС болып табылады.

    Алға  қойылған міндеттерді шешу  үшін «West құрылыс» ЖШС 2010-2011 жылдардағы есеп мәліметтері алынды.

Дипломдық  жұмысты жазу барысында   «West құрылыс» ЖШС – ның  материалдары  кеңінен қолданылды.

Осы жұмыстың тақырыбын ала отырып, алға қойылған негізгі мақсаты -  негізгі құралдарының тозуын есептеуіндегі аудиттің жүргізу тәртіптері мен әдістері, аудитті жүргізудің кемшіліктері мен артықшылықтарын көрсету, жетілдіру жолдарын анықтау болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Негізгі құралдардың  тозуы, жөндеудің есебі және аудиттің теориялық негіздері

 

1.1 Негізгі құралдар түсінігі  және  жіктелуі

 

Қандайда  бір кәсіпорын немесе өндіріс  болмасын, олар өз қызметін атқару барысында  құрал – жабдықтарды қолданатыны  мәлім. Бұл құрал – жабдықтар  еңбек заттары (шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар) және еңбек құралдары (машина, станок) болып бөлінеді. Бұл оларда еңбек  құралдарының сыртқы белгісімен емес, олардың өндірісі үрдісінде атқаратын  рөліне қарап бөлінеді.

Негізгі құралдарды бухгалтерлік есепке алуды  дұрыс ұйымдастырудың базасы негізгі  құралдардың бекітілген типтік жіктелуі мен есепке алуда оны бағалауға  бірыңғай принципті ұстану болып  табылады.

Бухгалтерлік  есеп позициясынан қарағанда, № 2 Қаржылық Есептің Ұлттық Стандартына сәйкес негізгі құралдар деп - өнім өндіруде, жұмыстарды орындауда, қызмет көрсетуде  немесе кәсіпорынды басқару үшін 1 жылдан  артық кезеңде қолданылатын, бухгалтерлік баланс активінде көрсетілетін мүліктерді айтады.[3]

16 «Негізгі құралдары» Қаржылық  есептің халықаралық стандартына  сәйкес жылжымайтын мүлік, ғимараттар  мен құралдарға материалдық-заттай  формадағы активтер жатады.[4]

Сонымен бұл анықтамалардың барлығы да әр түрлі тұрғыдан негізгі құралдар табиғатын толық сипаттау мүмкіндігін  береді.

Негізгі құралдар жөнінде В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт  мынадай түсінік береді:

« Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс  үрдісінде ұзақ уақыт бойы,  яғни бір жылдан астам уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін, көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орынын жұмысқа, көрсеттетін қызметке есептелінетін  амартизациялық аударым мөлшері  шегінде біртіндепауыстырып отыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық  активтерді айтады ». [5]

Ал Қ.Л.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева, Н.А. Құдайбергеновтардың  берген анықтамасы былай көрсетілген:

 «Негізгі  қорлар (құрал – жабдықтар) –  бұл материалдық өндіріс саласында  да, өндірістік емес салада да  ұзақ уақыт бойы қолданылып  жүрген материалдық активтер  «Құны қырық айлық есептік  көрсеткіштен артық және қызмет  мерзімі 1 жылдан астам, салық  заңдарына сәйкес амортизациялауға  жататын активтер (еңбек құрал  - жадықтар) салық салу мақсатында  негізгі құралдар – жабдықтар  болып табылады. [6]

« Негізгі  құралдар – сатып алған кездегі  құны тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда  белгіленден 50 айлық есептің көрсеткіштен астам болатын, жұмыс істеген  мерзімі бір жылдан артық материалдық  активтер» - деген анықтаманы Б.Оразбекұлы беріп өткен.[7]

      Салық Кодексінде бұл туралы  мынадай анықтама берілген:

“Негізгі  қорлар (құрал - жабдықтар) – бұл  материалдық өндіріс саласында  да өндірістік емес салада да ұзақ уақыт  бойы (1 – жылдан астам) қолданылып жүрген материалдық активтер”.[8]

   Осы негізгі құралдарға: жер, ғимараттар, көп жылдық екпе ағаштары, машиналар  және құрал жабдықтар  (соның ішінде автоматты машиналар және құрал жабдық) машиналар мен жабдықтар өлшеу, реттеу аспаптары және қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар, шаруашылық мүлкі, жұмысшы және өнім беретін мал; жерді жақсартуға (ғимараттарсыз) шыққан күделі шығын; басқа да негізгі құралдар жатады.

Көлеміне  немесе бағасына (арзан – қымбаттылығына) қарамастан пайдалану мерзімі бір  жылдан аспайтын өндіріс құралдары  негізгі құралдардың қатарына жатпайды. Сонымен қатар негізгі құралдар құрамына кәсіпорынның қоймаларындағы дайын ұйымдар ( тауарлар) болып саналатын  жабдықтар мен машиналар, күрделі  құрлыс құрамында есептелінетін  монтаждауды ( құрастыруды ,орнатуды) қажет  ететін жабдықтар, жасалып (салынып) біткен, бірақ әрі пайдалануға берілмей тұрған машиналар мен жабдықтар, сондай – ақ құрлыс – монтаж жұмысының  өзіндік құнының құрамында қаралған үстеме шығындардың есеінен салынған титулдық тізімге кірмеген ғимараттар мен тетіктер, сонымен бірге жас  малдар, яғни мал төлдері жатпайды.

Кәсіпорында негізгі құралдардың  есебі № 16 “Негізгі құралдар” қаржылық есептің халықаралық стандартына  сәйкес ұйымдастырылады. Осы стандарт негізгі құралдың есебін жүргізудің, субъектіге жататын меншік құқығын, шаруашылық пен оперативтік асқару жүйесін анықтайды.  Осы стандарттың  мақсаты жылжымайтын мүлік, үйлер  мен жабдықтар есебінің тәртібін анықтау болып табылады. Жылжымайтын  мүлік, үйлер мен жабдықтар есебінің негізгі мәселелері активтерді тану кездерін анықтау, олардың баланстық  құнын және осыларға байланысты танылуға тиісті амортизациялық аударымдарды анықтау  болып табылады. Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар амортизациясы - бұл активтің амортизацияланатын өзіндік құнын оны пайдалы  пайдалану мерзімінің ішінде жүйелі түрде бөліп отыру. Амортизацияланатын құн - бұл активтің өзіндік құны немесе жою құны шегеріліп, қаржы есептілігінде  өзіндік құнның орнына көрсетілген  басқа шама.