Негізгі құралдардың тозуы, жөндеудің есебі және аудиттің теориялық негіздері

«West құрылыс» ЖШС -ы бойынша қаржылық есеп беру  есеп саясатына сәйкес әр есепті жылдың 20 наурызынан кешіктірмей, міндетті түрде төленеді.

Қаржылық  талдаудың қажеттілігі оның нарықтық құнын арттыру резервтерін анықтау  және тиімді дамуды қамтамасыз ету  мақсатында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің қаржылық жағдайы мен негізгі  нәтижелерін зерттеу мүмкіндігінен  тұрады.

Талдаудың негізгі мақсаты – кәсіпорынды  жалпы және сонымен бірге оның қаржылық ресурстарын басқарудағы  ең күрделі проблемаларды айқандау.

Қаржылық  талдаудың мақсаттары:

-  қаржылық  жағдайдың көрсеткіштерінің өзгерістерін  табу;

-  кәсіпорынның  қаржылық жағдайына әсер ететін  факторларды табу;

-  қаржылық  жағдайдың сандық және сапалық  өзгерістерін бағалау;

-  кәсіпорынның  қаржылық жағдайдың белгілі бір  датаға (күнге) бағалау;

-  кәсіпорынның  қаржылық жағдайының тенденцияларының  өзгерісін бағалау;

-  кәсіпорынның  қаржылық жағдайдың тенденцияларының  өзгерісін анықтау;

 

Кесте 4

«West құрылыс» ЖШС кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметінің көрсеткіштері

 

Көрсеткіштер	2010ж тг		2011ж  тг	Ауытқулар
				+;-	%
1.Өнім өткізуден түскен  табыс, мың теңге	88911375,81		99209703,14	10188327,33	10,2
2. Жұмыс істейтін адамдардың орта тізімдік саны	18		19	+1	5,26
3. Негізгі құралдардың жылдық  орташа құны, мың теңге	539304,95		613631,11	+74 326,16	12,1
4. Ағымдағы активтердің  жылдық орташа құны, мың  теңге	345445,5		296643,3	-480802,2	-16
5. Еңбек өтімділігі (1жол/2жол), тенге	4945631,9		5221563,3	+526794,1	1
6. Қор қайтарымы (1жол / 3жол), тенге	165,0		161,6	-3,7	-2,29
7.Қор сиымдылығы (3жол/1жол), теңге	0,00	0,01		-	-
8. Өнімнің өзіндік құны, мың теңге	79110115	88218653,1		+80307642,1	91
10. Кезең шығындары. Мың теңге	-	-		-	-
5 ші кестенің жалғасы
11. Салық салғанға дейінгі табыс	3105451	3203966,6		+98515,6	3,07
12. Корпаративтік табыс  салығы бойынша шығындар, мың  тг	913670	988590		+74920	7,58
13.Көзделмеген жағдайлардан табыс	-	-		-	-
14. Таза табыс	2010618,34	2215346,60		-71122584,93	-3
15. Активтер айналымы (бір)	0,1	0,1		-	-
16. Ағымдағы ақтивтер айналымы (бір)	-	-		-	-
17. Ағымдағы активтердің бір рет  айналымының ұзақтығы (күн)	-	-		-	-
18. Сату рентабельділігі	2,2	2,2		-	-
19. Активтер рентабельділігі;	-	-		-	-
20.Меншікті капитал рентабельділігі	110000,00	110000,00		-	-
Ескерту- [27] негізінде автормен құрастырылды

 

«West құрылыс» ЖШС -нің экономикалық талдауын қарастыра отыра мен 2011 жыл мен 2010 жылды салыстырып, көптеген ауытқуларды байқадым. Айта кететін болсам, мысалы өнімді өткізуден түскен табыс 2010 жылға қарағанда 2011 жылы 10,8% өсті. Кәсіпорындағы жұмысшылар саны да 2010 жылдан 2011 жылға қарағанда 5,26% ұлғайды. Негізгі құралдардыңда жылдық орташа құны 12,1% өсті. Еңбек өтімділігі 1% ұлғайды.Бірақ қор қайтарымы -2,29 % кеміді.

Кәсіпорынның  негізгі  шаруашылық қызметі  болып,  қалада орналасқан  және басқа қалаларда орналасқан негізгі құралдарды жөндеу жұмысы болып  табылады.

Баланс  активтерін талдау барысында келесі мақсаттар шешіледі:

• активтердің құрамын, құрылымын және динамикасын қарастыру;
• кәсіпорынның өндірістік потенциалын жағдайын қарастыру;
• кәсіпорын құралдарының активтер түрлері бой ынша жайғастырып қарастыру;
• қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтер жағдайын  және олардың   арасалмақтарын қарастыру;
• қысқа мерзімді дебиторлық берешектердің өзгерістерін қарастыру.

Баланс  мәліметтері арқылы активтердің  құрамы мен құрылымын, олардың динамикасын  оқып білу үшін баптар бойынша іріленген  келесі сараптамалы кесте құрылған .

Кестедегі мәліметтер бойынша кәсіпорынның активтері  есепті жылы 28,9%  өсіп отыр, оны оң нәтиже деп бағалауға болады. Мұндай дамуға себеп болған өндірістік запастардың (14,1%) және ақша құралдарының (13,2%) абсолюттік өсімдері.Бірақта бұл активтердің  есепті жылғы үлестерінің төмендеуі  негізгі құралдарының (-13,7%) төмендеуіне  себеп болды. 

Кесте 5

«West құрылыс» ЖШС -тің  мүлкінің құрамы мен құрылымы

 

Актив	2011ж		2010ж		Айырмашылығы
	Мың,тг	Үлес салмағы	Мың,тг	Үлес салмағы	Мың ,тг	%
Ақша құралдары	820461,23	2,5	711723,07	2,9	+108738,16	+13,2
Қысқа мерзімді дебиторлық борыш	23063323	72,1	16035124	67,3	+7028199	+30,4
Қорлар	7175288,89	22,4	6158855,61	25,8	+1016433,28	+14,1
Басқа қысқа мерзімді активтер	345445,5	1	296643,3	1,2	+48802,2	+14,1
Негізгі құралдар	539304,95	1,6	613631,11	2,5	-74326,16	-13,7
Баланс	31943 823,57	100	23815977,09	100	9250138	+28,9
Ескерту: бұл кестедегі көрсеткіштер статистикалық мәліметтерден алынған

 

Бірақ осы  қорытындыны растау немесе жоққа  шығару үшін қандай мүлік түрлерінің арқасында азаю болып отырғанын  зерттеуіміз керек.

Кестедегі мәліметтер бойынша, ақша қаражаттарынан басқа, мүлік баптарының түгелдей дерлік түрлерінің азаюымен қамтамсыз етілген, атап айтқанда:

- негізгі  құралдар құны  74326,16 мың теңгеге  азайды. Негізгі құралдар құнының  азаюының себебі, пайдалану мерзімінің  өтуінен кейінгі негізгі құралдардың   есептен шығарылуы, сонымен қатар  амротизация сомасының есептеуі;

- өндірістік  қорлар 1016433,28 мың теңгеге өсті, осы  баптың өсудің себебі, кәсіпорынға  материалдық қорлардың келіп  түсуі;

- ақша  қаражаттар бабы талдамалы мерзім  ішінде 108738,16 мың теңгеге көбейді.Оның  себебі, кәсіпорынның көрсетілетін  қызметі ұлғайып өсті.Ол кәсіпорын  үшін оңынан бейнеленеді, өйткені  кәсіпорында несие берушілердің  алдыңдағы берешекті өтеуге қаражаттарының  бар болуын көрсетеді.

Кестедегі мәліметтер бойынша кәсіпорынның пассивтері  есепті жылы көбейді. Оның себебі:

• кредиторлық берешектің 7374898,15 мың теңгеге көбейді.Себебі кәсіпорынның қызметінің ұлғаюына байланысты, жеке және заңды тұлғалардың алдында берешектері өсті ;
• салық міндеттемелері  420100,07 өсті. Себебі, кәсіпорынның көрсетілген қызметтен түскен табысының өсуімен байланысты төленетін салық сомасы ұлғайды;
• Жарғылық капитал өзгеріссіз түрде қалды.

 

Кесте 6

«West құрылыс» ЖШС капиталы мен міндетеменің құрамы мен құрылым

 

Пассив	2011ж		2010ж		Айырмащылығы
	Мың,тг	Үлес салмағы	Мың,тг	Үлес салмағы	+,-		%
Салықтық міндеттемелер	5391323,68	16,8	4971233,61	20,8	+420100,07		+9
Басқа міндетті және ерікті төлемдер бойынша  міндеттемелер	52705	0,16	43750	0,18	+8955		+16,9
Қысқа мерзімді  кредиторлық берешектер	24134559,29	75,5	16759661,14	70,3	+7374898,15		+30,5
Басқа қысқа мерзімді міндеттемелер	39889	0,12	31714	0,13	+8175		+20,4
Капитал	110000	0,3	110000	0,4	-		-
Шығарылмаған табыстар (жабылмаған шығындар)	2215376,60	6,9	1899618,34	7,9	+315758,26		+14,2
Капитал, барлығы	2325376	7,2	2010618,34	8,4	+315757,66	+13,5
Баланс	31943853,57	100	23815977,09	100	+8 127 876,48	25,4
Ескерту: бұл кестедегі көрсеткіштер статистикалық мәліметтерден алынған

 

Негізгі құрал  өндіріс процесіне катысуымен, жылдар мерзімінің әсерімен, табиғат күшінің эсер етуімен пайдалану процесінде біртіндеп тозады. Тозудың екі түрі болады: табиғи және сапалық (моральдық) (заман талабына сай келмеуі).

 

Кесте 8

«West құрылыс» ЖШС негізгі құралдар есебінің орташа жылдық құны

 

Негізгі құралдар	2011ж	2010ж	Айырмашылығы
			+,-	%
Ғимарат	369 652,475	409 087,4	-39434,9	-9,6
Көлік құралдар	4 214	4500	-286	-6,7
Қоймалар	165438,475	200043,71	-34605,2	-20
Барлығы	539304,95	613631,11	-74326,1	-13,7
Е  Ескерту:бұл кестедегі көрсеткіштер статистикалық мәліметтерден алынған

Осыған орай төменде ЖШС «West құрылыс» ЖШС кәсіпорынның негiзгi құралдар қозғалыс есебінің  2010-2011 жылдардағы көрсерткiштерi  көрсетiлген.

 

     

 

Сурет 1.  ЖШС «West құрылыс» ЖШС кәсіпорынның негiзгi құралдар қозғалыс есебінің  2010-2011 жылдардағы көрсерткiштерi

 

 «West құрылыс» ЖШС -нің негізгі құралдарының талдануын айта кететін болсақ,  келтірілген кесте арқылы кәсіпорынның 2010 жылдан 2011 жылға салыстырғанда негізгі құралдар -13,7%  төмендегенін  көреміз.

Оның себебі: пайдалану  мерзімінің өтуінен кейінгі негізгі  құралдардың  есептен шығарылуы  және кәсіпорын негізгі құралдарға амортизация есептеді.

Негiзгi құралдар өндiрiс процесiнде  ұзақ уақыт бойы пайдаланылады. Осы  уақыттың iшiнде бiртiндеп тозады, өзiнiң  құнын өндiрiлген өнiмдерге, жұмыстарға жән көрсетiлген қызметтеге бөлшектеп  бере отырып, олардың өзiндiк құнында iске асады. Негiзгi құралдарды түгендеу, яғни тiзiмге алу жылына бiр рет  жүргiзiледi және оны жүргiзушiлердің мүшесiн бiрiншi басшы бұйрық арқылы тағайындайды.

Негiзгi құралдардың тозуы мен  амортизациясын есептеу, оның қызмет еткен  кезеңiне байланысты процентпен анықталады және ол ''Негiзгi құралдардың тозуы'' атты шотта көрсетiледi.  

Негiзгi құралдар туралы жүргiзiлетiн  есеп жұмыстары және олардың қозғалысы  бастапқы құжаттар арқылы жүргiзiледi. Сонымен бiрге олардың толық  теңгеге айналдырылған сомалары есепке алынады.

Жалпы алғанда негiзгi құралдарды есепке алу Бас шоттар жоспарында бөлек  шотта  көрсетiледi.

Қорыта келе бұл бөлімінде «West құрылыс» ЖШС есеп саясаты мен экономикалық жағдайы қарастырылды.  Мұнда есеп саясатының құрылымы көрсетіліп,  компанияның балансының активі мен пассиві талданды.

 

2.2 «West құрылыс» ЖШС негізгі құралдарының амортизациясының және  жөндеудің есебі

 

 «West құрылыс» ЖШС негізгі құралдардың құны бойынша амортизацияны бірқалыпты (түзу сызықты) есептеу әдісін қолданады, яғни объектінің кұны, оның қызмет ету мерзімі ішінде өндіріс шығындарына біркелкі норма бойынша жатқызылады. Бұл әдіс негізгі құралдардың тозуына, оның қызмет ету мерзімінің ұзактығына байланысты болып келеді.

Әрбір келіп  түскен негізгі құралдар бойынша  бастапқы бухгалтерлік құжат – негізгі  құралдарды түгендеу карточкасы, қаржы  министрлігінің 21.06.2007ж  № 216 бұйрығымен бекітілген бастапқы бухгалтерлік құжат  – Форма «Негізгі құралдар»-6 толтырылады.

Бұл тәсілде  амортизациялық соманы аудару үшін:

• қызмет етудің пайдалы мерзімі. Бұл кезде пайдалануға берілген объектінің 
  жағдайы ескеріледі және күтіп ұстау жағдайына да байланысты болып келеді 
  (жөндеу мәселесі және техникалық жағдайы, ауа райының оған тигізетін әсері т.б.)
• Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының белгіленген 
  амортизациялық нормасының шегінде.
• Шаруашылық жүргізуші субъектісіндегі белгіленген нормалар, салық зандылығының нормасынан аспауы тиіс  [27].

«West құрылыс» ЖШС активінде ғимарат, қойма және  Mersedes Benz E 200 автокөлігі бар.Ғимараттың пайдалану мерзімі 25 жыл. Ғимарат 3 жыл бойында қолданылды.

Компания  амортизацияның тұзу сызықты әдісін қолданады.

 

Кесте 9

Компанияның ғимаратына біркелкі әдіспен амортизация  есептеу

 

Мерзімі	Бастапқы құны	Амортизацияның жыддык сомасы	Жинакталған тозу сомасы	Қалдык құны
Сатып алынған мерзімі: 1-ші жылдың аяғында	43 500 000	4 350 000	4350000	39150000
2-ші жылдың аяғында	43 500 000	4 350 000	8700000	34800000
3-ші жылдың аяғында	43 500 000	4 350 000	13050000	30450000
4-ші жылдың аяғында	43 500 000	4 350 000	17400000	26100000
Ескерту: бұл кестедегі көрсеткіштер статистикалық мәліметтерден алынған