Автор работы: Пользователь скрыл имя, 05 Ноября 2015 в 20:26, курсовая работа
Бұл жылдары ұлт саясатында, әлеуметтік-экономикалық және кадр мәселелерінде көптеген ауытқушылыққа жол берілді. Жалпы барлық кеңес қоғамы үшін бұл кезде қоғамдық ойдың мәні өзгеріп, сөз бен істің арасында алшақтық, қайшылық кең өріс алды. Кадр мәселелерін шешу партия комитеттерін тек бірінші басшыларының айтуымен, солардың таңдауымен жүретін болды. Оларды іріктеуде тек туыстық, жерлестік, бастыққа берілгендік жағдайлар маңызды рөл атқарды. Бұл Коммунистік партияның, соның ішінде Қазақстан Компартиясының да барлық деңгейінде көрініс тапты.
Сонымен, 1990 жылы М.Горбачев Жоғарғы Кеңеске өзінің ымыраластық, сонымен бiрге нарыққа өту бағдарламасын ұсынды. Дағдарыс өсiп келе жатты. Елдегi М.Горбачевтiң беделі құлай бастады. 1988-1991 жылдары КСРО-ның ішкі саясатында өзгерiстермен ерекшеленді. АҚШ президенті Р.Рейганмен үш рет кездесу нәтижесінде М.Горбачев орташа және аз қашықтықтағы зымырандарды жою келісіміне қол жеткізді, 1988 жылы кеңес әскерлерiнің Ауғанстаннан шығарылуы басталды.
1991 жылдың қыркүйегiнде Ауғанстанға кеңес және американдық қарудың жабдықтауларын тоқтату туралы келiсiмге қол жетті. Осы жылы КСРО Кувейт қатынасында (өз бұрынғы одақтасы) Ирак агрессиясында АҚШ-тың жағында болды, Израиль және ОАР мемлекеттерімен дипломаттық қатынас орнатты (6, 21).
Қазақстанда Одақтың барлық жерлеріндегі сияқты тоқырау жылдарында басқару ісінде жағымпаздық, парақорлық, рушылдық, жершілдік сияқты көптеген келеңсіз құбылыстар кеңінен орын алды. Бұл жылдары ұлт саясатында, әлеуметтік-экономикалық және кадр мәселелерінде көптеген ауытқушылыққа жол берілді. Жалпы барлық кеңес қоғамы үшін бұл кезде қоғамдық ойдың мәні өзгеріп, сөз бен істің арасында алшақтық, қайшылық кең өріс алды. Кадр мәселелерін шешу партия комитеттерін тек бірінші басшыларының айтуымен, солардың таңдауымен жүретін болды. Оларды іріктеуде тек туыстық, жерлестік, бастыққа берілгендік жағдайлар маңызды рөл атқарды. Бұл Коммунистік партияның, соның ішінде Қазақстан Компартиясының да барлық деңгейінде көрініс тапты.
Көптеген басшы партия қызметкерлері мен партия комитеттері ескіше қызмет етті Осыдан келіп, аса маңызды мәселелерді шешуде принципсіздік, тұрақсыздық, қоғамдағы жағымсыз жағдайларды жасауға, аздаған жақсы істерді ерекше мадақтап, жоғары көтеруге, болып жатқан істердің барлығын тек жақсы жағынан көрсетуге тырысты. Міне, осымен байланысты 1986 жылғы ақпан айында болып өткен Қазақстан Компартиясы XVI съезінде жасаған баяндамасында, ол кезде республика Министрлер Кеңесінің төрағасы болып істеген Н.Ә.Назарбаев және съезде шығып сөйлеген басқа да делегаттар мұндай келеңсіз жағдайларды өткір сынға алды. Олар көптеген күрделі және маңызды мәселелерді партия комитеттерінің уақытылы шешпейтінін, олардың қызметі ауқымынан тыс қалатынын, проблемалық мәселелерді шешуге ескіше қараудың кеңінен орын алып отырғанын ешқандай бүкпесіз айтып берді.
Қазақстандағы қайта құрудың екiншi жылы мұңлы оқиғаларымен ерекшеленді. 1986 жылдың 16 желтоқсанында (ҚКП ) Қазақстан коммунистiк партиясының (ОК ) орталық комитетiнiң пленумы өттi. Күн тәртiбiнде ҚКП ОК бiрiншi хатшысын таңдау бірлестік сұрағы тұрды. ҚКП ОК бiрiншi хатшысылығына Д.Қонаев зейнетке жiберiлгеннен кейін орынына бiрауыздан Ульянов обкомның бiрiншi хатшысы болып жұмыс iстеген Г.Колбинды сайлады.
1986 жылдың таңертең 17 желтоқсанында таңертең Алма-Атада жастардың шешiмге қарсы наразылық демонстрациялары басталды, бұл 2 күнге созылды және тарихта 1986 жылы Алма-Атадағы Желтоқсан оқиғасы деген атпен қалды.
17 желтоқсанның түсінде Л.
Кешке 17 желтоқсан күні шеруді таратып жiберудің бiрiншi талпынысы басталды, бұған өрт машинасы, сапер жауырындары, таяқ, қызметтiк иттер қолданылды. Жаппай тәртiпсiздiктер басталды.
Таңертең 18-і күні Алма-Атаға елдiң басқа қалаларынан арнайы бөлiктерi келді. Кешке таман шерушілерді алаңнан ығыстыру басталды. Шеру тегiстелдi.
Ресми дерек бойынша, Алма-Атада жаппай тәртiпсiздiктер кезінде арналған - атаға 2 адамды қаза тапты, 11 өртелді, 24 көлiк құралы зиян шегілді, 39 автобус, 33 такси істен шықты, 13 жатақхана, 5 оқу орындары, 6 кәсiпорындар мен 4 әкiмшілік ғимараттарға материалдық залал келтірілді (8, 12).
Наразылық шерулер сонымен бiрге Жезқазған, Павлодар, Қарағанды, Талдықорған, Арқалық, Көкшетау, Шымкент қалаларында да өттi. Шерулер басылғаннан кейін өкiмет қысымшылықты бастады. Шамамен 900 адам әкiмшiлiк жазаға ұшырады. 300 адамнан астамы ЖОО-лардан шығарылды, 319 оқиғаға қатысушылар жұмыстарынан шығарылды, , СОКП қатарынан-52, ВЛКСМ – 758 адам қысқартылды. Жалпы ұсталғандар саны 8500 адамды құрады. Тек - К.Рысқұлбеков - С.Савицкийдi өлтiрді деп айыпталып өлім жазасына ұшырады, кейін бұл жаза 20 жыл бас бостандығынан айырумен алмастырылды.
1986 жылғы желтоқсан оқиғасына жылдар бойы қордаланған осындай себептер түрткі болды. Орталықтың өктемдік әрекеттері мен демократиялық принциптері арасындағы қайшылықтар, шовинистік саясат т. б. қалыптасқан жағдайлар наразылықтың негізгі себептері болды. 1986 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан коммунистік партиясының Орталық Комитетінің V пленумы болды. Пленумда Қазақстанды көп уақыт бойы басқарған Д. Қонаевты орнынан босатып, мемлекет басшылығына республика халқына бейтаныс Ульяновск облысы партия комиетінің бірінші хатшысы болған Г. В. Колбин тағайындалды. Ел басшылығының ауыстырылуына арналған бұл пленум 18 минутқа ғана созылды. Орталықтың бұл әрекеті барып тұрған саяси қателік және халық мүддесін мүлде елемеушілік болды.
1986 жылы 17 желтоқсанда Алматы қаласында республика басшылығының ауыстырылуына қарсылық ретінде жастар толқуы басталды. Мұндай наразылықтар басқа қалаларда да өтті. Наразылықтың басты қозғаушы күші студенттер, жастар болды. Жастар толқуы бейбіт жағдайда Алматы көшелерінде басталды. Жастар шеруі құқық бұзушылық, ұлтшылдық сипаттан алшақ еді. Тек лениндік ұлт саясатының бұрмаланбауы, әр ұлтқа өз басшысын қою керек деген сөз жазылған тақтайлар ұстап жүрді.
Бюрократиялық жүйеге үйренген республика басшылары жастар пікірін тыңдағылары келмей, олардың тез тарауын талап етті. Шеруді тарқату мақсатында республика басшылары Алматы горнизоны, басқа да әскери күштер жастар жиналған Брежнев алаңын қошады. Демонстрацияны тоқтату мақсатында КСРО-ның кейбір өңірлерінің ішкі әскер бөлімдері әкелінді. Осыншама ірі күштер сапер күрегі, үйретілген иттер, су шашатын машиналар, сойылдар т. б. қарулар көмегімен демонстрацияны тоқтатты. Қоғамдық тәртіп сақшылары өрескел қатыгездікке барып, көп адамдардың қаза табуына жол берілді. Республика басшылары бұл жағдайға көз жұма қарады.
Шеруге қатысқандарды тергеу ісі өте қатал, заңсыз жүргізілді. Тергеу камераларына, қаланың сыртына әкетілгендердің саны 8,5 мың болды. Көптеген жастар оқу орындарынан, комсомолдан шығарылды. Оқу орнынан 271 студент, комсомолдан 787 адам шығарылды (9, 11).
Желтоқсан оқиғасына қатысқандардың ішінен Қайрат Рысқұлбеков, Ербол Сыпатаев, Ләззат Асанова, Сәбира Мұхаметжанова сияқты жастар жазықсыз өктем биліктің құрбандары болды. Біраз уақыттан кейін сол кезде айыпталған 99 адамның 46-сы ақталды. 1987 жылғы КОКП Орталық Комитеті Алматыдағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғасын «қазақ ұлтшылдығының көрінісі» деп бағалады.
Желтоқсан оқиғасы КСРО-ның ыдырауын тездетті. Кейіннен партия желтоқсан оқиғасында жіберілген қателерді мойындады. КОКП ОК-ның желтоқсандағы жастар шеруін қазақ ұлтшылдығы деп кінәлау қате деген қаулы шығарды. КСРО халық депутаттарының I съезінде ақын, қоғам қайраткері М. Шаханов желтоқсандағы орталықтың жүргізген іс-әрекетін қатты сынап, тұңғыш рет мінбеде сөз сөйледі. Бұл желтоқсан шындығын ашудағы алғашқы қадам болды.
1986 жылғы "Желтоқсан
оқиғасы" тәуелсіздіктің, азаттықтың,
демократиялық жаңғырудың
Қазір Желтоқсан оқиғасына себеп болған нендей жағдай еді деген сұраққа жауап жиі ізделінуде. Меніңше КОКП Орталық Комитеті Саяси Бюросының сол кездегі Қазақстан басшысын ауыстыру туралы ұйғарымынан туған наразылық мәселенің бір жағы ғана. Елдегі шетін жағдайлар оған дейін де қордаланып қалған еді.
1985 жылдың дерегі бойынша Қазақ
КСР-ның Жоғарғы Кеңесінде
Қазақстанның жоғарғы органдарына орталықтан
басшы кадрлар жіберу кеңінен орын алды.
Оларды қызметке жібергенде жергілікті
жердің пікірі, республиканың тарихи жағдайы,
оның салт-дәстүрі есепке алынбады. Мұндай
жағдай 1986 жылғы 16 желтоқсан күні Қазақстан
Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші
хатшысы Д. А. Қонаевты орнынан алған кезде
айырықша көзге түсті (10, 5).
Пленум мәжілісі небары 18 минутқа созылды.
Осы уақыт ішінде Қазақстан Компартиясының
бiрінші хатшысы Д. А. Қонаев қызметінен
алынып, оның орнына Мәскеу жіберген Г.
В. Колбин сайланды.
Мұның өзі қайта құру мен демократиядан
үлкен үміт күтіп отырған республика халқының,
соның ішінде қазақ жастарының наразылығын
туғызды. Пленум өткеннен кейін екінші
күні Орталық партия Комитеті үйі алдындағы
алаңға өздерінің Пленум шешімімен келіспейтіндігін
білдіру үшін жұмысшы және студент жастар,
оқушылар, т.б. жиналды. Олардың қолдарында
ұстаған ұрандарының арасында "Әр халықтың
өз ұлттық көсемі болу керек" деген
ұран бар еді. Мұндай көсемнің Қазақстанда
тұратын орыс халқы өкілдерінен де мүмкін
екендігі айтылды. Міне, осындай күрделі
жағдайда Г. В. Колбин партия Орталық Комитетінің
бюро мәжілісін шақыртып, оған С.М. Мұқашев,
Н.Ә. Назарбаев, З.К. Камалиденов, О.С. Мирошхин,
М.С. Меңдібаев, А.П. Рыбников, Л.Е. Даулетова,
В.Н. Лобов, т. б. қатынасты. Бірақ олар алаңға
шыққан жастардың жүрегіне жол таба алмады.
Негізінде
алаңға бейбіт жастар шықты. Жалпы күш
көрсетеміз деген ой олардың санасында
да жоқ еді. Бірақ наразылық білдірді.
Көтерген үнқағаздары болды. «Ленин идеясы
жасасын!» деген үнқағаз ұстағандардың
өзі де жауапқа тартылды.
Жастардың алаңға шығу себептері әртүрлі. Олардың, кейбіреулері мұнда талай жылдар бойғы шовинистік кеудемсоқтыққа өкпе-наразылығын білдіргілері келсе, басқалары “ұлттық намысты қорғау” ұранына еліктей аттанды. Шеру саяси сипатта өтті және ол басқа халықтарға, соның ішінде орыстарға қарсы бағытталмады.
17 желтоқсанның кешіне дейін
шеруге қатысушылар шектен
Билік басындағылар 1986 жылғы көтеріліс
кезінде әдейі арандатушы топ құрып оларды
жастарды ортасына жіберген. Олар әдейі
күпәйке киіп: «қашанға дейін осыған төзе
береміз», «орыстар қашанға дейін бізді
басына береді» деп өзеуреп, әскерлерге
қарсы мұз лақтырып, бір жағы бұзақылық
көрсетіп тұрған. Бұл қасақана ұйымдастырылған
топ мүшелері «Метель» операциясына сай
құрылып арнайы арандату арқылы ұлттардың
арасына жік салу арқылы көтерілісті басу
ісімен жүзеге асырылған зымиян жоспардан
туындаған еді.
Ал «Метель» операциясы
1986 жылғы желтоқсаннан бір жыл екі ай бұрын
алдын ала ойластырылған еді. Бірақ ол
операцияны жүзеге асыратындай жер болмаған
соң ол босқа жатып қалған. Ал Алматыда
бейбіт жастар шеруі жүріп жатқан кезде
КСРО Қауіпсіздік Кеңесінің төрағасы
Чебриков М. Горбачевке жолығып «Метель»
операциясын қолдануға ауызша рұқсат
алған. Бұдан кейін бейбіт жастардың шеруі
неге айналғанын қазір бәріміз білеміз.
Ал сол күні Алматыға ұшып келген КСРО
Қауіпсіздік комитеті төрағасының бірінші
орынбасары Бобков пен КСРО ішкі істер
министрінің орынбасары Елисов «Метель»
операциясын сынау үшін, Алматыда жаппай
күш көрсетуге көшті (6).
Алдын ала ойластырылған үлкен
күш Желтоқсан көтерілісі кезінде жастарға
қасақана жұмылдырылды. Күш қолдану үшін
оған негіз болу керек қой. Сондықтан «алаңға
шыққандарды маскүнемдер, нашақорлар
және бұзақылар еді» дегізу қажет болды.
Колбиннің тапсырмасымен Желтоқсан көтерілісі
қарсаңында зауыттар түні бойы жұмыс істеп
темір таяқ кесіп дайындаған. Қазақтың
жігіттері ондай қаруды қолданудан бас
тартқан. Сөйтіп, жастарға күш көрсеткен
қарулы топ, негізінен орыс жасақшылары
болып шықты. Олардың көпшілігі қызып
кетіп, садизмге беріліп, көше-көшеде жолыққан,
ешкімде шаруасы жоқ бейкүнә адамдардың
өзін ұрып-соғып таяққа жығып, қорлаған.
Осылайша екі ұлт ашықтан-ашық бір-біріне
қарсы қойылды.
Алаңда болып жатқан жағдай, республика басшыларының, соның ішінде Г.В. Колбиннің ойында қазақ жастарының арасында елдегі социалистік құрылысқа қарсы астыртын әрекет, ұлтшыл ұйым бар деген пайымдау мен арам пиғылды туғызды. Бірақ ондай ұйымның бар-жоқтығы кейін қанша тексерсе де анықталмады. Алаңда жиналған халық пен милиция және әскерлер арасында қақтығысулар жүрді. Ереуілге қатысушылар таспен, таяқпен қаруланып жазалаушыларға қарсылық көрсетті. Олар жастарды мұздай суға тоғыту үшін алаңға әкелінген бірнеше өрт сөндіргіш машиналарды өртеп жіберді. Қақтығысудың барысында Е. Сыпатаев және С. Савицкий деген азаматтар қаза тапты. Осыған байланысты үкімет органдары алаңға шығушыларға қарсы күш қолдана бастады.
Алматыға басқа жерлерден арнайы әскери
бөлімдер әкелінді.
Иә, ақыры қазақты ұлтшыл атандырып КОКП
Орталық комитетінің қазақ ұлтшылдығы
туралы арнайы шығарған қаулысы дүниеге
келді. 1987 жылғы шілдеде КОКП Орталық Комитеті
"Қазақ республикалық партия ұйымдарының
еңбекшілерге интернационалдық және патриоттық
тәрбие беру жұмысы туралы" арнайы қаулы
қабылдады. Онда 1986 жылғы желтоқсандағы
оқиға Қазақстандағы ұлтшылдықтың көрінісі
деп бағаланды. Бірақ кейіннен бұл шешім
қате деп табылды. Өйткені қазақ халқы
ешуақытта ұлтшыл болып көрген емес еді.
Мәселені әрі қарай тексеріп, болған фактілерді
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі жанынан арнайы
құрылған Мұхтар Шаханов бастаған комиссия
егжей-тегжейлі тексерді. Оның барысында,
қазіргі кезеңнің талабымен қарағанда,
алғаш рет демократия және жариялылық
жағдайындағы халықтың еркіндік үшін
көтерген талабы мен ескі партиялық ойлау
арасындағы қақтығыстың болғандығы ашып
көрсетілді.
Информация о работе Тәуелсіздік қарсаңындағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жағдайы