Ақша қаражаттары туралы әдебиеттерге шолу

333 – “Қызметкерлердің  және басқа да адамдардың қарыздары” қызметкерлердің есебіндегі сомалар, жалақы, жетіспейтін сомалар, талан-таражға түскен сомалар және т.б. бойынша кассаға өткізілетін қарыздар;

701 – “Дайын өнімдерді  сатудан түскен табыс”, 702 – “Сатып  алынған тауарларды сатудан түскен табыс”, 709 – “Басқа табыстар” шоттары материялдар, жұмыстар мен қызметтер үшін қолма-қол ақшамен есеп айырысқан кезінде.

Кассадан ақша берілген кезде 451 – шоты кредиттеледі және мына төмендегі шоттары дебеттеледі:

681 – “Персоналдармен  еңбек ақысы бойынша есеп айырысу” шоты – кәсіпорын қызыметкерлеріне берілген еңбек ақысының сомасына;

333 – “Қызыметкерлер мен  басқа да адамдардың қарыздары”  шоты – кәсіпорын қызыметкерлерінің  есебіне берілген сомаға;

441 – “Есеп айырысу  шотындағы нақты ақша” шоты – кәсіпорынның есеп айырысу шоытна өткізілген, депозитке салынған жалақы және басқа да түсімнің сомасына.

   Шетел валютасы мен есеп айырысуды ж‰ргізген кезде субъктілері 452 – “Кассадаѓы шетелдік валюта т‰ріндегі ќолма-ќол аќша” шотын ашады. Валюта кассасындаѓы есеп субъект кассасындаѓы операцияларѓа ±ќсас ж‰ргізіледі, тек оныњ айырмашылыѓы мынадай: кіріс жєне шыѓыс касса ордерлерінде, касса кітабында ќаражаттар сомалары шетел валюталарымен жєне тењгеге айналдырылѓан т‰рінде кµрсетіледі.

Валюта кассасы ‰шін жеке касса кітабы ашылады. Валюта операциялары ‰лкен кµлемде  ж‰ргізілген кезде жеке машинограммалардыњ жєне басќа да есеп регистрлерініњ ж‰ргізілуі м‰мкін. (16)

Валюта т‰скен кезде 452-шоты дебеттеледі де жєне мына тµмендегі шоттар кредиттеледі:

431- “Ел ішіндегі валюталыќ шоттаѓы ќолма-ќол аќша” шоты –валюта шотынан валюта т‰скен кезде;

 301- “Ќызметкерлер мен басќа адамдардыњ -ќарыздары” шоты – кассаѓа алынѓан валюта т‰сімініњ сомасына;

725-“Баѓам айырмашылыѓынан  т‰скен табыс” шоты – тиісті  шетел валюталарына қатысты теңге бағамының құлдырауы  жағдайындағы бағам айырмшылықтарының сомасына;

333- “Қызметерлер мен басқа  адамдардың қарыздары” шоты  - есебіне берілген шетел валютасының  сомасына ;

431 –“Ел ішіндегі валюталық  шоттағы  қолма-қол ақша” шоты – есебіне берілген шетел валытасының сомасына;

844 – “Бағам айырмашылығы  бойынша шығыстар ” шоты –  тиісті валталарға қатысты теңге  бағамының көтерілуі нәтижесіде  болған бағам айырмашылықтары  сомасына.

Қоғамдық тамақтндыру мен бөлшке сауда кәсіпорындарының ерекшелігіне байланысты олардан түсетін түсімнің басым көпшілігі қолма-қол ақ ақша қаражаттары бойынша түсетіндіктен, оларға оперативтік кассаның есебін жүргізуге тура келеді. Оперативтік касса, әдетте, сауда залында орналасады. №1034  6 тамызда шыққан Ќазаќстан Республикасыныњ ‡кіметініњ ќаулысына сєйкес,  ќолма-ќол аќшамен есеп айырысатын барлыќ шаруашылыќ ж‰ргізуші субъектілердіњ   Ережесі бекітілген. Аталѓан ережеде тыњшылыќ жадысы бар баќылаушы кассалыќ машинасын енгізуді ±сынѓан болатын.(16)

Тыңшылық жадысы бар бақылаушы кассалық машинасы кµмегімен есептеуді ж‰зеге  асыратын шаруашылыќ ж‰ргізуші субъектілер тауарын сатып алушыларѓа баќылаушы-кассалыќ машинаныњ чегін беруге міндетті, µйткені ол сатушы мен сатып алушыныњ арасындаѓы алып-сату келісім-шарты бойынша міндеттемелердіњ орындалуын ќуаттайды.

Кассалыќ аппараттарды міндетті т‰рде салыќ органдарында тіркеуден µтікізеді. Оны тіркеуден µткізу  ‰шін келесідей ќ±жаттарды ±сыну керек: арыз, зањды т±лѓаныњ мемлекеттік тіркеуден µткені туралы куєлігініњ кµшірмесі, баќылаушы кассалыќ машина паспорты; ќолма-ќол аќшаны тіркейтін журналы және басқалар. Салыќ органдары арыз бланкісініњ д±рыс толтырылѓаны жєне Бақылаушы кассалық машинаныњ белгіленген талапќа сєйкес келетіндігін тексеріп есепке ќояды, сосын  тыңщылық жадысы бар бақылаушы кассалық машинасына карточкасын береді. Бақылаушы кассалық машина ќондырѓан кезде салыќ органыныњ µкілетті инспекторы тыњшылыќты жадында саќтайтын ќондырѓыѓа пароль енгізеді. Пароль шаруашылыќ ж‰ргізуші субъектініњ тіркеуден µткен салыќ органдарында саќталады.

Аќша операциялыќ кассаѓа т‰скен кезде 451 “Операциялыќ кассадаѓы ќолма-ќол аќша” аралыќ шоттар дебеттеледі жєне мына шоттар кредиттеледі:

701 – “дайын µнімдер  сатудан т‰скен кіріс”, 704 – “Кµлік  ±йымдарыныњ ж‰ктер мен жолаушылар тасымалы жµніндегі ќызметтерінен т‰скен табыс” шоттары жєне басќа да  шоттар-кассаѓа алынѓан т‰сімніњ сомасына;

301 – “Алынуѓа тиісті  ќарыздар” шоты  - сатып алушылар  мен тапсырыс берушілердіњ кассаѓа  алынѓан сомаѓа.

Кєсіпорын кассасына т‰скен табысты µткізгенде  - 451 шоты дебеттеледі де, ал 451 шотыныњ “Операциялыќ кассадаѓы ќолма-ќол аќша” субшоты кредиттеледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.4   Есеп  айырысу шотындаѓы ќолма-ќол аќшаныњ  есебі

 

Банк шоттары тењгемен де, шетелдік валютасымен ашылуы м‰мкін. Банк келісім бйынша аѓымдаѓы немесе корреспанденттік шоттарын ашќан кезде, шот шот иесініњ пайдасына келіп т‰сетін аќшаны ќабылдауды, оныњ µзіне немесе ‰шінші тараптарѓа  тиесілі аќша сомаларын аудару  жµніндегі ±йѓарымын орындауды жєне басќа да ќызмет т‰рлерін кµрсетуді µз міндетіне алады. Банк шоттары бойынша келісім-шарты келесі мєліметтерден т±рады: реквизиттері;  келісім мєні немесе келісім-шарттыњ жасалѓан нєрсесі; салыќ ќызметі органдары берген салыќ тµлеуші-шот иесініњ тіркеме нµмірі; банктіњ кµрсететін ќызметініњ шарты жєне оларды тµлеу тєртібі. Келісімде жаќтар тарапынан келісілген басќа да жаѓдайлар ќарастырылуы м‰мкін.

Банк пен Ќазаќстан Республикасыныњ резиденті – зањды т±лѓа мен оныњ  жекелеген ќ±рылымдыќ бµлімшесі  арасында келісім жасау ‰шін: ќойылѓан ќол ‰лгілері жєне мµр тањбасы  бар ќ±жаты; клиенттіњ салыќ есебіне ќойылѓанын растайтын, салыќ  ќызметі оргаендары берген, белгіленген ‰лгідегі ќ±жаты; аудандық еңбек және халықты әлеуметтік қолдау бөлімі берегн шаруашылық жүргізуші субъектінің Қазақстан Республикасының зейнеткерлік қорына жарналар төлеуші ретінде тіркелгендігі жөніндегі фактісін растайтын белгіленген үлгідегі құжаты; мемлекеттік тіркеуден  өткендігін растайтын, өкілетті органдар берген белгіленген үлгідегі құжаттың көшірмесі немесе оған теңестірілген құжаттың көшірмесі; Қазақстан Республикасы заң тәртібімен бекітіліп, куәландырылған құрылтайшылық құжаттың көшірмесі тапсырылады.(19)

Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдарды салушылардын қабылдауға келісім шартта көрсетілген тәртіпте, оларға марапаттау төлеуге және әрекет етіп тұрған заң актілері мен келісім шартта қарастырылған тәртіпте және келісілген жағдайнда салымдарды қайтаруға өз міндетіне алады.

Егерде банкте шот иесінің пайдасына жаңылыс аударылып кеткен ақша қаражатының фактысы анықталса, онда ол сол қаражаттарды шот иесіне хабарламай-ақ қатесін жөндеуге құқылы. Бірақ бұл жағдай келісім шартта қарастырылғаны жөн.

Банктегі шоттардың көшірмесін беру келісім-шартқа сәйкес банктер арқылы жүзеге асырылады. Банк шот иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру  қызметін электорандық тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған болса, арнайы адам жұмсау арқылы атқаруға құқылы. Банктердегі есепшоттары бойынша операцияларды тоқтату  Қазақстан Республикасының заңына сәйкес, шот иесінің ақша қаражаттарының жұмсалынбауына  немесе алуға тиым салу құқығы бар өкілетті органдардың тиісті шешімдерінің негізінде жүзеге асады. Банктегі есепшоттары бойынша операциялардың жаңартылуы осы шешімдерді  қабылдаған тиісті органдардың жазбаша хабарландыруының немесе қаулыларының негізінде жүзеге асырылады.

Жаңадан ашылатын заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының заңына сәйкес жарлық капиталын төлегенін қуаттайтын құжаттарды ұсыну тиіс, ол үшін банк келісім-шарттың негізінде оларға уақытша жинақ шоттарын ашады. Ал мемелекеттік тіркеуден өткен соң заңды тұлғаға ағымдағы шоттар ашады.

Есеп айырысу және басқа да шоттарды рәсімдеу үшін банкте келесі құжаттар пайдаланылады.

Қолма-қол ақша жарнасына берілетін хабарлама. Шот иесінің банктегі шотына қосып есептеу үшін түсім қаражаттарын және қолма-қол ақшамен салынатын басқа да сомаларды банкке қабылдау жөніндегі бұйрығы. Хабарлама сиямен бір дана етіп жазылады; қабылданған ақшаға банк түбіртек береді және ол кассаның шығыс ордеріне қоса тіркеледі ,(16)

Есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 441 “Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша” шотында жүргізіледі.   Субъектілер шоттары бойынша банк екі дана етіп бет есебін ашады. Бірінші дана  бас есептің көшірмесі болып табылады және ол бастапқы құжаттармен бірге шаруашылық жүргізуші субъектіге беріледі, екінші – бет есебі болып қалады.

Көшірме атқарушының қойған қолымен және банктің көшірме үшін мөрінің таңбасының   расталынады.

Көшірмелердегі әрбір түзету атқарушы мен бас бухгалтердің немесе оның орынбасарының қойған қолдарымен куәландырылыуы және банк мөрінің таңбасымен бектілуі тиіс. Көшірмелерге қоса тіркелег нқұжаттарды көшірмеге қол қойған операцияны жүргізуші қызметкердің қолымне бірге штамп және осы құжаттардың бет есебі бойынша келтірілген жазбалардың күні көрсетілген календарлық штемпері қойылуы тиіс. Көшірмелер бірінші немесе екінші болып қол қою құқығы бар адармдарға субъектінің келісімі бой ынша бекітілген мерзімде беріледі. Көшірме субъектілерге почта арқылы жіберілуін немесе банк клиенттері үшін қолайлы жерде орналастырылған абоненттік жәшік арқылы жіберілуі мүмкін.  

Клиент өкілінің көшірмені алғаны жөнінде бет  есепте немесе жеке карточкада қойған қолы болуы керек.(19)

Банк көшірмелері оған қоса тіркелген құжаттармен тексеріледі. Банкінің қате аударған сомаларының мән-жайын анықтағанға дейін 441- “Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша” шоты кредитінен 334 –“Басқа да дебиторлық қарыздар” шотының дебетіне есептен шығарылады, ал есепке алынған сомалар 441-шоттың дебеті және 687 – “Басқа да кредиторлық қарыздар” шотының кредиті бойыншы көрініс табады.  Банкі шоттары оның иесінің өтініші бойынша жабылады.

Заңды тұлға – шот иесінің тарату немесе қайта ұйымдастыру кезінде, немсе заңды тұлғаның шотын бір жылдан астам, ал жеке тұлғалардың шотын үш жылдан астам кезеңде ақша келіп түспеуіне байланысты банк шоттары жабылады.

Банкідегі есепшот жабылғаннан кейін субъект осы жөнінде он күндік  мерзім   ішінде  нөмірі   өзгергенде   -  шот  иесі  қолдарындағы   пайдаланбаған  чектерді  банкіге   қайтаруы  керек. 

Есеп  айырысу шоты  бойынша   мынадай    шаруашылық   операциялары   көрініс   табады: 

441 – “Есеп   айырысу   шотындағы  қолма-  қол  ақша”  - шоты  дебеттеліп, мына  төмендегі  шоттары  кредиттеледі:

451 – “Кассадағы  ұлттық  валюта   түріндегі   қолма – қол   ақша” шоты-кассадан  келіп   түскен   түсім   және  депоненттелген   еңбек   ақы  сомасы;  

301 – “Алынуға  тиісті  қарыздар”   шоты  - сатылған  өнім  жұмыспен   қызмет  төлем  ақысына;

661 – “Тауарлы-материалдық  босалқылармен жабдықтау үшін алынған аванстар”, 662 – “Орындалған жұмыстар және көрсетілген қызеттер үшін алынған аванстар” шоттары – сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден алынған аванстарына.

441 – “Есеп айырысу  шотындағы қолма-қол ақша” шоты  кредиттеледі де, мына шоттар дебеттеледі:

671 – “Жабдықтаушылар  мен мердігерлермен есеп айырысу”  шоты – алынған өндірістік  қорлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген  қызметтер үшін жабдықтаушылар  мен мердігерлердің акцептелген  төлемақысына;

451 – “Кассадағы ұлттық  валюта түріндегі қолма-қол ақша” шоты – еңбекақыға, іс-сапарларға және басқа да шығыстарға жұмсауға арналған кассаға алынған сомасына;

141 – “Еншілес серіктестерге  алынған инвестициялар”, 142 – “Тәуелді  серіктестерге салынған инвестициялар”, 143 – “Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға салынған инвестициялар” – шоттары кәсіпорындардың жарғылық капиталына салынған инвестициялардың сомасына;

401 – “Ациялар”, 402 – “Облигациялар”, 403 – “Басқа да қаржылық инвестициялар”  шоттары – сатылып алынған  акциялар, облигациялар банктердегі депозит шоттарына салынған салымдарына;

351 – “Тауарлы-материалдық  құндылықтар мен жабдықтау үшін  берілген аванстар”, 352 – “Орындалатын  жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер  үшін берілген аванстар”  шоттары -  жабдықтаушылар мен мердігерлерге төленген аванс сомаларына;

601 – “Банктер несиелері”, 602 – “Банктен тыс мекемелерден  берілген несиелер” шоттары –  есеп айырысу шотынан өтелген  банк неиелері  мен заем қаражаттарының  сомасына;

641 – “Еншілес серіктестіктерге  қарыздар”, 642 – “Тәуелді серіктестіктерге қарыздар”, 643 – “Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға  қарыздар” шоттары – еншілес және тәуелді серіктестіктерге есеп айырысу шотынан қарыздарды өтерге;

633 – “Қосылған құн  салығы”, 634 – “Бюджетпен басқа  да есеп айырысулар” шоттары – салықтар бойынша бюджетке төлемдер төленгенде;

651 – “Жеке жіне мүліктерін  сақтандыру бойынша есебі”, - жеке  және мүліктерін сақтандыру бойынша  қарыз сомасын төлегенде;

631 – “Төленетін ағымдағы  табыс салық” – бюджетке корпоративтік  табыс салығын төлегенде.(16)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. бөлім “Мақтаарал аудандық ауыз су жүйесі” мемлекеттік коммуналдық кәсіпорынның  қаржылық жағдайын жетілдіру жолдары
1.    Валюта шотындағы қолма-қол ақшаның есебі