Ақша қаражаттары туралы әдебиеттерге шолу

Жалпы баланс талдауында ќолданылатын кµлденењінен тігінен талдау єдістері пайдаланамыз. Баланс активтерініњ орналасуына оныњ ќ±рылымына жєне болѓан µзгерістерге кµњіл аудару ќажет. 

“Мақтаарал аудандық ауыз су жүйесі” мемлекеттік коммуналдықкәсіпорынның 2004-2005 жылдардағы бухгалтерлік балансы төменде көрсетілген.

 

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	Өткен жыл 2004 жыл	Ағымдағы жыл 2005 жыл	Ауытқу (+,-)	%
	Актив
1	Жер	мың т	607,2	607,2	-	-
2	Ғимараттар мен құрылымдар	-	5525	9830	+4305	77,9
3	Машина мен құралдар	-	15279	25617	+10338	67,6
4	Басқа да негізгі құралдар	-	322	828	+506	157,2
5	Тозу құны	-	11401	12493	+1092	9,6
6	Қалдық құны	-	9725	23782	+14057	144,5
	Жиынтығы   Ұзақ мерзімді активтер	-	10332,2	24389,2	+14057	136,1
	Ағымдағы активтер
7	Материалдар	-	488	803	+315	64,8
8	Дебиторлық қарыздар	-	2311	8366	+6054	261,9
9	Ақша құралдары	--	12	34	+22	183,3
10	Жиынтығы	-	2812	9203	+6390	227,2
11	Барлық жиынтығы	-	13144,2	33592,2	+20447	155,5
	Пассив
	Меншік капиталы және міндеттемелер
12	Жарғылық капитал	-	10105,2	21529,2	+11424	113,0
13	Бөлінбеген табыс	-	62	2793	+2731	440,0
	Жиынтығы	-	10167,0	24322,2	+14155	139,2
14	Кредиторлық қарыздар	-	1959	1983	+24	1,2
15	Салықтар боынша қарыздар	-	1143	9718	+8756	750,2
	Жиынтығы	-	3102	14856	+11754	378,9
	Барлық жиынтығы	-	13144,2	33592,2	+20447	155,5

  2005 жылдың 1 қаңтар жағдайындағы  ” Мақтаарал аудандық ауыз  су жүйесі”  мемлекеттік коммуналдық  кєсіпорынына экономикалыќ талдау  жасалғанда, тµмендегідей көрсеткіштерге ие болды:

“Мақтаарал аудандық ауыз су жүйесі” мемлекеттік коммуналдық кәсіпорынның 2004 жылғы балансының актив бөлігі,

 ұзақ мерзімді активтердің  жыл басында  – 9726 мың теңге  болса, жыл соңында 23783 мың теңгені  құраған, жыл бойы 14057 мың теңгеге ұлғайған. Осының ішінде оған:

- жер жыл басы мен  жыл соңында  607 мың теңгені  құрап, жыл бойы жыл бойы өзгеріссіз  болды.

-  ғимараттар мен құрылымдар, жыл басында 5525 мың теңге,жыл соңында 9830 мың теңгеге болып, жыл бойы 4356мың теңгеге ұлғайған.

- машиналар мен құрылғылар  жыл басында 15279 мың теңге, жыл  соңында 25617 мың теңге, жыл бойы 10338 мың теңгеге көбейген.

- басқа да негізгі құралдар  жыл басында – 322 мың теңге, жыл  соңында 828 мың теңгеге ,яғни 506 мың  теңгеге артқан.

Ағымдық активтер  жыл басында – 2812 мың теңге, жыл соңында – 9202 мың теңгеге артқан, яғни 6390 мың теңгеге ұлғайған. Ол  мынадай себептерге байланысты:

- материалдар жыл басында  – 488 мың теңге, жыл соңында 803 мың  теңге , жыл бойы – 315 мың теңгеге ұлғайған.

- дебиторлық қарыздар  жыл басында 2311 мың теңге, жыл  соңында – 8364 мың теңге, яғни 6053 мың  теңгеге артқан.

- ақша құралдары жыл  басында – 12 мың теңге ,  жыл  соңында   34 мың теңге ,яғни  – 22 мың теңге артқан. Сонымен  баланс жыл бойына 12537 мың жыл соңына 32985 теңгені құрады.

 Енді пассив бөлімін  қарастырайық: кәсіпорынның меншікті  капиталы мен міндеттемелері:

Оның ішінде меншікті капитал жыл басына – 9498 мың теңге болған, жыл соңына 20922 мың теңгеге төмендеп, олар бөлінбеген табыстан 2793 мың теңгеге кеміген.

Ағымдағы міндеттемелер жыл басына 3102 мың теңге, жыл соңына 14856 мың теңгеге артқан. Бұл өсуге мынадай бөлімдер себеп болған.

- кредиторлық қарыздар  жыл басында – 1959 мың теңге, ал  жыл соңында 1983  мың теңгеге  өскен.

• салықтар бойынша  қарыздар  жыл басында – 1142 мың теңге, ал жыл соңында – 9719 теңгеге өскен.

2006 жылдың 1 қаңтар жағдайындағы  “Мақтаарал аудандық ауыз су  жүйесі”  мемлекеттік коммуналдық  кәсіпорынға экономикалық талдау  жасағанда төмендегідей көрсеткіштерге ие болды.

“Мақтаарал аудандық ауыз су жүйесі” мемлекеттік коммуналдық кәсіпорынның 2006 жыл 1 қаңтар жағдайындағы балансы төмендегідей:

Ұзақ мерзімді активтер жыл басында 23782 мың теғге болса,жыл соңында 22132 мың теңгені құраған,яғни жыл бойы 1650 мың теңгеге кеміген.Оның ішінде:

- жер жыл басы мен  жыл соңында 607 мың теңгені құрап, жыл бойы өзгеріссіз болды.

- ғимараттар мен құрыдымдар  жыл басында 9830 мың теңге,ал жыл  соңында осындай сомада өзгермеген.

- машиналар мен құрылғылар  жыл басында 25617 мың теңге,жыл соңында 26157 мың теңгеге ұлғайған,яғни жыл бойы 540 мың теңгеге көбейген.

- басқа да негізгі құралдар  жыл басында 828 мың теңге,ал жыл  соңында 843 мың теңгеге өскен.

Ағымдағы активтер жыл ьасында 9202 мың теңге ,ал жыл соңында 9431 мың теңгеге ұлғайған.Ол мынадай жағдайларға байланысты:

- материалдар жыл басында 803 мың теңге,ал жыл соңында 370 мың теңгеге кеміген.

- дебиторлық қарыздар  жыл басында 8364 мың теңге,ал жыл  соңында 9050 мың теңге ,яғни жыл  бойы 686 мың теңгеге өскен.

- ақша құралдары жыл басында 84 мың теңге,жыл соңында 10 мың теңгеге кеміген.

Сонымен баланнс жыл басында 32985 мың теңге,ал жыл соңында 31569 мың теңгеге кеміген.

  Енді пассив бөлімі:, оның ішінде меншік капиталы  мен міндеттемелер төмендегідей:

 Меншікті капитал жыл  басында 18128 мың теңге, ал жыл соңында 19138 мың теңге,яғни 1010 мың теңгеге бөлінбеген табыстың әсерінен ұлғайған.

Соның ішінде жарғылық капитал жыл басында 20922 мың теңге,ал жыл соңында 22822мың теңгеге өскен.

Ал ал бөлінбеген табыс жыл басында 2793 мың теңге,жыл соңында 3683 мың теңгеге кеміген.

Ағымдағы міндеттемелер жыл басында 14856 мың теңге,ал жыл соңында 12425 мың теңгеге кеміген.Оның ішінде:

• кредиторлық қарыздар жыл басында 1983 мың теңге,ал жыл соңында 338 мың теңгеге кеміген.
• салықтар боынша қарыздар жыл басында 9718 мың теңге,ал жыл соңында 4834 мың теңгеге кеміген.

Жалпы міндеттемелер мен меншік капиталының жыл басындағы сомасы 32985 мың теңге,жыл соңында  31564 мың теңгені құраған.

“Мақтаарал аудандық ауыз су жүйесі” мемлекеттік коммуналдық кәсіпорыны ауыз су төлемдерінің уақытылы жиналмау салдарынан 2004-2005  жылдары зиянмен шықты.Стратегиялық жоспарлар мен тактикалық іс-әрекетер негізінде болашақ жылдары табыспен шығу мәселелері көзделген.   

  Нарықты экономика  жағдайында  кәсіпорындардың қаржылық  жағдайын талдаудың  басты мақсаты төмендегідей:(19)

• қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру  мерзіміндегі өзгерісі.
• активтер мен олардың қалыптасу  көздері арасындағы сәйкестігі  оларды таратудағы рационалды және пайдаланудағы  тиімділікті зерттеу.
• айналым капиталының көлемін,оның өсуін және ағымдағы  міндеттемелерімен арақатынасын анықтау.
• қаржы –есептік және несие ережесін сақтау ,
• кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің  құрылымын зерттеу.
• ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде  дебиторлық борыш және қорлар есебі.
• баланстың өтімділігін , кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығының  және төлеу қабілеттілігінің   абсолюттік және салыстырмалы  көрсеткіштерін анықтау.
• кәсіпорын табыстылығын бағалау. 
• кәсіпорын табысының  салыстырмалы көрсеткіштерін , сондай-ақ олардың   деңгейінің өзгеруіне әсер етуші факторларды есептеп шығару.
• кәсіпорынның  іскерлік белсенділігін анықтау.
• кәсіпорынның қаржылық жағдайын  тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді болжау, яғни оның қаржылық  стратегиясын анықтау.      

Осы бағыттар негізінде  әр жыл сайын  кәсіпорынның қаржылық жағдайын   талданады.

 “ Мақтаарал аудандық ауыз су жүйесі ’’ мемелекеттік коммуналдық кәсіпорынның  қаржылық жағдайы төменде көрсетілген.

 

	Реттік сан	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	Өткен 2004 жылы	Ағымдағы 2005 жылы	Ауытқулар (+,-)	Өсу қарқыны
	1	Сатудан алынатынтабыс	мың теңге	62938	63238	300	0,47
	2	Өндірілген өнімнің (істелінген жұмыс,көрсетілген) өзіндік құны	мың теңге	55218	56520	1302	2,85
	3	Жалпы табыс	мың теңге	7710	6718	1002	-
	4	Кезең шығындары	мың теңге	17241	16940	301	-
	5	Салық салынғанға дейінгітабыс(зиян)	мың теңге	2521	2232	289	-
	6	Рентабельділік	%	-	-	-	-
	7	Жұмысшылардың орташа тізімдік саны	адам	219	221	2	0,91
	8	Еңбек өнімділігі	мың теңге	3825	3040	485	-
	9	Негізгіқұралдардың жылдық орташа құны	мың теңге	35528	48768	13240	37,3
	10	Қор қайтарымдылығы	мың теңге	1771	1297	474	-

 

“Мақтаарал  аудандық ауыз су жүйесі” мемлекеттік коммуналдық кәсіпорынның қаржы шаруашылық жағдайы жоғарыдағы кестеде көрсетілгендей,өндірістік және қызмет көрсету жағдайы қамтылып отыр.

Өткен 2004 жылы кәсіпорынның жалпы табысы 62 миллион 938 мың теңгені құрып,көрсетілген қызметтің өзіндік құны 55 миллион 218 мың теңгені құрап,жалпы табысы 7 миллион 720 мың теңге болғанымен,кезең шығыстары 17 миллион 241 мың теңгені құрап,жалпы зияны 2 миллион 521 мың теңгені құраған.

Жалпы алғанда кәсіпорын 2004 жылды шығынмен аяқтаған.Еңбек өнімділігі 2004 жылды 2005 жылмен салыстырғанда 485 мың теңгеге төмендеген,ал негізгі құралдардың жылдық орташа құны 2004 жылы 2005 жылға қарағанда 13240 мың теңгеге өскен,ол негізінен мемлекет тарапынан бөлінген қаржы есебінен балансқа алынған обьектілермен күрделі жөндеу жұмыстарының есебінен болған.

Енді 2005 жылы кәсіпорынның жалпы сатудан алынған табысы 63 миллион 238 мың теңгені құрап, өзіндік құны 56 миллион 520 мың теңгені құрап, 6 миллион 718 мың теңге жалпы табыс алғанымен кезең шығыстары 16 миллион 940 мың теңге болып,жылды 2 миллион 232 мың теңгемен аяқтаған.

Жалпы қорыта келе жоғарыдағы кестеден шығаратын қорытынды аудиторлық тексеруден өткізіп,нарықтық экономика заңдылықтарына сәйкес қайта құрып, табыстылық жағдайын көтеруге тиімді жолдарын табу қажет.

Кәсіпорында маркетингтік қызметтерді  ұйымдастыру бойынша  өткізу бөлімі жұмыс атқарады.(15)

 Оның басты ерекшеліктері  төмендегідей:

• тұтынушылардың қажеттіліктерін, сұраныстарын, мұқтаждықтарын анықтау.
• олардың сұраныстарына, қажеттіліктеріне сай өнім өндіру.
• тұтынушыларға қолайлы, сатушыларға табыс келтіретін дәрежеде баға белгілеу.
• оны әртүрлі тиімді  арналар мен тұтынушыларға жеткізу.
• нарыққа әсер  ететін  тиімді факторларды  қарастыру.

Сонымен маркетинг айырбас арқылы мұқтаждық пен қажеттілікті  қанағаттандыруға бағытталған  адам қызметінің түрі.

    Мұндай қызмет  нарықты  жан-жақты, жүйелі зерттеуге , тұтынушылардың нақты қажеттіліктерін  және талғамдарын табуға , оларға өндірісті бейімдеуге  бағытталған. Өндірілген тауарларды тиімді өткізу үшін  нарықты және қажеттілікті қанағаттандыруға бағытталған нысаналы  және белсенді іс-әрекеттерді  болжап белгілейді. Маркетинг қызметінің негізгі мақсаты – тұтынушы мен өндірушіні  бір-бірімен тығыз байланыстыру , нарықты сегменттеу арқылы олардың қажеттіліктерін анықтап, талаптарына сай сапалы өнім өндіру және қызмет көрсету.(15)

      Осы маркетинг  қызметтерінің  әрқайсының бағыттары , олардың құндылығы және маңыздылығы  тек оларды бірге қарастырып  қолданса өседі. Бұл жағдайда маркетинг  концепциясы қалыптасады, және оның қолданылуы мүмкін.