Ақша қаражаттары туралы әдебиеттерге шолу

.Кєсіпорын мемлекеттіњ  тапсырысынан тыс µндіретін жєне  сататын µнімдердіњ /атќарылѓан  ж±мыстардыњ, кµрсетілген ќызметтердіњ/ баѓасын кєсіпорын дербес белгілейді.

.Кєсіпорын дербес µнімдердіњ /атќарылѓан ж±мыстардыњ, кµрсетілген  ќызметтердіњ/ баѓасын монополиялыќ  µсіруге жол бермеу маќсатында  мемлекеттік реттеу монополияѓа  ќарсы зањдарда белгіленген тєртіппен  ж‰ргізіледі.

.Кєсіпорын табысын бµлу  тєртібі Ќазақстан Республикасы  ќолданыстаѓы зањдарымен аныќталады.

.Зањмен тыйым салынѓан, жарѓысында кµзделмеген кєсіпорынныњ  ќызмет т‰ріне, сондай – аќ  сатылатын µнімдеріњ /ж±мыс, ќызмет  кµрсету/ баѓасын кµтеру нєтижесінде  т‰скен табыс Ќазақстан Республикасы  зањнамасында(4) белгіленген тєртіп бойынша тиісті бяджетке алынып ќояды.

.Шаруашылыќ ж‰ргізу ќ±ќыѓыныњ  объектісі кез келген м‰лік  болып табылады, егер зањмен басќа  талаптар ќойылмаса. Кєсіпорынныњ  ќарауында тек ќана оныњ жарѓылыќ маќсаттармен кµзделген ќызметін ќамтамасыз ету ‰шін ќажет немесе осы ќызметініњ µнімі болса алатын м‰ліктер болады.

.Кєсіпорынныњ м‰лкі негізгі  жєне айналымдыќ ќаражаттан, сондай  – аќ ќ±ны кєсіпорынныњ дербес  балансында кµрсетілген ќ±ндылыќтан  т±рады.

.Кєсіпорынныњ м‰лкі бµлінбейді  жєне салымшылар арасында /‰лес, пай/ соныњ ішінде кєсіпорын ќызметкерлері  арасында бµлінбейді.

.Кєсіпорынныњ м‰лкі:

-   оѓан ќ±рылтайшы  берген м‰ліктіњ,

- µз ќызметініњ нєтижесінде  сатып алынѓан м‰ліктіњ /аќшалай  табыстарды ќосќанда/,

-зањдармен тыйым салынбаѓан  µзге де кµздердіњ есебінен  ќалыптастырылады.

. Кєсіпорынныњ негізгі  ќ±ралдарѓа жататын, сондай –  аќ оларѓа тиесілі акцияларѓа  ќатысты м‰лікті сатуѓа жєне  сыйѓа беру мемілелерін жасауѓа  ќ±ќыѓы жоќ. 

. Уєкілетті органныњ жазбаша келісімінсіз кєсіпорын:

- µзіне тиесілі, ѓимараттарды, ќ±рылыстарды, жабдыќтарды                жєне кєсіпорынныњ басќа да  негізгі ќ±ралдарын иеліктен  алуѓа немесе µзге тєсілмен  оларѓа билік етуге /Ќазақстан  Республикасы ќолданыстаѓы зањдармен кµзделген жаѓдайлары  ќоспаѓанда/, ±заќ мерзімді /‰ш жылдан астам/ жалѓа беруге, уаќытша тегін пайдалануѓа беруге,

филиалдар, µкілдіктер мен еншілес кєсіпорындар ќ±руѓа жеке кєсіпкерлермен бірге кєсіпорындар мен бірлескен µндірістер ќ±руѓа, оларѓа µзініњ µндірістік жєне аќшалай капиталын салуѓа,

- µзіне тиесілі акцияларѓа /Ќазақстан Республикасы ќолданыстаѓы  зањдармен кµзделген жаѓдайларды  ќоспаѓанда/, сондай –аќ дебиторлыќ  берешекке билік етуге,

- ‰шінші т±лѓалардыњ  міндеттемелері бойынша кепілгерлік немесе кепілдік беруге,

- заемдар беруге ќ±ќыѓы  жоќ.

.Егер зањдарѓа µзгеше  кµзделмесе, кєсіпорын µзіне шаруашылыќ  ж‰ргізуге ќ±ќыѓына бекітіліп  берілген негізгі ќ±ралдарѓа  жатпайтын жылжымалы м‰лікке  дербес билік етеді.

.Кєсіпорын µз ќызметінен  алѓан меншікті табысы есебінен ±сталады.

Мемлекеттік кєсіпорынѓа ќаражат зањдарѓа кµзделген тєртіппен беріледі.

.Кєсіпорынныњ таза табысыныњ  бір бµлігі белгіленген  нормативтер  бойынша Ќазақстан Республикасы  зањдарында белгіленген тєртіппен  мемлекеттік бюджетке аударылуѓа  тиіс.

.Кєсіпорынныњ жарѓылыќ  капиталыныњ мµлшерін ќ±рылтайшысы  белгілейді.

.Кєсіпорынныњ жарѓылыќ  капиталы 10 619 191 /он миллион алты  ж‰з он тоѓыз мыњ бір ж‰з  тоќсан бір/ тењгені ќ±райды.

.Кєсіпорын жарѓылыќ капиталыныњ 10 пайызынан кем болмай ќ±растырылѓан мµлшерде резерв капиталын ќалыптастырады, резерв ќорыныњ белгіленген дєрежесіне жеткенге дейін ќ±рамында ќалѓан пайданыњ кем дегенде 5 пайызын осы маќсатта ж±мсалуы керек.

.Резерв капиталыныњ ќаржысы  тек ќана шыѓынды жабуѓа, бюджет алдындаѓы міндеттемерлерді орындауѓа, мемлекеттік кредиттерді µтеуге жєне кєсіпорынныњ басќадай ќаражаты жеткіліксіз болѓан жаѓдайда сыйаќы тµлеуге ж±мсалады.  

.Кєсіпорынды басќаруды  мемлекеттік басќару органы ж‰зеге  асырады.

.Ќазақстан Республикасы  ењбек зањдарында сєйкес мемлекеттік басќару органы таѓайындаѓан директор кєсіпорынныњ органы  болып табылады.

.Директор µкілеттігін  мемлекетік басќару органы белгілейді.

.Директордыњ ќ±зырына  мыналар жатады:

- кєсіпорынныњ атынан  іс-єрекет етеді, барлыќ органдарда, жеке жєне зањды т±лѓалармен ќатынастармен ќатынастарда оныњ м‰дделерін білдіреді.

- барлыќ кєсіпорындар, ±йымдар  мен мекемелер алдында келісім  – шарт міндеттемелерініњ орындалуын  ќамтамасыз етеді,

- қ±рылтайшы шешімдерін  ж‰зеге асырады,

- кєсіпорын атынан іс-ж‰ргізуге ќ±ќыѓына  сенім –хат беру, сонымен ќатар ќайта сену ќ±ќыѓына сенім – хаттар беру,

- әрт‰рлі мєліметтерді  жєне басќа да зањ актілерін  жасау, келісім-шарттар соныњ ішінде  ењбек, ж±мысќа жалдану контрактілері  бойынша мєміле жасау,

- оныњ ќаржысына билік  етеді, мемлекттік мекеме ќызметіне  тікелей басшылыѓын ж‰ргізеді  жєне оныњ  нєтижесінде дербес  жауапкершілігін алып ж‰реді,

- мемлекеттік басќару  оргыныныњ ерекше ќ±зырына жатќызылмаѓан  басќа да мєселелерді шешеді.

.Кєсіпорын директоры есеп шоттар мен басќа шоттарды ашады, шарттар жасалады, б±йрыќтар шыѓарады.       

.Директордыњ орынбасарларын  кєсіпорын басшыныњ ±сынысы бойынша  мемлекеттік басќару органы ќызметке  таѓайындайды жєне ќызметтен  босатады. 

.Ењбек аќы ќорыныњ  мµлшерін, мемлекеттік басќару органы белгілейді. 

.Ењбекке аќы тµлеу  нысандары, штат кестесін лауазымдыќ  жалаќыныњ мµлшерін, сыйаќы беру  жєне µзге сыйаќы ж‰йесін белгіленген  ењбекке аќы тµлеу ќорыныњ  шегінде кєсіпорын дербес аныќтайды.  

.Кєсіпорын директорыныњ жєне ќызметкерлерініњ, бас /аѓа/ бухгалтердіњ ењбек аќысыныњ мµлшері жєне оларды сый аќысыныњ ж‰йесін жєне басќа да марапаттауды мемлекеттік басќару органы белгілейді. 

.Ењбек ±жымы кєсіпорынды  басќаруѓа ќатысуы бойынша зањдарда  белгіленген µкілеттіктерін тікелей жалпы жиналыста ж‰зеге асырады.

.Кєсіпорын мен ќ±рылтайшылар, кєсіпорын мен мемлекеттік басќару  органы, єкімшілік пен оны ењбек  ±жымыныњ арасында ќарым-ќатынастары  Ќазақстан Республикасы ќолданыстаѓы  зањдармен аныќталады. 

.Кєсіпорын ењбек ±жымыныњ м‰шелері зањнамада  белгіленген тєртіппен єлеуметтік жєне медициналыќ саќтандырудыњ барлыќ т‰рімен, зейнеткерлермен ќамтамасыз етуге тиісті.  

.Кєсіпорынныњ ењбек режимі  Ќазақстан Республикасы ењбек туралы зањнамасына сєйкес белгіленеді.

.Кєсіпорынды ќайта ±йымдасчтыру жєне тарту уєкілетті органныњ шешімімен ж‰ргізіледі.

.Кєсіпорынды ќайта ±йымдастыру  жєне таратуды егер Ќазақстан  Республикасы зањ актілерінде  µзгеше белгіленбесе уєкілетті  органныњ келісімі бойынша мемлекеттік  басќару органы ж‰зеге асырады.

.Таратылѓан кєсіпорынныњ, несие берушілердіњ талаптары  ќанаѓаттандырылѓаннан кейін ќалѓан  м‰лкін уєкілетті орган ќайта  бµледі.

.Таратылѓан кєсіпорынныњ  аќшасы осы кєсіпорынныњ несие  берушілердіњ талаптары ќанаѓаттандырылѓаннан  кейін ќалатын м‰лкін сату нєтижесінде т‰скен аќша ќаражатымен ќоса тиісті бюджеттіњ табысына есептелді. Оњт‰стік Ќазаќстан облысы. Маќтаарал ауданына  ќарасты “Маќтаарал аудандыќ ауыз су ж‰йесі” мемлекеттік коммуналдық  кєсіпорыны Жетісай  ќаласы. Ерубаев кµшесі № 30 орнында орналасқан.Кєсіпорын директоры Мурзаев Абдулла зањды т±лѓа ретінде Оњт‰стік Ќазаќстан облысы Әділет басќармасынан 2003 жылы 12 мамырда  тіркеліп, кєсіпорынѓа куєлік алѓан. Кєсіпорынныњ негізгі міндеттерімен маќсаты, халыќты ауыз сумен ќамтамасыз ету саласында µндірістік шаруашылыќ ќызметін ж‰зеге асыру.

Кєсіпорынныњ ќ±рылтайшысы Оњт‰стік Ќазаќстан облысы болып табылады. Кєсіпорын халыќтан ауыз су тµлем аќысы кєсіпорынныњ жинаќтау ќорыныњ есебін ќамтамасыз етеді.

 

 

3.         Мақтаарал аудандық ауыз су жүйесі’’ мемлекеттік

          коммуналдық  кәсіпорынның  қаржылық  жағдайы  және

                  маркетингтік  қызметтің ұйымдастырылуы

 

  Нарықтық  қатынастар жағдайында  кәсіпорынның  қаржылық жағдайын талдауын маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың   тәуелсіздікке  ие болуы мен, сондай –ақ   олардың меншік иелері,  жұмысшылар, серіктестер және басқа да  контр агенттер  алдында өзінің  өндірістік кәсіпкерлік  қызметінің нәтижелері  үшін  толық жауапкершілікте болуы мен байланысты.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау  жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын , “ қаржылық жағдай ’’ дегеніміз   немесе , қаржылық жай-күйі  дегеніміз не , соны анықтап алғанымыз жөн . Соңғы жылдары шығарылған  арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әр түрлі түсіндірілед.

     Профессор А. Д .  Шеремет  кәсіпорынның қаржы жағдайы  қаржыны тарату пайдалану  және оны қалыптастыру  көздері мен сипатталады деп жазған.

   Профессор  К. А. Русак  бұл ұғымды былайша анықтайды:  “Кәсіпорынның қаржылық жағдайы  қаржы ресурстарын жасау, тарату, пайдаланумен  сипатталады.’’ Кәсіпорынның  қаржылық жағдайы  кәсіпорынның қалыпты өндірістік, коммерциялық  және басқа да  қызмет түрлері үшін қажетті қаржы  ресурстармен  қамтамасыз етілуі және оларды мақсатқа сай , тиімді тарату  және  пайдалану мен , сондай-ақ  басқа шаруашылық   субьектілер мен  қаржылық қарым –қатынаста болу, төлемқабілеттілігі  және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақытылы төлеу мүмкіндігі  оның қаржылық жағдайының  жақсылығын көрсетеді.

     Профессор  К. И.  Балабанов “ Кәсіпорынның  қаржылық жағдайы – бұл оның  қаржы бәсекелестік   қабілеттілігінің  сипаттамасын , қаржы ресурстары  мен  капиталды пайдалану , мемлекет алдында және  басқа шаруашылық  субьектілерінің алдында  өз міндеттемелерін орындау.  Кәсіпорынның қаржылық  жағдайын талдаудың  келесі түрлерін жүргізеді :  табыс пен рентабельділік , қаржылық тұрақтылық , несие қабілеттілігі , капиталды пайдалану , валюталық өзін-өзі  өтеу’’ деп жазды.

 Сондай-ақ кәсіпорынның  қаржылық жағдайы бұл  бірқатар  көрсеткіштермен  сипатталатын оның саулығы мен өмір сүру қабілеттілігін  кешенді түрде бағалау.

Сонымен кәсіпорынның  қаржылық жағдайы  осы кәсіпорынның  белгілі бір кезеңдегі  қаржылық тұрақтылығын және оның шаруашылық қызметін үздіксіз  жүргізуі мен  өзінің қарыз міндеттемелерін   уақытылы өтеу үшін  қаржы ресурстарымен  қамтамасыз етілуін көрсетеді. Осылайша қаржылық жағдай,  кәсіпорынның бәсекелестік  қабілетін және оның   іскерлік қарым- қатынастағы  потенциалын анықтайды, кәсіпорынның өзінің және оның  серіктестерінің қаржылық  және басқа да қатынастар  тұрғысындағы экономикалық  қызығушылықтар қаншалықты дәрежеде  кепілдендірілгенін бағалайды.

     Кәсіпорынның қаржылық  жағдайының обьективті  дұрыс бағасын алудың  ең жақсы тәсілі , бұл талдау, ол  кәсіпорынның даму бағытын  бақылауға, оның шаруашылық   қызметіне кешенді түрде баға  беруге мүмкіндік береді  және осындай жолмен басқарушылық  шешімдерді өңдеу мен  кәсіпорынның өзінің өндірістік  қызметін атқарады.

Кєсіпорынныњ ќаржылыќ  жаѓдайын талдауда негізгі аќпарат кµзі ќызметін бухгалтерлік баланс атќарады.

      Баланс  дегеніміз субьектініњ ќаржылыќ  жаѓдайына баѓа беру ‰шін және  оныњ ќаржы ресутарыныњ ќ±рамымен ќ±ралу кµздері жµнінде жинаќталѓан мєліметтерді айтамыз. (16)

      Баланс  кµптеген мањызды ќызметтерді  атќарады.

. Баланс меншік иелерін  шаруашылыќ субьектініњ м‰ліктік  жаѓдайымен таныстырады және  сол  арќылы олар б±л субьекті  нені иеленеді, материалдыќ ќ±ралдардыњ сандыќ жєне сапалыќ ќорлары ќандай, кәсіпорын жақын арада үшінші жақ алдындағы өз міндеттемелерін ақтай ала ма,соны білдіреді .

. Басшылар кєсіпорынныњ  басќа ±ќсас кєсіпорын ж‰йесіндегі  µз орны, тањдап алынѓан стратегиялыќ  баѓытыныњ  д±рыстыѓы туралы, ресустарды пайдалану тиімділігініњ салыстырмалы сипаты жєне кєсіпорынды басќару бойынша єрт‰рлі с±рақтарѓа шешімдер ќабылдау туралы т‰сінік алады .

. Баланстыњ  мазм±ны, оныњ  ішкі ќолданушылары сияќты сыртќы  ќолданушыларѓа да пайдалануѓа м‰мкіндік береді. Мысалы аудиторлар(9) ж±мыс процесінде д±рыс шешім ќабылдау ‰шін µз  тексеру ж±мысын жоспарлауда, сондай-аќ тұтынушының  сыртќы есеп берудегі есеп ж‰йесінде м±мкін болатын, єдейі жасалынѓан жєне єдейі жасалынбаѓан ќателіктер аумаѓындаѓы єлсіз жаќтарын  шыѓару  ‰шін кµмек алады, ал талдаушылар ќаржылыќ талдаудыњ баѓытын аныќтайды.

      Баланс  аќпараттары негізінде сыртќы  ќолданушылар берілген кєсіпорынмен  µзініњ серіктесі ретінде ж±мыс  ж‰ргізудіњ маќсатќа сєйкестігі  жєне оныњ шарттары туралы шешімдер ќабылдай алады, µз салымдарыныњ м‰мкін болатын тєуекелдіктерін жєне басќа шешімдерді баѓалайды.

     Бухгалтерлік  баланс – ќаржылыќ есептік  негізгі т‰рі бола отырып, ол  есепті кезењдегі кєсіпорын м‰лкініњ  ќ±рамы мен ќ±рылымын, аѓымдаѓы  активтердің  айналымдылыѓы мен µтімділігін, меншікті капитал мен міндеттеменіњ ќолда барын, дебиторлыќ жєне кредиторлыќ борыштыњ динамикасы мен жаѓдайын жєне кєсіпорынныњ  несиеќабілеттілігі мен тµлеу ќабілеттілігін аныќтауѓа м‰мкіндік береді.

      Баланс  кµрсеткіштері кєсіпорынныњ капиталын орналастыру тиімділігін, оныњ аѓымдаѓы жєне алдаѓы кезењдегі шаруашылыќ ќызметке жетуі, ќарыз кµздерініњ кµлемімен ќ±рылымын, сондай-аќ оларды ынталандыру тиімділігін баѓалауѓа м‰мкіндік береді. Осылайша бухгалтерлік балансты талдау ‰шін жєне кєсіпорынныњ ќаржылыќ жаѓдайын баѓалауда аќпараттыњ ењ ќажетті т‰рі болып табылады. .