Кәсіпорынның өзіндік мәні және несиелік капиталын қалыптастыру және қолдану жолдары

Әдісі: Біздің жұмысымызға ортақ әдіс – ол, Жүйелік келісім !

                 Жүйелік келісім:

           1   қадамы. Бастау сәті. Ақпарат алу  – талдап шығу – ереже құру.

           2 қадамы. Ағымдағы қызмет. Ақпарат ал да  – талда – ережелерді    қолданып, шешім қабылда.

            Егер ереже жоқ болса, онда ереже құр.

            Өндіріс процесінің бірқалыпты  жұмыс істеуі үшін ең тиімді  еңбек процесінің үйлесуін және  өндірістің материалдық элементтерін  белгілі бір жүйеге келтіруін  қамтамасыз ету қажет: технологияға  сәйкес тиімді жабдықтарды қатыстыру, олардың үздіксіз, жоғары өнімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету және өндірістің тапсырыс ырғағын түпкілікті қорғау. Сонымен, өндіріс процесі уақыт пен кеңістік жағдайында үйлестілігі болу керек. Өндірістік процесті былай ұйымдастыру қажет, егер де кәсіпорындар, фирмалар, өндірістік бөлімшелердің ұжымдарының бірлескен жұмыстары жоғары сапалы және шығындарды аз жұмсай отырып, өнімдерді ең көп шығаруды қамтамасыз ететін болса.

           Өндірістік  процестерді ұтымды ұйымдастыру  мыналарды қамтуы қажет:  

Қағидаттар::

► ақпарат алмасуды жүзеге асыру, тіпті хат жүзінде.

► нәтиженің өлшемділігіне қол жеткізу. Өлшемділік болса, сыйақы да болады.

► жұмыс істей отырып, күнде тұтынушының қанағаттанушылығын ойлау. Тұтынушы – ол алдынғы орындаушының еңбегінің нәтижесін пайдаланушы. Тұтынушы пікірі – еңбегінің әділ бағасы.

► командада жұмыс істеу керек. Жалғыздың шаңы да шықпас ! Ол үшін сенімділік керек, бұл – адал және басқаларға сенімінді арттыруын.

► үйрену және басқаларды үйрету. Мамандығын және білім деңгейін арттырумен айналысу.

► жүйені жетілдіру – тез шешім қабылдамау.

► сенімсіздікті ( қорқынышты ) жою. Атқарылатын іс сенімділікпен атқарылуы тиіс, ал қорқыныштан емес. Қателік үшін жазаламайды – қателіктен үйренеді, ал қылмыс жасағаны үшін жазалайды.

► заңда белгіленген қылмыстан басқа, біздің жүйеміздегі ең ауыр қылмыс – ол алдау және өтірік айту. ( дұрыс айтпау – бұл да өтіріктің бір түрі ).

► әрбір ізгі ниетімен жасалынған жұмысты елеусіз қалдырмау.

► ұйымдық мәдениетті дамыту керек. Бізде бәрі көзге қуанышты,         құлаққа жұбанышты болуы тиіс.

Қоршаған ортаға әсері  

           Ең  ірі өнеркәсіпті өндіруші ретінде  «Мерей-Әсем» ЖШС-ң – қоныстандырылған  пунктердегі орналасқан еншілес  кәсіпорындары қоршаған ортаны  ластануына компанияның жауаптылығы  өте зор. Қоршаған табиғи ортаны қорғауды мемлекеттік басқару – қоғамды әлеуметтік басқарудың бір саласы болғандықтан, ол экологиялық бағдарламалардың, жоспарлардың және қабылданған іс-шаралардың орындалуын қамтамасыз ету, қоршаған табиғи ортаны қорғау, табиғи қорларды тиімді пайдалануды және салалардағы заң ережелерінің бұзылмауын қадағалау, адам өмірі мен денсаулығына табиғи ортаның қолайлы болуына жағдайлар жасалынуда. Бұл құрылған « қоршаған ортаны тазарту » жөніндегі жоспарлары белсенді жүргізілуде.         

           Кәсіпорын құрылымы өндірістік және ұйымдық болып бөлінеді. Өндірістік-бұл негізгі және көмекші цехтар және учаскелердің құрамы мен мөлшері.

           Өндірістің  құрылымына ықпал ететін негізгі  факторлар мыналар болып табылады:

          ·  шығарылатын өнімнің және оның номенклатурасының сипаттамасы;

          ·  өндірістің ауқымы;

          ·  кооперациялау деңгейі.

            Шығарылатын өнімнің сипаты және  оны дайындаудың тәсілі шешуші  дәрежеде цехтардың құрамын, олардың  мөлшерін, жүк айналымын және зауыт аймағының шамасын анықтайды. Өндірісті ұйымдастыруда маңызды жағдай болып табылатын кейбір бұйымдардың түрлері түрлі көлемде шығарылады. Шығарылатын өнім көп болса, сонша кәміл технологиясы және ұйымдық әдістері қолданылуы мүмкін. Кооперациялаудың деңгейі де сол сияқты кәсіпорынның құрамына елеулі түрде ықпал етеді: ол қалай жоғары болса, солай ол қарапайым.

            Ұйымдық-техникалық факторлардың  жетекші тұрғыда кәсіпорындардың  кейбір бөлімшелерінің және олардың  жалпы құрылымдарын қалыптастыруға ықпал ететін өндіріс үлгілері бой көрсетеді. Өндіріс үлгілері жұмыс орнының саны мен ондағы орындалатын операциялары арасындағы арақатынастар мен есептелінетін көрсеткіштері арқылы анықталады.

            Кәсіпорындардың ұйымдық құрылымы  – бұл құрамы және оның ұйымдық бірлік мөлшері (жұмыс орны, бөлім, қызмет), олардың арақатынасы және тұрғызу нысаны. Ұйымдық бірлік егер де олардың мөлшері көлеміне және межелеген міндетіне сай келісетіндей болса тиімді жұмыс істей алады. Әрбір құрылым деңгейлес және сатылы болып бөлінеді, басқаша айтқанда ұйымдық құрылымда еңбек бөлінісінің деңгейлестік және сатылы болып ажыратылады.

           Еңбек  бөлінісінің деңгейлестік шекарасы  басқарушының өз ісінің саласында  тиімді басқару мүмкіншілігін  анықтайды. Сатылы еңбек бөлінісі басқарушылық шешімін дайындаудағы сатылы бейнесі саласындағы іс-әрекетін құрайды.

          Айналым  капиталының құрылымы деп барлық  жиынтығындағы олардың бөлек  элементтерінің арақатынасын атайды. Кәсіпорындарындағы айналым капиталының  құрылымына талдау жасау және оны жетік білу маңызды мәселелерінің бірі болып саналады. Себебі, белгілі бір шамада қаржы жағдайы кәсіпорын қызметінің не ол, не бұл мезетін сипаттайды. Мысалы, дебиторлық берешек үлесінің шамадан тыс артуы, қоймадағы дайын өнімдер, аяқталмаған өндіріс, кәсіпорынның қаржы жағдайының нашарлағанын білдіреді. Дебиторлық берешек осы кәсіпорындағы айналымынан оқшауландырылған қаражатты және оларды дебиторлық пайдалануын, өзінің айналымындағы борышкерлерді сипаттайды. Аяқталмаған өндіріс үлесінің артуы, қоймадағы дайын өнімдер айналымындағы айналым қаражатының оқшауланғаның, сату мөлшерінің, сонымен бірге пайданың да азаюын көрсетеді. Сондықтан, кәсіпорындарда айналым қаражатының құрылымын оңтайландыру және олардың айналымын арттыру басты мақсатқа айналғаны жөн.

            Кәсіпорындарда айналым қаражаттарының  құрылымы тұрақсыз және көптеген  себептердің ықпалымен өзгеріп  те отырады. Әрбір нақты кәсіпорында  айналым қаражатының шамасы, олардың  құрамы мен құрылымы өндірістік  сипаты мен күрделілігіне, өндіріс кезеңінің ұзақтығына, оларды жеткізу жағдайына және т.б. байланысты болады.

           Түрлі  салаларда айналым қорларының  үлес салмағы кәсіпорындардың  өндіріс қорларының құрамында  әр түрлі. Мысалы, ауыр өндіріс  кәсіпорындарында жеңіл өндіріс  кәсіпорындарына қарағанда ол төмен. Кәсіпорындарда айналым қаржыларын ұйымдастыру мыналардан тұрады: айналым қаржыларының қажеттілігін анықтау және олардың құрамы мен құрылымын, қалыптастырудың көздерін табу және оларды реттеу, айналым қаражаттарын басқару және т.б.

          Өндіріс  тиімділігін арттырудың елеулі  резервтері құрамына шикізат  пен негізгі материалдар, отын, қосалқы  материалдар, тез тозатын аспаптар  және басқа да еңбек заттары  кіретін айналым қорларын орынды  пайдаланудың есебінен өндіріс  шығындарын одан әрі төмендетуден табылады.

           Өндірістің  нәтижелілігін арттыру жөніндегі  шараларды белгілеген кезде кәсіпорындардың  өндіріс процесінің маңызды заттық  элементі болып табылатын өндірістік  айналым қорларын тиімді пайдалануға  кәсіпорын ұжымдарының айрықша назар аударғаны жөн.

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

            Дипломдық жұмысымды қорыта келе  айналым капиталын қалыптастыру  және оны ұтымды пайдалану  саласындағы кәсіпорынның саясатына  мынандай қорытынды жасауға болады.

            Кәсіпорынның айналымында жүргендіктен, айналым қаржылар үнемі қозғалыста болады. Бір өндірістік кезең аралығында олар үш сатыдан тұратын ауыспалы айналым жасайды. Бірінші сатыда кәсіпорын ақша қаражаттарын еңбек заттарын сатып алу үшін шарттарды төлеуге жұмсайды. Бұл сатыдан айналым қорлары айналыс аясынан өндіріс саласына өтеді.

           Екінші  сатыда алынған айналым қорлары  өндіріс процесіне тікелей өтіп, әуелде өндіріс босалқы қорларына  және шала фабрикаттарға, содан  соң аяқталған өндіріс процесі  – дайын өнімге айналады.

          Үшінші сатыда дайын өнім сатылады, нәтижесінде айналым қорлары өндіріс саласынан айналыс аясына, қайтадан ақшалай нысанына келеді. Бұл қаржылар жаңадан еңбек құралдарын алуға жұмсалып, жаңа ауыспалы айналымға шығады. Ол өнімді өндіру барысында және сатуға кеткен шығындарды өтеуге және пайда табуға негізделген. Ақшаны алу өндірістік кәсіпорынның басты мақсаты және оның соңғы кезеңі болып табылады. Бұл кәсіпорынның өмір сүру стимулы, күші де.   

        Айналым қаражаты  кәсіпорынның жұмыс істеуіне  өндіріс пен өнімді өткізу барысында әсер ететін басты құрал болып табылғандықтан, өндіріс саласында өнім өндіру мен шикізат пен материалдарды сатып алуға, жұмысшыларға жалақы беруге және көптеген өндірістік шығындарға қажет ақшалай қаражат. Өнім шығаруға қажетті шикізаттар мен материалдарды сатып алу, жұмысшыларға төленетін еңбек шығындары және өндірілген дайын өнімді өткізуге кеткен шығындар үшін ақшалай қаражат керек. Осыған орай, айналым қаражаты өнім өндіру мен өткізудің жоспарлы және үздіксіз процесін қамтамасыз ететін өндірістік айналым қорлары мен айналыс қорларын құру үшін бірлестіктерге, кәсіпорындарға, ұйымдарға берілген ақшалай қаражаттардың жиынтығы.

            Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның  шаруашылық қызметін талдаудың  қорытындылаушы кезеңі болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңіндегі қойылған мақсаттарға қол жеткізу, оның төлеу қабілеттігінің кепілі болып табылатын өнім өндірудің үздіксіздігін және кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

          Кәсіпорында  айналым қаражаттарының құрылымы  тұрақсыз және көптеген себептердің  ықпалымен өзгеріп те отырады. Әрбір нақты кәсіпорында айналым  қаражатының шамасы, олардың құрамы  мен құрылымы өндірістік сипаты  мен күрделілігіне, өндіріс кезеңінің ұзақтығына, оларды жеткізу жағдайына және т.б. байланысты болады.

           2004-2005жылғы  «Мерей-Әсем» ЖШС-ң қаржылық есебінен  мынадай қорытынды жасауға болады, активтердің нақты құнын көрсететін  баланс валютасының 2005 жылы 14162143 млн. теңгеге көбейгенін көруге болады. Бұл кәсіпорынның жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Активтерді талдай отырып, олардың қалай тартылғанын және 2005 жылы неге көбірек көңіл бөлінгенің, сондай-ақ кәсіпорынның өндірістік потенциалы мен оның негізгі құралдарының жағдайын және кәсіпорын мүлкінің мобильділігін ( іске тартылу деңгейін ) анықтау қажет. Ол үшін, ең алдымен кәсіпорынның өндірістік потенциалының көлемін анықтау қажет. Өндірістік потенциал коэффициентінің шегі Кn  ≥ 0,5 қалыпты болып есептеледі. Біздің кәсіпорнымызда Кn өндірістік потенциал құны 2004 жылы 44856933 млн. теңгені, 2005 жылы 55841128 млн. теңгені құрайды, яғни 10984195 млн. теңгеге өскен. Демек кәсіпорын соңғы жылдары өзінің алға қойған мақсаттарын толық орындау нәтижесіне жетті деуге болады.

            Қазақстандағы көптеген кәсіпорындарды шетелдік және отандық инвесторлар емес, алаңдаушылық тудыратын фирмалар сатып алған. Яғни, өзіндік капиталы жоқ, басқа фирмалардан қарыз алып, сол қарызын жекешелендірілген кәсіпорынның өндірген өнімін беру есебінен жабады. Және де Қазақстандық кәсіпорындардың ерекшелігі, яғни қорлардың және технологиялардың моральды және физикалық тозуы, толығымен қайта құруды ұсақ инвесторлар жүзеге асыра алмайды. Менің айтайын дегенім ірі кәсіпорындарды жекешелендіру емес, мемлекеттік бюджетке ірі көлемді табыстар әкелетін, ұлттық мәнге ие объектілерді мемлекеттік қадағалауға құқықтық негізде қайтару мәселесі. Қазіргі нарықтық жағдайға «Мерей-Әсем » ЖШС өміршең бола алады. Ол нарық талабын аса сауаттылықпен және компоненттілікпен анықтайды, сұраныс талабын қанағаттандыратын өнімдерді өндіруді ұйымдастырады және білікті қызметкерлерге жоғары табыспен, ең соңында, көп пайданы табуды қамтамасыз етеді.

           «Мерей-Әсем»  кәсіпорынның компанияға айналған  сәттен бері атқарылған істері, бүгінгі тыныс-тіршілігі және алдағы жоспарлары өте зор. «Мерей-Әсем» өнімдеріне деген сұраныстың өзгеріссіз болуы, ол әрі өнімдері сапалы, әрі серіктестік қарым-қатынаста берік сенімге ие болған кәсіпорынның дүниежүзілік рынокта өз позициясын жоғалтпайтынына сенімдімін.

           Кәсіпорынның  халықаралық рынокқа шығуы кәсіпорынның  өзі үшін қалай болса, жалпы  елдің экономикасы үшін солай  толып жатқан жағымды мезеттерге  әкеледі

 

 

                                              

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН  ӘДЕБИЕТТЕР 

 

1. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә.Әлімбетов «Кәсіпорын экономикасы» Алматы,2003,76б.
2. Р.Ә. Әмірқанов, А.Қ. Тұрғұлова «Қаржы менеджменті» Алматы, 2002,135б.
3. И.Т. Балабанов, «Основы финансового менеджмента» Москва,1996,34б.
4. В.В. Бочаров, В.Е. Леонтьев «Корпоративные финансы» Москва,2004,443б.
5. В.В. Ковалев «Введение в финансовый менеджмент»Москва,2000,509б.
6. Р. Брейли С.Майерс «Принципы корпоративных финансов» Москва, 1997,851б.
7. Ченг Ф. Ли, Джозеф И. Финнерти «Финансы корпорации:теория, методы и практика» Москва,2000,546б.
8. И.А.Бланк «Основы финансового менеджмента»том1,Киев,2000, 328б.
9. Под ред. Ковалевой «Основы финансового менеджмента» Москва,2004, 104б.
10. Н.А. Назарбаев «Казахстан 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана» – Алматы, Бiлiм, 1997, 138б.

    11.   Ж. Кулекеев, Г.  Султанбекова   «Причины и пути решения проблемы

             неплатежей в Казахстане»// АльПари, 1998, № 2,  9 – 14б.

     12.   Н. Лисициан «Оборотные средства, процесс обращения стоимости

             капитала, неплатежи» // Вопросы экономики,  1997, № 9, 44 – 54б.

     13.   А.Р.  Радионов, Р.А. Радионов  «Управление  производственными

             запасами» // Менеджмент в России и за рубежом, 1999, № 1, 11 – 19б.

     14.   Қ.К. Кеулімжаев  З.Н .Әжібаева,   Н.А. Құдайбергенов,   А.Ә.Жантаева  

             « Қаржылық есеп » оқу құралы  – Алматы, Экономика, 2001

     15.   Статистический ежегодник Казахстана/ под ред. А.А. Смаилова –