Саясаттың мәні және табиғаты

39. )Саясаттағы  мақсаттар мен құралдар.

Саясаттағы мақсат - саяси  қызметтің тиімділігін айқындаушы маңызды құрылымдық элемент. Саясатта мақсат - саясат субъектісінің мүддесі мен мұқтаждықтарына сәйкес келетін нәтижеге қол жеткізу бейнесі. Мақсатнақты саяси қызметтің бастауы емес, оның орталығы. Ол реттеушілік қызметін атқарады. Яғни, саясат субъектілерінің мүдделері мен мұқтаждықтарына сәйкес болашақ әлеуметтік-саяси құбылыстар моделін қалыптастыру. Мақсат үш негізгі бөліктен тұрады: а) саясат субъектілерін қызықтыратын объекті мәні туралы білім; ә) өзінің негізі ретінде саяси мәселе; б) саяси қызмет нәтижесіндегі болашақ туралы түсінік.

40. ҚР саяси шынайылық ретінде. 

Әлеуметтік әдіс - саяси шынайылықты зерттеудің анағұрлым іргелі әдістерінің бірі. Ол белгілі бір жалпы-әлеуметтік теорияға негізделуі керек: саяси шынайылықтың (қондырманың) қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрылымынан қатаң тәуелділігін анықтайтын қоғамдық дамудың марксистік тұжырымы; саяси дамуды көп факторлы процесс ретінде қарастыратын әртүрлі позитивтік мектептер; әртүрлі елдердегі саяси процестерді тұйықталған жүйе ретінде қарастыратын қоғамдық дамудың тарихи-мәдени түжырымдамасы.

41. Саясаттың,  мораль мен құқықтың өзара арақатынасы.

Саясат пен мораль – адамдардың тәртібін реттейтін  біршама өзіндік тәсіл. Саясаттың  қоғамдық қатынастардың саласы ретінде  өзектілігін, мемлекеттің, қоғамның, тұлғаның игілігі үшін биліктің тетіктерін және ресурстарын тиімді пайдалану құрайды. Моральдің негізінде саяси қызмет мақсаттарының адамгершілігін, амалдары мен әдістерін дәлелдеу, тәжірибелік саясатты қоғамдық пікірмен бағалау және оны адамгершілік нормаларымен өлшемдеу. Бұл мораль мен саясаттың өзара әрекетіне себепші болады. Саясат пен моральдің арақатынасы турасынан саяси режимге тәуелді болады. Құқықсыз күш көрсету, террор, билікті асыра пайдалану,бюрократизм және коррупция жайлаған антидемократиялық, реакциялық режимді елдерде саясат пен моральдің аралары үзіледі. Керісінше, демократиялық режим жағдайында гуманизм мен адамгершіліктің бастауымен саясат заңдылық шеңберінде жүзеге асады

42.

43. Сыртқы және ішкі саясаттың ерекшеліктері

Саясаттың түрлері негізінен  екіге бөлінеді: ішкі және сыртқы.

Ішкі саясат мемелекеттің, қоғамдық саяси ұйымның, саяси басшылықтың, қоғам ішіндегі саяси әрекетінің процесінің негізі.   Ішкі саясаттың негізгі бағыты билік қатынастарын қалыптастыру, билік жүргізу, биліктің қолданыстарын ұйымдастыру, біріктіру, жетілдіру болып табылады. Ол қоғамның нақтылы кезеңіндегі даму мүмкіншіліктерін әлеуметтік күштердің ара салмағын ескере отырып жақын арадағы, келешектегі мақсаттарын белгілейді. Оларға мыналар жатады:

1.  саяси мақсаттарға  жету үшін ұйымдардың, әлеуметтік  күштерді ұйымдастырудағы тиімді әдіс–тәсілдерді анықтау;  2.сол мақсаттарды шешуге қолынан келетін мамандарды дайындау.

Сонымен, ішкі саясат –  мемелекеттің ішкі функцияларын реттеп отырады.

Сыртқы саясат - мемлекеттің  жалпы саяси жүйесін халықаралық  дәрежеде ең алдымен өз мүддесін қорғау үшін жүргізген жұмысы, басқа елдермен, ұлттармен қарым – қатынас орнату.     Оларға мыналарды жатқызуға болады:  1.достық қарым – қатынас орнату. 2. сауда қарым – қатынастарын орнату. 3. экономикалық қарым – қатынастарды орнату. 4.әскери қарым – қатынас орнату.

Жалпы алғанда дамыған  ішкі саясат, дамыған сыртқы саясатты қамтиды және бір – бірінсіз болмайды.

44 Билік ұғымы  және оның қажеттілігі

Қоғамдағы саяси саланың  қызметі билікпен байланысты. Билік  саясаттың ең өзекті мәселелерінің  бірі және саяси ғылымның негізгі зерттеу пәні болып есептеледі.

Билік әрқашанда жалпыға  бірдей үміттену, дәмелену объектісі  болған. Ол адамзат пайда болғаннан  бері бар дүние. Оның қажеттілігі  туралы ертедегі грек ойшылдары айта бастаған. Биліктің қажеттілігі:

1) Адамдардың әр кезде, барлық жағдайда өз құқықтарын қамтамасыз ету үшін.

2) Қоғамдық қатынастардың  негізі болып келетін қоғамдық  ережелерді бекіту үшін.

3) Қоғамдағы шаруашылық  қызметін атқару үшін қажет.

Билік ұғымы саяси  ғылыми әдебиеттерде әр түрлі жағынан  түсіндіріледі. Билік туралы түсінік күнделікті өмірде ғылыми әдебиетте кеңінен қолданылады. Мысалы, философтар ол туралы қоғамдық биліктің объективті заңдылығы. Социологтар әлеуметтік билік, экономистер шаруашылық билік, саясаттанушылар саяси билік, жаратылыстанушылар табиғатқа деген билік, психологтар адамның өзіне деген билік, ата-аналар отбасы билігі туралы айтады.

Сонымен қатар құқық  атқарушы және заң биліктері туралы түсініктер да бар.

Қазіргі саяси ғылым  әдебиеттерде биліктің 5 анықтамасы кездеседі:

1. Бихевиористік анықтама бойынша билік бір адамның басқа адамның мінез-құлқына әсер етуші мүмкіндігіне негізделген ерекше мінез-құлық деп түсіндіріледі.

2. Телеологиялық анықтамада  — билік алға қойған мақсатқа  сәйкес белгілі бір нәтижеге  жетудің амалы дегенді білдіреді.

3. Инструменталистік  анықтама бойынша — билік белгілі  шаралар қолдану құралы ретінде  қарастырылады. Мысалы: зорлық, күштеу, т.б.

4. Структуралистік анықтамада  — билік басқарушылар мен бағынушылар  арасындағы айрықша бір қатынастың  көрінісі ретінде түсіндіріледі. Яғни ол біреулердің екінші біреулерге ықпал жасауы.

5. Конфликттік анықтама  бойынша қоғамдағы игіліктерді  даулы жағдайларды бөлісу, үйлестіру,  құрастыру амалдары ретінде түсіндіріледі.

Жалпы алғанда билік  дегеніміз қоғамдағы тап, әлеуметтік топ, мемлекет, жеке адам т.б.субъектілердің тарапынан өзіндік ерік-жігерді іске асырудағы қабілеттіліктермен пайдалана отырып, адамдардың қызметі мен мінез-құлқына бедел күштеу құралдары арқылы әсер ету деп түсінуге болады 

 45)Билік тұжырымдамалары. Билік жөнінде ғалымдар арасында әр түрлі анықтамалар мен тұжырымдамалар бар. Солардың негізгілеріне қысқаша тоқтала кетейік.1. Телеологиялық анықтама билікті белгілі бір мақсатқа, белгілеген нәтижеге, қорытындыға жету мүмкіндігі деп түсіндіреді. Мысалы, ағылшын фәлсафашысы Т. Гоббс (1588—1679) билік болашақта игілікке жетудің құралы және өмірдің өзі өле-өлгенше билік үшін үздіксіз ұмтылыс деп жазды.2. Бихевиористік анықтама бойынша билік деп басқа адамдардың жүріс-тұрысын, өзін-өзі ұстауын өзгерту мүмкіндігіне негізделген іс-әрекеттің ерекше түрі.3. Инструменталистік анықтама билікті белгілі бір құралдарды, амалдарды (зорлық-зомбылық, күштеу сиякты шараларды) пайдалану, колдану мүмкіндігі деп біледі. Мәселен, Американың белгілі саясаттанушысы Р. Даль (1915 жылы туған) билік бір адамға екінші адамды өз еркімен жасамайтын іс-әрекетті жасауға мәжбүр ету мүмкіндігін береді дейді.

Билік, билік жүргізу  қатынасы және бағынушылық қалайды  ені әлементтің бар екендігін  болжайды.

1) қалайда біреу билік етуді қалауы қажет

2) бағынуға дайын адамдар болуы қажет сондықтан да билікті қатынастарда барлық адамдар 2 категорияға бөлінеді биліктің субъектілерімен объектілері.

Билік субъектісі – қағидағыдай 2 түрлі қасиетті меңгеруі қажет.

а) бұйрық беруді қалаушылық

б) субъект жұмысындағы  кейбір мәселелерде белгілі бір компетенция қажет. Айта кететіні, билікке ұмтылушылық барлық адамға тән емес. Көптеген адамдар үшін (билік) басқа адамдарға билік жүргізу тым қажетсіз, өткені оларда жауапкершілік сезімі, адамгершілік борымы тым жоғары және бұл категориядағы адамдар басқа адамдар өміріне өкпемдер жүргізу жауап кершілінен өорқады, яғни олар билік жүргізуге дайын емес. Басқаша айтқанда билік объектісі кеңірек, түрлі.

Объектінің өз еркімен  субъектіге бағынып және оның айтқанын орындауының бірнеше түсініктемесі бар.

а) объект субъектінің  еркін қорыққанынан және билік құрылымдар жағынан қандай да бір санкциялардан  сескенгенінен өз еркімен бағынады. Мұндай ситуация көбіне демократиялық  емес мемлекеттерде кездеседі. (тоталитарлық, автолитарлық).

б) табиғы бағыну жеке адамның (индивидтің) әдеттерінің күшінде жатыр, жүз жеге бойы қандай да бір белгілі билікке әдеттенген халық (индивидтер) осы әдеттен өте қиын шықты және соның ішінде басым бөлігі ОССРОның орнатқан тоталитарлық режимі.

Сталиннің жеке басына табыну орыс халқының мемлекет басында тек бір  адамды көру әдетімен түсіндіріледі. Ресей үшін әрқашан патша үйреншікті болатын яғни ол Ресейдегі тәртіп пен биліктің келбетін көрсететін. Төңкеріс (революция)  барысында монархия жоғалтылса да№ бірақ әдет қалды.

 в) бағынушылық  билікті таратушылардың (жеке басының)  беделінде жатыр, яғни сол берілген  билік таратушы сол елдің ешқандай  азаматында жоқ қасиеттерге не  ақылды да дана сондықтанда  билік оған тиесілі деген қоғамда  пікір қалыптасқан. Басқарушының  беделі шығнайы немесе жалған болуы мүмкін.  Шынайы бедел – берілген адамның қасиеттері оған жазылған қасиет       түрде сәйкес келуі. Жалған бедел – құралған пікірдің адам қасиеттеріне сәйкеспеуі. 

Шынайы беделге негізделген  билік – ең беделді, сенімді билік болып есептеледі.

46)саяси билік  ұғымы және оның ерекшеліктері

    Саяси билік  деп қоғамдағы адамдардың, не  сол адамдардан құрылатын әр  түрлі әлеуметтік және институционалдық  субъектілердің іс-әрекетінің бағытына, сипатына және мінез-құлқына экономикалық, идеологиялық т.б. механизмдер арқылы ықпал ету, қабілет пен мұмкіндік.

Биліктің мәні оның көріністері  арқылы белгіленеді — ол: басшылық, үстемдік, бағындыру, бақылау, ұйымдастыру, қадағалау. Осы тұрғыдан алғанда  билік-әлеуметтік түрлерді іске асыру  құралы да болалады.

Биліктің белгілері:

1) Қоғамдық өмірді  реттеушілік монополиялығы;

2) Қоғамға және жеке  адамға мәжбүрлеу етудің мүмкіндігі;

3) Үстемдік ықпалының  басымдылығы;

4) Билік басқарушылық  аппаратының болуы.

Саяси биліктің өз ерекшеліктері  бар. Біріншіден — ол адамдардың үлкен  тобының мүддесін қорғайды, ол топтың қоғам экономикасындағы рөлі басым болады да, қоғам сол топ мүддесі тұрғысынан басқарылады.

Екіншіден — қоғамдағы  басшылық көбінесе сол топ өкілдерінің  қатысуымен мемлекет арқылы, қоғамдық-саяси  ұйымдар мен саяси көсемдер арқылы жүргізіледі. Үшіншіден — саяси биліктің арнайы басқару ісімен шұғылданатын ерекше кәсіби топтардың болуы.

Саяси биліктің қасиеттерінің  бірі — оның ең жоғарғы, басты айқындаушы, шешуші күш ретіндегі ықпалы. Екінші қасиет- биліктің иерархиялық сипат  алуы. Келесі қасиет- үстемдікті шоғырландыруға және монополизациялауға ұмтылу.

Саяси билік қоғамда  көбінесе мемлекеттік билік арқылы жүзеге асады. Мемлекеттік билік  саяси биліктің бір түрі. Оның ерекшеліктері:

1) Ол белгілі бір  территориясында ерекше аппарат  арқылы жүргізілетін билік.

2) Мемлекеттік билік  өзінің күштеу аппаратына сүйенеді.

3) Мемлекеттік билік  монополиялық сипат алады

47)саяси биліктің  формалары

          Мемлекеттің саяси режимі

Негізгі мәні:                                        Түрлері:                                       Қамтыған бағыттары:

-мемлекет басшысының                                                                        парламенттік-монархиялық,

рөлі, қызметі мен                           Демократиялық:                              парламенттік президенттік,

өкілеттері;                                                                                               жартылай президенттік.

-мекемелер өкілеттілігін 

құратын әдістер;

-заң шығарушы, атқарушы,

сот өкіметтерінің өзара 

қарым-қатынасы;                             Әміршіл-өктем:                            олигархиялық,

-өкіметтің орталық  және                                                                       конституциялық-

жергілікті органдарының                                                                       өктемдік әскери-фашистік

өзара қарым-қатынасы;

 

-күш қолданатын, үстемдік                                                                    фашистік әскери-

жасайтын және жазалайтын             Тоталитарлық:                            диктатуралық нәсілшілдік

органдарының жағдайы  мен                                                                  жеке адамға табыну.

қызметі;

-қоғамдық саяси                                                                                      әскери-демократиялық,

ұйымдардың ықпалдығының                                                                 буржуазиялық либералдық,

деңгейі мен қызметінің                                                                            революциялық -

жағдайы;                                                         Өтпелі:                             демократиялық.

-азаматтардың заңдық  және

ақиқаттық құқықтары  мен

бостандықтары.

Билік іске асуы үшін –  билікті іс-әрекеттердің орындалуының белгілі тірей (базасы) қажет. Осының күшінде билік түрлі ресурстарға сүйенеді: экономикалық, әлеуметтік, рухани, принудит.

Экрномикалық билік  – бұл елдің экономикалық ресурстарының  үстінен бақылау, бұл жай уақытта  билігін іске асыруға мүмкіндік  береді. Барлық билік түрлерінің ішінде – экономикалық билік ең тиімді күштесі болы табылады. Басқа сөзбен айтқанда экономикалық билік – материалдық байлықтарды игеруде пайдаланылады. (Бұл билік адамға). Әлеуметтік билік – қоғамның әлеуметтік құрылымындағы әлеуметтік әлеуметтік