Дәнеш Рақышевтің шығармашылық мұрасы

Кәсіби әншілікке қажеттіні  меңгеру принципі. Бұл принцип өнерлі жастарды кәсіби даярлығының концерттік-практикалық бағыттылығын көрсетеді. Ол оқу процесін болашақ әншінің концерттік әрекетке жан-жақты даярлаудың бүгінгі талаптарына сәйкес ұйымдастыру мен жүзеге асыруда талап етеді.

Кәсіби  әншілікке қажеттіні меңгерту принципі сахнаға шығып, көпшілік алдында  өнер көрсетуге қажеттіні мейлінше концерттік болмысқа жақындатып ұйымдастыру  да көрініс алады. Әрине, сабақ көлеміндегі  педагогикалық іс-әрекет әлі де болса  әншінің қажетті даярлығын қамтамасыз ете алмайды. Ондай даярлық қарапайым  мектеп сахнасында басталады. Бірақ  бұндай сахнада шәкірттердің өнер көрсетуінде  немқұрайдылыққа, қарабайырлыққа бой  ұрмай, олардың моральдық және психологиялық  ширығуды қалай жеңуге болатындығы  жөнінде кеңес беру керек.

 

 

 

 

 

 

2 ДӘНЕШ РАҚЫШЕТІҢ  ОҚУШЫЛАРҒА БЕРЕТІН ТӘРБИЕЛІК  МАҢЫЗЫН ОҚУ-ТӘРБИЕ ЖҰМЫСТАРЫНДА  ҚОЛДАНУДЫҢ ЖОЛДАРЫ

2.1 Дәнеш Рақышевтің шығармашылық мұрасын музыка сабағында қолданудың әдістемесі

 

Жүргізілген зерттеу Д.Рақышевтың өскелең ұрпақтың тәлім-тәрбиесінің дамуына қосқан үлесі, қазақ халқының мұрасын зерттеуге, сақтауға және шығармашылықпен ой таразылауға  бағытталған музыкалық-педагогикалық  мұрасының Қазақстан Республикасы мектептерінде музыкалық-эстетикалық, адамгершілік тәрбие берудегі айрықша  көкейкестілігін дәлелдейді.

Тәжірибелік эксперимент кезеңінде біздер алдымызға мынадай мақсат қойдық: орта мектеп жағдайында Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасы арқылы оқушыларға музыкалық-эстетикалық адамгершілік тәрбие берудің жүйесін жасау және практика жүзінде тексеруден өткізу. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін мынадай міндеттер қойылды:

         - орта мектеп мұғалімдері мен  тәрбие жұмысын ұйымдастырушыларға  арнап, Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасын тиімді пайдалану жөнінде консультациялар ұйымдастыру.

         - Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық  мұрасын жүйелі түрде танып-үйренуге  бағытталған «Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасы» атты  факультативтік курс бағдарламасын және соған лайықталған әдістемелік нұсқауларын эксперимент жүзінде тексеруден өткізу.

- Д.Рақышавтың  шығармашылық мұрасын «Атамекен» бағдарламасы бойынша сыныптан тыс тәрбие жұмысында пайдалану.

 Тәжірибелік  эксперимент жұмысы қалалық Б.Жолбарысұлы атындағы №18 орта мектепте ашық сабақ түрінде өтілді. Зерттеуге оқушылар, мектеп мұғалімдері, ата-аналар қатысты. Экспериментке 23 оқушы қатысты, оның 14-і эксперимент тобында, 9-ы бақылау тобында болды. Зерттеу жұмысының кезеңдері 2012 оқу жылы жүргізілді, өзара байланыстағы үш кезең бойынша ұйымдастырылды. Олардың әрқайсысы Д.Рақышевтың муыкалық-педагогикалық мұрасы арқылы оқушыларға музыкалық-эстетикалық, адамгершілік тәрбие беруді кезеңдеп қалыптастыруға ықпалын тигізу мақсатында белгіленген мақсат және міндеттерді жүзеге асыруды көздеді. Әр кезең сайын тәжірибелік эксперимент қорытындыларының тиімділігін ажыратуды көздеген бірнеше «кесінділер» алынып, межеленді.

Әрбір кезең  нақты педагогикалық, психологиялық, әдістемелік міндеттерді көздеді.

    Эксперименттің анықтау кезеңінде  оқушылардың Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық  мұрасын тану деңгейінің төрт  компоненті бойынша (мотивациялық, мазмұндық, эмоционалдық, процессуалдық)  айқындау сауалнама, сұхбат, сұрақ-жауап,  әңгімелесу және т.б. зерттеу  әдістерін қолдану арқылы жүзеге асырылды.

   Мәдени мұраны жас ұрпаққа  меңгерту проблемалары бойынша  ғылыми ізденістерді зерделеу  негізінде және оқушылардың бойында  адамгершілік-эстетикалық, музыкалық  тәлім-тәрбиесіне қойылатын талаптарды  ескере келе, біздер Д.Рақышевтың  шығармашылық мұрасын танудың құрылымдық моделін жасадық. Мотивациалық компонент – мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасына қарым-қатынасын көрсетеді. Бұл компоненттің көрсеткіштері: Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасына қызығушылығы; Д.Рақышевтың шығармашылық қарым-қатынаста болуға қажеттілігі; Д.Рақышевтың үлгі-өнегесіне еліктеп өзінің мінез-құлқын реттеуге ұмтылысы; Д.Рақышевтың музыкалық-педагогикалық мұрасын үйренуге талпынысы.

Мазмұндық компонент мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасы жайлы білімдерінің көлемі мен жүйелілігін танытады: Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасы жөніндегі теориялық білімдері; Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасының ерекшеліетерін танып білуі; Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасының тәрбиелік мәнін түсінуі; Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасын адамгершілік-эстетикалық мән-маңызын пайымдай алуы.

Эмоционалдық компонент мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасын эмоционалды қабылдауына байланысты анықталады.

Эмоционалдық  компонентке қатысты көрсеткіштер: Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасынан алған эстетиклық әсерін эмоционалды сезіне білуі; Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасы арқылы әсерлене білуі; Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасына эстетикалық талғампаздығының қалыптасуы; Д.Рақышевтың музыкалық туындыларын орындап бере алуы.

Процессуалдық компонент мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасын меңгертудегі дағды-іскерліктері. Аталған компонент төмендегі көрсеткіштермен сипатталады: Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасы жөніндегі іс-шараларға қатысу белсенділігі; Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасын үйренуге талпынысы; Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасын зерттеу белсенділігі;  Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасын насихаттау, өзгелерге жеткізу белсенділігі.

 

Кесте 1. Мектеп оқушыларының Дәнеш Рақышевтың шығармашылық мұрасына деген қарым-қатынасының сипаттамасы

 

Сауалнама

иә    жоқ      білмеймін Жауаптар

Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасы сені несімен қызықтырады: әншілік шеберлігі; өз бетімен білім алуға талпынысы; Дәнеш әндерінің мазмұны; Дәнеш Рақышевтың адами кісілік қасиеттері. Д.Рақышевтың репертуарындағы әндерді, төл әндерін тыңдауды ұнатасың ба: туған жер, Отан тақырыбындағы әндер; еңбек, Ұлыс әндері; достық ынтымақтастық туралы әндер; жастық, махаббат сезімінен туындаған әндер; өнер жайлы әндер; әзіл-қалжың әндер; арнау әндер; қоштасу әндері Д.Рақышевтың әнші-сазгер, ұстаз ретіндегі адами-кісілік қасиеттерін үлгі тұту қажет пе: Үлгі-өнегелік мазмұнын түсінемін; Үлгі-өнегесіне еліктеймін; Үлгі-өнегесіне сәйкес мінез-құлқымды реттеуге талпынамын Д.Рақышевтың музыкалық мұрасын танып білуге талпынасың ба: музыкалық мұрасын танып-білудің қажеті жоқ; музыкалық мұрасын танып-білуге талпынамын; репертуарындағы әндерді үйренгім келеді; Төл әндерін үйренгім келеді.

4 65  31       - 0,2 99,8   0,5 - 99,5   0,1 - 99,9            -                    75   25      -                    93                       7     60                  29                        11     20                  60                        20   10                  30                        60   -                    20                      80   40                  20                        40   -                    20   80           - 75   25   - 90   10   10                   80   10         30 35   35   25 35   40   15  -  85 17                  -                           83

 

Анықтау экспериментінің  бірінші бағытында мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық мұрасына деген  қарым-қатынасы анықталды (Кесте 1).

 Кестеде  көрініс тапқандай, мектеп оқушыларының  Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасына деген жағымды қарым-қатынасы олардың көпшілігінде қалыптаспағандығын байқатады. Оқушылардың басым көпшілігінің Дәнеш Рақышевтың туған жер, Отан тақырыбындағы әндерін тыңдағысы келмейтіндіктері қынжылтады. Сонымен бірге Дәнеш Рақышевтың әнші-сазгер, ұстаз ретіндегі адами-кісілік қасиеттерін-үлгі өнеге тұтуға талпыныстарының болмауы, оқушылардың Дәнеш Рақышевтың музыкалық мұрасындағы жалпы адамзаттық құндылықтардан бейхабар екендігін көрсетеді. Сондай-ақ Дәнештің мұрасын танып-білуді, репертуарындағы әндерді, төл әндерін үйренгісі келетіндіктері, осы талпынысты қолдау қажет екендігіне көз жеткізеді.   

  Анықтау  экспериментінің екінші бағыты  мектеп оқушыларының Дәнеш Рақышевтың  музыкалық мұрасы жайлы білімдерін  және эмоционалды қабылдау деңгейлерін  анықтауға бағдарланады. Ол үшін  біз келесі мазмұндағы сауалнама  жүргіздік. 

 

Кесте 2. Мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың шығармашылық мұрасын жетік білулері және эмоционалды қабылдау деңгейлерінің сипаттамасы.

 

Сауалнама  сұрақтары

иә    жоқ      білмеймін Жауаптар

Д.Рақышевтың репертуарындағы әндермен, төл әндерімен таныссың ба: Туған жер, Отан тақырыбындағы  «Жетісу» әні; Еңбек, Ұлыс тақырыбындағы «Наурыз тойы» әні; Жастық сезім, махаббат жайлы «Сәулем-ай» әні; Достық, ынтымақтастық туралы «Жан-жақтағы бауырлар» әні; өнер жайлы «Ән салайын» әні; әзіл-қалжың әні-«Аңшының әні»; арнау әні «Нұраға»; қоштасу әні «Қоштасу» Дәнеш Рақышевтың музыкалық шығармашылығының маңызы неде: Қазақстандағы әншілік мектебінің негізін салушы; Адамгершілік мәні жоғары; Музыкалық-эстетикалық тәрбиеде маңызы зор; Дәнеш - өнерпаз жастарды тәрбиелеуші Дәнеш Рақышевтың репертуарындағы әндерді, төл әндерін эмоционалды қабылдай аласың ба: эмоционалды сезіне аламын; эмоционалды толғанамын; эстетикалық талғампаздықты қалыптастырады;

20                    80      3                  10      2                  20              -                   15      1                  15    4                  10    10              10    -                  -    -                  -     18                82     2                 12   -                 10      3                 -      13              60           -         80                 20 -                    75                 25              -  65                 35

 

 Мектеп  оқушыларының Д.Рақышевтың музыкалық  мұрасы жайлы білімдерін анықтау  олардың 80 пайызының әншінің репертуарындағы  әндерімен таныс еместігін, ал 82 пайызы Д.Рақышевтың музыкалық  шығармашылығының маңызын түсінбейтіндіктерін  көрсетсе, оның репертуарындағы  әндерді, төл әндерін қабылдау  жөнінде «жоқ» немесе «білмеймін»  деген жауап берді.

  Анықтау  экспериментінің үшінші бағытында  мектеп оқушыларының Д.Рақышевтың  музыкалық мұрасын меңгеру бойынша  дағды, іскерлігінің қалыптасу  деңгейлері анықталды.

 

Кесте 3. Мектеп оқушыларының  Дәнеш Рақышевтың музыкалық мұрасын меңгеру бойынша дағды, іскерлігінің қалыптасу деңгейлерінің сипаттамасы

Берілген  сұрақтары

иә    жоқ      білмеймін Жауаптар

Дәнеш Рақышевтың музыкалық мұрасы жөнінде іс-шараларға: тыңдаушы ретінде қатыстым; үлкендердің нұсқауымен қатысамын; белсенді түрде қатысамын Дәнеш Рақышевтың музыкалық мұрасы жайлы ізденіс, зерттеу жүргіздіңдер ме: іздеу, зерттеу менің ісім емес; мұғалімдер, тәрбиешілер тапсырма берсе, іздеймін, зерттеймін; белгілі бір тақырыпта ізденіс, зерттеу жұмыстарын жүргіземін Д.Рақышев репертуарындағы әндерді, төл әндерін орындап бере аласың ба: Туған жер, Отан тақырыбындағы әндерін; Еңбек, Ұлыс әндерін; Жастық сезім, махаббат жайлы әндерін; Достық, ынтымақтастық туралы әндерін; әзіл-қалжың әндерін; өнер жайлы әндерін; арнау әндерін; қоштасу әндерін

2                   -      -      6                   -     -    -        -     -          80                   -                      20        4                      -                         -      -                       -                         -            3                     -                          -    1                     -                          -      -    -                     -      2                      -    -    -                       -                           -    -                       -                          -    -                       -                          -    -                       -                          -