Болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастыру

Зерттеу жұмысында біз іскерлік ойын әдісін енгіздік. Ойын арқылы оқыту, кәсіби әрекетті меңгерудің маңызды және қажетті белсенді шарты болып табылады.

Зерттеушілер іскерлік ойынды, басқару жағдайының жүйелі модельдеу тәсілі және нақты кәсіби әрекетке тән, біздің жағдайымызда ол музыкалық-педагогикалық, өндірістік жұмысқа қажетті өзарақатынас ретінде анықталады. «Моделдеу» тәсілінде дирижер (бұл жерде болашақ музыка мұғалімі немесе хор жетекшісі) хор партитурасымен жете танысып, орындалытын шығарма жайлы жалпы түсінігін қалыптастыруы, жұмыс жобасы мен  музыкалық көркем шығарманың «кіршіксіз моделін» (сұлбасын) құруы тиіс.

«Моделдеу» тәсілі хор  жетекшісі тарапынан музыкалық  шығарманың партитурасымен терең, әрі  жан-жақты танысуды қажет етеді. Бұл- күрделі үрдіс, өйткені хор  жетекшісінен терең музыкалық-теориялық  білімін және кәсіби шеберлігі мен мәдениеттілігінің жоғары деңгейде болуын талап етеді. Осы тұрғыда дирижер партитураның құрылымырын талдап, музыкалық-стилистикалық ерекшелігін түсініп, музыкалық шығарманың қай тарихи кезеңге сәйкес келетінін аңықтап, музыканың эмоционалдылық деңгейін айқындап алуы тиіс. Сонда ғана дирижер шығарманың өзінше түрлендіруін құрай алады және оны жүзеге асырады.

Музыканы көркемдеуші  құралдарының сан алуандығының нәтижесінде  әрбір шығармаға тән «модельдің»  өздік ерекшелігі болады. Осындай  «модельге» қол жеткізу үшін дирижер әрбір музыкалық шығарманың спецификалық ерекшелігін ескеріп, және ең бастысы өздік «аспабын», яғни хор ұжымының кәсіби орындаушылық дәрежесін жетік білуі тиіс. Осы жайында Л.Стоковский мынадай бір пікір айтады: «Оркестрді басқаратын дирижер әрбір ішекті аспаптың тебіренісін естіп, әрбір үрлемелі аспаптың тынысын сезеді. Сол сияқты хор дирижеры да «өзінің жанды аспабын» бірден түсіне біліп, терең қабылдауы тиіс». Сонымен қатар дирижер хор мүшелерінің дауыс ерекшелігін, қасиеттерін, вокалдық дағдыларды меңгерту барысындағы әдіс-тәсілдер мен заңдылықталды түбегейлі білуі шарт. Көп жағдайда дирижердың «моделі» хор ұжымының орындаушылық дәрежесінің төмендігінен, кәсіби шеберлігінің жоқтығынан жүзеге аспай жатады. Сондықтан да дирижер музыкалық шығарманың «өздік моделін» құрған кезде ең алдымен хордың мүмкіндігін ескеруі басты шарт.

Жоғары оқу орнындағы  болашақ музыка мұғалімдерінің хор  шығармасын орындауды талдау, біздің негізгі жағдайымызды дәлелдеді  – жоғары кәсіби құзырлық, музыкалық  шығарманың жоғары көркем  түрлендірулерін жасауға жол ашады. Сонымен қатар керісінше, хор шығармасының түрлендірулерін жасау, жоғарғы оқу орны болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастырады.

 

2.3     Зерттеу жұмыстарының нәтижелері

Бөлімнің мақсаты зерттеудің негіздемелері жылжытқан талаптардың нақтылығын мониторингілеу мен тексеру болып табылады. Сол себепті көптеген міндеттер шешілді: зерттеу нәтижелерінің сапалық және сандық талдауы, белсенді формалар мен оқу әдістерін енгізудің тиімділігін тексеру, арнайы пәндер процесінде болашақ музыка мұғалімдері дайындығының  кәсіби деңгейін анықтау. Алға қойылған міндеттер, жоғары оқу орнында арнайы жасалған шарттар негізінде, болашақ музыка мұғалімдерінің әрекетін түрлендіруді ұйымдастыру арқылы шешімін тапты.

Психология-педагогикалық  мониторинг, дидактикалық шарттар ықпалымен  кәсіби құзырлықты қалыптастыру процесінде болашақ музыка мұғалімдерінің тұлғалық қасиеттер динамикасы жайлы үздіксіз хабармен қамтамасыз ете отырып, біздің ойымызша зерттеуіміздің ғылыми болжамына сәйкес және де олардың дамуына қажетті басты фактор болып саналады. Зерттеу жұмыстары барысында, болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығының жалпы деңгейде қалыптасуы, тұлғалық құрылым санасының дамығандығы және оның болашақ музыка мұғалімдерінде айқындалуының тәсілдері алынған тұжырымдамалардың көрсеткішін дәлелдейді.

Алынған мәлімет нәтижесіне қарап, болашақ музыка мұғалімдерінің  төмен деңгейден ортаңғыға, ортаңғы  деңгейден жеткіліктіге, жеткіліктіден жоғары деңгейге көшуін байқауымызға болады. Салыстыруда  тұлға құрылымында шығармашылық құрамының едәуір өскенін, ол болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби өзін-өзі анықтауында маңызды ізденушілік әрекетінің айқындалғанын дәлелдейді.

Екінші өлшемі бойынша  тәжірибелі-эксперимент жұмысы болашақ  музыка мұғалімінің жоғары оқу орнында  тұлғалық және кәсіби-шығармашылық оқудың мотивтерін белгілеудің нақты өзгерістерін анықтауымызға көмектесті.

Болашақ музыка мұғалімдерінің оқу әрекетінде музыкалық шығармамен жұмыс қатынасының жүйелі болуын қажетсінуі, музыкалық-орындаушылық әрекетте рухани-эстетикалық қызығушылықтарын қанағаттандыруы, музыка-педагогикалық пәндерден білім алуы, хор өнері саласында кәсіби өсу жағынан перспективасын көруімен анықталды.

Мотивациялық дайындығын бақылау барысында, біз мынадай: эмпатия-басқа біреуге мазасызданудағы эмоционалдылығы, көркем бейнені сезінуі, эстетикалық қанағаттануы; толеранттық және басқа да пікірлерге шыдамдылық пен сыйластық танытуы; коммуникативтік - кәсіби сөйлеу мәдениеті қасиеттерінің көрінуін байқадық.

Зерттеу жұмысы барысында болашақ музыка мұғалімдерінің оқу әрекетінде кәсіби өздік жұмысына қажетсінуі бойынша нәтижелері жинақталды. Алынған мәліметтер керсеткендей эксперимент тобының өсу деңгейі тұлғаның өзін көрсете білуі мен өздік дамуы, кәсіби өздік жұмысқа деген қажеттіліктің қалыптасуымен тікелей байланысты екенін дәлелдейді.

Ал хормен жұмыс істеу  әрекеті  осы қасиеттердің кеңінен  ашылуына қолайлы жағдай туғыза отырып, болашақ музыка мұғалімінің аталған қасиеттерді меңгеруі мен дамытуына себепші болды.

Сонымен қатар жоғары оқу орнында болашақ музыка мұғалімінің  тұлғалық кәсіби құзырлық қалыптасуына  біз ұсынған педагогикалық шарттардың тиімділігі себепші болғанының айғағы. Барлық зерттеу жұмысына қорытынды жасай отырып, біз төмендегідей тұжырымдамаға келдік:

1. Болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығының қалыптасуы оның басты мақсатты түсінуіне негізделеді, олар: музыкалық шығарманың орындаушылық концепциясын және көркемдік түрлендірулдерін жасау болып саналады.
2. Болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығының қалыптасу процесі музыкалық және психология-педагогикалық пәндердің интеграциясы үшін үлен маңызы болды.
3. Болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастыру белсенді оқыту формаларын, әдістерін және  технологияларды (проблемалық оқыту, іскерлік ойын, диалогтық, топтық және ұжымдық, қалыпты емес оқыту формалары мен тәсілдері) қолдану процесінде тиімді жүзеге асты.
4. Болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастыруда педагогикалық шарттардың жүзеге асырылуы төмендегідей жағдайларға:

• сенімді кері байланысты қамтамасыз етуіне, тұлғалық жаңа құрылымды анықтады және дер кезінде түзетулер енгізуіне;

• психологиялық, музыка-педагогикалық, хормен жұмыс жасаудың базалық білім мен шеберлігін меңгеруіне, қалыптасуына;
• ішкі мотивациясының дамуына, өнер шығармасымен рефлексивті қатынас қажеттілігіне және шығармашылық оқу әрекетінің нәтижесін өздік бағалауына, болашақ музыка мұғалімінің эмоционалды саласының жандануына;
• педагогтың жеке оқытуы мен келешектегі оның кәсіби, қоғамдық, ұжымдық әрекеттер арасындағы қайшылықтарды жеңуіне себепші болды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Болашақ  музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастыру қалыптастыру проблемасына назар аудару адамның табиғатын, оның шығармашылық әлеуетін дамыту механизмдерін, кәсіби және әлеуметтік іс - әрекетте өзін – өзі көрсете білуін түсіну үшін қажет. Тұлғаның кәсіби құзырлығын қалыптастыру проблемасы көптеген философтардың, психологтардың және педагогтардың еңбектерінде көрініс тапты. 

«Құзыр», «Құзырлылық», «кәсіби құзырлылық»  ұғымдарының мәні философиялық және психологиялық - педагогикалық көзқараста қарастырылады.

Субъектінің құзырлығы туралы түрлі бағыттарға, көзқарастар мен түсініктерге талдау бере отырып біз студенттің оқу әрекетіндегі құзырлығы деген ұғымға да аса назар аударамыз. Тұлғаның іс – әрекеті мен құзырлығы туралы әртүрлі көзқарастарға жасаған талдауды негізге ала отырып, біз тұлғаның оқудағы кәсіби – құзырлығы ұғымына түсініктеме береміз.

Біздің зерттеуімізде  болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастыру процесі мазмұн болып табылады. 050106 –музыкалық білім мамандығы бойынша даярланған Мемлекеттік стандарттың мазмұнында қарастырылатын арнайы (базалық) пәндер блогының ішіндегі кәсіби пәндер цикліндегі пәндерді меңгеру арқылы қалыптасады. Болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығы мен даярлығы оның  өз кәсібін білу іскерлігі мен игерген білім, білік, дағдаыларын кәсіби құзмет процесін ұйымдастырудағы іскерлігінен көрінеді.

Алайда егер, кәсіби іс-әрекет процесінде болашақ музыка мұғалімінің кәсіби құзырлығы, оның тұлғалық және когнитивтік көрінісінде болмаса, онда бұл процесс тұлғаны өздігімен кәсіби тұрғыда дамытуда, ешбір жаңалық әкелмейді. Сондықтан музыка – педагогикалық факультетінде студенттің кәсіби тұлғасы өзін көрсететіндей және дамытатындай жоғары деңгейде оқу процесін құру саналады.

Студенттерді кәсіби құзырлығын қалыптастыруда оқу процесін ұйымдастырудағы жұмыс формаларының (жекеше, топтық, ұжымдық) мүмкіндіктері айқындалады.

Болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби даярлығы көпдеңгейлі және көпмақсатты  жүйені байқатады, ондағы музыкалық  және эстетикалық – көркемдік  білім беру педагогикалық біліммен өзара тығыз байланысты.

Болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастырудың негізгі проблемасына жасаған талдау  нақты педагогикалық шарттар анықталған жағдайда, оларға қойылатын тиімді кәсіби талапты, тұлғалық сапаны, арнайы білім мен педагогикалық іскерлік жүйесін дамытуға болатынын көрсетті.

Болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығы қалыптасуының өлшемдері жұмыстың жалпы логикасымен және тұлғалық – бағдарлық және кәсіби – мазмұндық тәсілдер негізінде айқындалады. Әрбір өлшемдердің көрсеткіштерімен оларды бағалау әдістері белгіленді. Өлшемдер мен көрсеткіштердің негізінде студенттердің тұлғалық қасиеттерінің даму деңгейі (төмен, орта, жеткілікті, жоғары) анықталды.

Зерттеу барысында тестік сұрақтар жүргізу арқылы студенттердің арнайы сабақтар барысындағы кәсіби құзырлығының деңгейі аталған компоненттер бойынша анықталды. Тестік сұрақтардың нәтижесі студенттердің кәсіби құзырлық деңгейінің төмен екендігін, оқу – танымдық әрекеті процесінде кәсіби құзырлық көрсете алмайтынын, өзінің көзқарасын дәлелдемейтінін байқатады. Студенттердің төмен деңгей көрсетуінің себеді мамандық бойынша меңгерген білім, іскерлік, дағдыларының аздығынан туындап отыр. Осының бәрін ескере отырып біз үш кезеңнен тұратын қалыптастыру эксперименті барысында болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастырудың әдістемесін жасадық.

Зерттеу жұмысының соңғы бақылау кезеңінде қайтара жүргізілген тест сұрақтары негізінде біз болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығының қалыптасуы деңгейін анықтадық.

Сонымен зерттеу жұмысы болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастыру моделінің, оның өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлерінің дұрыстығын, біздің ұсынған әдістемеміздің тиімділігін дәлелдеді.

1. Болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастыру процесінің мәні туралы көзқарастарға жасаған талдау, болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастырудағы мақсатын, болжамы мен мазмұнының ғылыми теориялық негізін жасауды және педагогикалық шарттарды жүзеге асыруды қамтамасыздандыратын ұғымдарды нақтылауда септігін тигізеді.
2. Болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастыру моделінің негізін оның мақсаттылық, мазмұндық және іс–әрекеттік компоненттерін анықтайтын құндылықтар құрайды. Кәсіби құзырлықты қалыптастыру мақсаты студенттердің шығармашылық, музыкалық, педагогикалық білімдерге көзқарастары арқылы қарастырылады: музыкалық білім мен мәдениеттің негізін меңгеру, педагогикалық тәжірибені түсініп, зерделеу, тұлғаның кәсіби мүмкіндігін ашу, өздігімен білім алу және т.б.
3. Болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығының қалыптасуының тиімділігі педагогикалық шарттардың жиынтығы арқылы анықталады.
4. Педагогикалық технологиялардың негізінде (ойын технологиясы, проблемалық оқыту және т.б.) болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби – құзырлығын қалыптастыру мақсатында ұйымдастырылған іс – әрекеттер студенттерді жеке дербес оқыту барысында, оқу – танымдық әрекеттер барысында, кездескен қарама – қайшылықтарды жоюға мүмкіндік береді. 
5. Зерттеу жұмысының нәтижелілігі болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастыру процесіндегі әдіс-тәсілдер бойынша айқындалады.

Зерттеудің  нәтижесі бойынша мынадай ұсыныстар  жасауға болады.

1. Зерттеу барысында тексерістен өткен педагогикалық әдістемені болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастыруда қолдануға болады.
2. Болашақ музыка мұғалімдерінің кәсіби құзырлығын қалыптастыруда біздің ұсынып отырған әдіс-тәсілдер негізінде жүзеге асыруға болады.
3. Зерттеу барысында алынған нәтижелер мен тұжырымдарды студенттердің кәсіби құзырлығын жетілдіру мақсатында пайдалануға болады.
4. Біздің ұсынған әдістеме мен әдіс – нұсқауларды эллективті курстарда оқушылардың кәсіби құзырлығын қалыптастыру мақсатында пайдалану қажет.